Morgunblaðið - 15.02.2018, Page 23

UMRÆÐAN 23
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 15. FEBRÚAR 2018
Eðlileg krafa þegna
er að stjórnvöld tryggi
af fremsta megni ör-
yggi þeirra gegn ógn
af fjandsamlegum
hernaðaraðgerðum og
hryðjuverkum. Við
hafa bæst tölvuárásir
á seinni árum og að
virðist margvísleg
önnur hátækni- og
geimvísindaleg vopn
með ótrúlegum eyði-
leggingarmætti. Sé það ómaksins
vert að vekja máls á því sem getur
verið kveikur að nýrri styrjöld, er
væntanlega ekki um annað að ræða
en að rifja upp afstöðu Íslendinga til
öryggis- og varnarmála í gegnum
tíðina.
Þrætueplið hér var síður um þá
ógn, sem kallaði á að öryggið væri
tryggt með setu amerísks herliðs,
heldur öllu fremur hve fjöldi þeirra
og mikil mannvirkjagerð truflaði
þjóðlífið. Það var hlutverk okkar
sem höfum verið fulltrúar hjá
NATO að fylgjast með ógninni, sem
annars væri einskonar trúnaðarmál.
Ísland var vissulega skotmark eld-
flauga Sovétríkjanna úr lofti og sjó
og tilefni tundurduflalagnanna
kringum okkur, ef herða skyldi ól-
ina. Það var ekki vegna tímabund-
inna varna NATO/Bandaríkjanna
hér, heldur varanlegrar strateg-
ískrar legu landsins. Okkur Róbert
Trausta Árnasyni, sem vorum
fulltrúar í NATO-ráðinu á sínum
tíma, eru minnisstæð ummæli aðal-
framkvæmdastjórans, Manfreds
Wörner, í þá veru.
Í nýlegum heimildarmyndum
RÚV um varnarliðið endurspegl-
aðist þetta viðhorf lengstum með
þeim hætti, að fyrir Íslendinga sner-
ust varnir landsins aðallega um
verktöku og einkaaðstöðu íslenskra
aðila. Breyting verður á undir lokin
þegar Rumsfeld varnarmálaráð-
herra hafði fávíslega ákveðið að
virða að vettugi ósk íslenskra
stjórnvalda um að hér yrði áfram fá-
menn herstöð með fjórum F-15
orrustuþotum og flugbjörgunar-
sveit. Þar með hefðu landvarnir okk-
ar, eins og annarra, stöðugt verið
sýnilegar, sem var kjarni málsins.
Annars féllu athyglisverð ummæli í
síðasta RÚV-þættinum um samn-
ingana 2006, sem vekja spurningar
við þá Bandaríkjamenn sem þetta
þekkja. Svo var að skilja af banda-
ríska samningamanninum Brzez-
inski að Íslendingar hefðu átt þess
kost að ræða lausn á þyrluvanda
flugbjörgunarsveitarinnar og að
betra hefði verið að undirbúa samn-
ingana. Sé þetta rétt skilið, átti það
að breyta einhverju um brottförina?
Vert að rifja það upp, að ákvörðun
um landvarnir lét ekki standa á sér
þegar Ísland varð fullvalda ríki í
heimsstyrjöldinni. Ekki gat verið
um það að ræða að okkar 130.000
manna og fátæka þjóðfélag gripi til
vopna né heldur að hlutleysi dygði
okkur fremur en Dönum. Við urðum
að taka þá sjálfstæðu ákvörðun
vegna mikilvægrar hernaðarlegrar
legu landsins, að hér hefðu aðstöðu
breskar og síðan bandarískar her-
sveitir. Ennfremur hlutu fiskveiðar
okkar að gegna lykilhlutverki í
fæðuöflun Breta og Íslendingar að
verða fyrir manntjóni og skips-
sköðum sem stríðsaðilar væru.
Fyrir hernámið 1940 ríkti svipuð
kyrrð og ró í Reykjavík eins og nú
er í sveitum landsins. Borgarbúar
voru 38.000, allir innan Hring-
brautar og áttu fáir bifreiðar. Engar
flugvélar heyrðust, enda enginn
flugvöllur hér eða annars staðar á
landinu. Hesthús fyrir tvo klára fjöl-
skyldu okkar var á Jófríðarstöðum
þar sem nú er KR-svæðið og á
Klambratúninu stóð bújörð. En
þessi nánast kómíska lýsing hylur
það að í þessu umhverfi ríkti sú von
og trú að hervernduð Reykjavík yrði
ekki vígvöllur ; hermennirnir voru
fleiri en íbúar höfuðborgar-
svæðisins. Flautur vöruðu stundum
við loftárás og einn
sunnudagsmorgun
sáum við að heiman
þýska flugvél koma yfir
Skerjafjörðinn með slóð
bólstra úr loftvarna-
byssum Bretanna.
Hnjáliðirnir urðu veik-
ir. En engin árás var
gerð á Reykjavík enda
sennilega ógerleg eftir
að orrustuflugvélarnar
í Keflavík komu til sög-
unnar. Nokkrar þýskar
flugvélar voru skotnar
niður. Flugliðarnir
hvíla virðulega í Fossvogs-
kirkjugarði.
Vel væri ef segja mætti, að í
heimsstyrjöldinni hafi Íslendingar
horfið frá þeirri óskhyggju að okkur
til bjargar megi horfa til einangr-
unar fyrri alda. Það sjónarmið var
því miður ekki almennt ráðandi 1949
þegar sú grundvallarafstaða var
mörkuð, að Ísland gerðist stofnaðili
að Atlantshafsbandalaginu. Saga
þátttöku okkar í NATO og deilurnar
um varnarliðið er ekki til umfjöll-
unar hér. Undir lok veru ameríska
flughersins í Keflavík 2006 var ljóst
að almennur stuðningur var fyrir
sýnilegri varnarviðveru, sem stjórn-
völd lögðu árangurslaust allt kapp á.
Eftirlitsflug NATO-flugherja með
þátttöku Svía og Finna hefur að
nokkru bætt í skarðið og það á við
um hinar öflugu P-8 eftirlitsflug-
vélar, sem ætlunin er að hafi að-
stöðu í Keflavík. Enn sýnir þróunin
því miður að landlega Íslands hefur
sitt strategíska vægi ekki síður en
áður.
Frá upphafi Úkraínudeilunnar
2014 hefur leiðir skilið um þá frið-
samlegu sambúð og samvinnu við
Rússland, sem hófst um aldarfjórð-
ungi áður við fall Berlínarmúrsins
og með lyktum kalda stríðsins. Pút-
ín brást við tengslum Úkraínu-
manna við ESB með hertöku Krím-
skaga og verndun byltingarsinnaða
rússneska minnihlutans í austur-
hluta Úkraínu. Markmiðið er að
Rússar, einráðir um stöðu sína sem
heimsveldis, dragi úr öllum áhrifum
Bandaríkjanna, sem þeir telja rek-
ast á sín eigin. Þá hefst umrætt víg-
búnaðarátak Rússa og stríðsþátt-
taka í Sýrlandi til að skáka
Bandaríkjunum um stöðu á heims-
vísu. Áróðursstríð eða aðrar aðgerð-
ir á internetinu eru hluti þess sem
um er að ræða, þ.e. „hybrid war“
eða blandað stríð. Það felur í sér
þær hættur að vopnaveldi andstæð-
inga vesturveldanna hafa aukist
uggvænlega frá því sem áður var.
Veldur Norður-Kórea vopnaátökum
með kjarnavopnum? er ein spurning
dagsins. Í góðæri frjálsra heims-
viðskipta hefur Kína notið góðs í
efnahagslegum framförum og aukið
hervæðinguna. Þeir fara sínu fram í
sókn í töku hráefna og orku og hafa
nýverið lýst sig sem grenndarþátt-
takanda í þeim umsvifum á norð-
urskautinu. Því fylgir vafalaust
stöðugur áhugi á aðstöðu hér og á
Grænlandi.
Nýjar aðstæður, bæði Bexit og
pólitísk þróun innan ESB, birtast í
því vestræna samstarfi sem varðar
viðskiptahagsmuni okkar. EFTA
hefur reynst íslenskum þjóðar-
búskap hinn mesti happafengur en
með EES-samningnum tryggir hún
okkur aðild að innri markaði ESB
og er okkur lífshagsmunamál. Ekk-
ert bendir til að sú þátttaka Íslands
og Noregs raskist við samninga
Breta. sem ganga illa og gætu verið
í tvísýnu. Yfirmaður bresku leyni-
þjónustunnar MI5, Andrew Parker,
hefur á þingnefndarfundi upplýst að
Brexit ætti ekki að hafa áhrif á átak-
ið gegn hryðjuverkastarfsemi; á því
sviði er breska leyniþjónustan talin
mjög öflugur samstarfsaðili eða að
sögn Parkers: „Annar helmingur
Evrópubúa hræðist hryðjuverk og
hinn Rússana og báðir vilja hjálp
okkar.“
Það má vissulega segja að sagan
endurtekur sig á ýmsa vísu. En það
er öllu verri útgáfa sem nú er á ferð-
inni. Staðreyndin er, að NATO hef-
ur varðveitt friðinn í Evrópu í nær
70 ár. Það er því mín sannfæring, að
það beri að vera sjálfum sér sam-
kvæmur sem málsvari um þátttöku
Íslands í varnarsamstarfi vestrænna
þjóða til varðveislu friðar.
Endurtekin saga í verri útgáfu
Eftir Einar
Benediktsson » Vel væri ef segja
mætti að í heims-
styrjöldinni hafi Íslend-
ingar horfið frá þeirri
óskhyggju að okkur til
bjargar megi horfa til
einangrunar fyrri alda.
Einar
Benediktsson
Höfundur er fyrrverandi
sendiherra.
Módel: Sandra Ósk Aradóttir