Morgunblaðið - 17.03.2018, Blaðsíða 32

32 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. MARS 2018
Kvarnir/Brimrás/Pallar ehf | Álfhella 9 | 221 Hafnarfjörður
Sími 564 6070 | kvarnir@kvarnir.is | www.kvarnir.is | www.pallar.is
www.kvarnir.is
1996
2016
20 ÁRA
RUSLAGÁMUR STEYPU SÍLÓ GEYMSLUBOX
Galvaniseraðir
ruslagámar
Til á lager
Auðveldar
steypuvinnu.
Til í ýmsum stærðum
Frábær lausn til að
halda öllu til haga á
byggingarsvæði.
Aukahlutir fyrir byggingakrana
Kvarna-tengi
70 kr stk m/vsk.
Ívandræðaganginum íkringum leiftursóknenskunnar inn á málsviðíslenskunnar og netfíkn
snjallsímakynslóðarinnar
gleymist að dást að einum höf-
uðkosti netvæðingarinnar:
hvers kyns þekkingar- og
fróðleiksmolar um málfar þurfa
ekki lengur að þvælast fyrir
okkur. Nær öllu má fletta upp
á netinu með aðstoð
leitarvélarinnar Google®, ís-
lenskuvandræði leysast iðulega
með því að fara á málið.is og
þegar hendingar eða vísubrot brjótast um í huganum má oft finna það
sem upp á vantar á bragi.info með því litla sem maður man úr vísunni.
Mörg helstu vandræði föður míns hefðu gufað upp á snöggu auga-
bragði ef hann hefði haft aðgang að netinu. Á langri ævi spurðist
hann til dæmis reglulega fyrir um hvort nokkur kannaðist við vísu
sem byrjaði svona: „Bakkus sá bölvaður rakki, / borar í innyflin skor-
ur“. Hann gekk fyrir lærðustu menn á Landsbókasafni og hand-
ritadeildinni, Árnastofnun og Orðabókinni en allt kom fyrir ekki. Þeg-
ar honum fannst viðeigandi að fara með þessa vísu strandaði hann því
alltaf eftir þessar tvær hendingar. Og þrátt fyrir að þær geymi mik-
inn vísdóm einar og sér er augljóst að framhaldið vantar.
Þegar þannig hefur staðið á hef ég stundum leitað að upphafshend-
ingunni á netinu – í minningu föður míns – en aldrei orðið nokkuð
ágengt fyrr en mér hugkvæmdist að leita eftir því sem á eftir kemur.
Þá beindi leitarvefurinn bragi.info mér óðara að Skagfirðingum og
Vísnasafni Sigurðar J. Gíslasonar. Þar er vísan í fullri lengd og kennd
Bjarna Þórðarsyni skáldbónda á Siglunesi á Barðaströnd (1761-
1842):
Bakkus er bölvaður rakki
borar í innyflin skorur.
Vitið og frama burt flæmir
fólið í heilann ber veilur.
Grófustu hnéspora grefur
geðið í skónálum meður.
Mér létti stórum að fá loks botn í þetta vandamál sem hefur bagað
mig lengi. En mér varð líka hugsað til þess að hér væri komin enn ein
sönnunin fyrir því hvað Vestfjarðakjálkinn væri langt utan áhuga-
sviðs latteliðsins hér fyrir sunnan, og því ekki að undra að fyrir vest-
an teldu menn sig geta farið sínu fram í fiskeldi sem öðru án þess að
sérfræðingar að sunnan væru með slettirekuskap útaf skelfiski og
einhverjum bröndum í sprænum í Djúpinu. Næst varð mér starsýnt á
orðið hnéspora í vísunni og ákvað að reyna að finna út hvað það
merkti. En greip í tómt á netinu.
Þá rifjuðust upp orð og orðasambönd sem herra Google® hefur
aldrei heyrt um: kjammavatn var mikið tekið við rakstur á mínu
æskuheimili inni við Sundin blá, og kona að austan segist hafa heyrt
það í sinni heimabyggð; Belgjagerðarúlpur voru vinsæl flík á síðustu
öld en koma hvergi fyrir í leitarbærum textum né gagnagrunnum, og
í Kinninni fyrir norðan sagði Þórhallur bóndi á Halldórsstöðum ævin-
lega að við skyldum segja þetta önd þegar honum þótti nóg starfað
við heyskap eða girðingar. Enn er því verk að vinna við orðtöku í okk-
ar sprelllifandi tungumáli.
„Bakkus sá
bölvaður rakki“
Tungutak
Gísli Sigurðsson
Theodóra Þorsteinsdóttir, bæjarfulltrúi Bjartr-ar Framtíðar í Kópavogi og fyrrum alþingis-maður, sagði í samtali við RÚV fyrir nokkr-um dögum:
„Við erum ekki að stunda þessa flokkapólitík eins og
fjórflokkurinn. Ég komst að því mjög fljótt að við vor-
um engan veginn á sama stað í vinnubrögðum, í þanka-
gangi. Ég sá það strax að Sjálfstæðisflokkurinn hefur
ekki gert hrunið upp við sig.“
Þetta er því miður rétt hjá Theodóru en hins vegar
verður fróðlegt að sjá hvort einhver breyting verður á
því á þeim landsfundi flokksins, sem stendur yfir um
þessa helgi.
Ummæli Theodóru vekja hins vegar aðra spurningu,
hvort verið geti að fleiri eigi eftir að gera hrunið upp
en Sjálfstæðisflokkurinn.
Getur verið að þjóðin sjálf hafi ekki horfst í augu við
vissa þætti hrunsins?
Þetta getur orðið knýjandi spurning fyrr en varir.
Í stjórnarsáttmála núverandi stjórnarflokka segir:
„Eignarhald ríkisins á fjármálafyrirtækjum er það
umfangsmesta í Evrópu og vill ríkis-
stjórnin leita leiða til að draga úr
því. Ljóst er þó að ríkissjóður verð-
ur leiðandi fjárfestir í að minnsta
kosti einni kerfislega mikilvægri
fjármálastofnun.
Hvítbók um framtíðarsýn fyrir
fjármálakerfið á Íslandi verður lögð fyrir Alþingi til
umfjöllunar áður en stefnumarkandi ákvarðanir verða
teknar um fjármálakerfið.“
Þetta er bæði gott og sjálfsagt.
En þá er spurningin hvaða þættir málsins verða
teknir fyrir í Hvítbókinni.
Í viðskipta- og athafnalífi landsmanna eftir hrun
hafa komið fram skýrar vísbendingar um að sumir
þeirra, sem mest komu við sögu fyrir hrun bæði innan
og utan bankanna, hafi komist frá hruninu með veru-
lega fjármuni sem hafi verið geymdir í öðrum löndum
en eitthvað af þeim hafi verið flutt heim á þeim hag-
stæðu kjörum, sem Seðlabankinn bauð upp á um skeið.
Sumt af þessu fé hafi leitað inn í bæði fasteignir, ferða-
þjónustu o.fl.
Sú spurning hefur ekki komið til umræðu á Alþingi,
hvort þetta sé sjálfsagt. Í bók minni Uppreisnarmenn
frjálshyggjunnar – byltingin sem aldrei varð, sem út
kom fyrir síðustu jól, er að þessu vikið m.a. með eftir-
farandi hætti (bls 183):
„Getur verið, að nú þegar Ísland er að ná sér á strik
á ný, sé ýmislegt látið ósagt, sem þyrfti að segja en
ekki er sagt af sömu ástæðum samfélagslegrar með-
virkni og fyrir hrun?
Getur verið að „þeir“ – og þá er átt við hina svoköll-
uðu útrásarvíkinga – séu að koma til baka með mikla
fjármuni frá útlöndum og hefjast handa við að kaupa
aftur fyrirtækin, sem þeir misstu í hruninu?“
Nokkru síðar segir í sama kafla, sem ber heitið Sam-
félagsleg meðvirkni? (bls. 185):
„Þau álitamál, sem hér er vikið að, hafa nánast ekk-
ert verið rædd í stjórnmálaumræðum á Íslandi. Þau
hafa ekki verið rædd á Alþingi eða í sveitarstjórnum,
hafi slíka athafnasemi rekið á þeirra fjörur, og lítið
sem ekkert í hefðbundnum fjölmiðlum eða á sam-
skiptamiðlum. Þau hafa heldur ekki verið rædd í há-
skólasamfélaginu, sem þó tekur margt til umræðu, alla
vega ekki opinberlega, og það er kannski vegna þess að
þar á bæ hafa menn enn ekki gert hreint fyrir sínum
dyrum eftir skýrslur sem þar voru samdar og gáfu
bönkunum gæðastimpil síðustu misserin fyrir hrun.
Líkleg skýring eru hinir innbyggðu veikleikar í sam-
félaginu sem áður var vikið að. Enginn vildi af þeim
sökum vera „leiðinlegur“ síðustu árin fyrir hrun, þótt
byrjað væri að koma í ljós hvað væri að gerast. Á sama
hátt vill fólk ekki vera með athugasemdir nú við annað
fólk, sem hefur líka orðið að þola mikið.“
Nú er ekki ólíklegt að einhver
spyrji hvort greinarhöfundur sé að
leggja til að þeim sem við sögu
komu verði bannað að hasla sér völl
í viðskiptalífinu á ný. Um það álita-
mál er fjallað í þeim bókarkafla, sem
hér hefur verið vitnað til, þótt ekki
sé komizt að annarri niðurstöðu en þeirri að þessi mál-
efni beri að ræða.
Það er hins vegar staðreynd, að í Bandaríkjunum
eru slík ákvæði til í lögum. Á níunda áratug síðustu
aldar urðu miklar sviptingar á fjármálamörkuðum
vestan hafs. Ein skærasta stjarna þeirra tíma var verð-
bréfasali að nafni Michael Milken. Hann endaði með
því að sitja í fangelsi í tvö ár og var dæmdur í miklar
fjársektir og jafnframt var honum bannað fyrir lífstíð
að starfa aftur á fjármálamarkaði í Bandaríkjunum.
Milken hefur lagt mikla fjármuni í læknisfræðilegar
rannsóknir hin síðari ár.
Einkageirinn er jafnvel miskunnarlausari. Í mörgum
löndum í okkar heimshluta er vonlaust fyrir fyrirtæki
að skrá sig á markað ef forystumenn þeirra eiga að
baki umdeilda fortíð í viðskiptum.
Hér á landi er ljóst að Fjármálaeftirlitið hefur vissar
heimildir til að takmarka eignarhluti í fjármálafyrir-
tækjum.
En spyrja má í tilefni af orðum Theodóru Þorsteins-
dóttur, hvort ekki sé ástæða til að þau álitamál, sem
hér hafa verið nefnd til sögunnar verði tekin til um-
ræðu í væntanlegri Hvítbók ríkisstjórnarinnar um
fjármálamarkaðinn á Íslandi.
Og að þau verði tekin til umræðu á Alþingi og af-
staða tekin til þess, hversu langt þingið vilji ganga í
þessum efnum, vilji það á annað borð gera eitthvað,
hvort sem um er að ræða fjármálafyrirtæki eða aðra
starfsemi.
Væntanlega verður ekki ágreiningur um það á þingi
eða úti í samfélaginu að mikilvægt er að gagnsæi ríki í
þessum efnum og það sé ljóst hvaðan peningarnir
koma – ef þeir koma.
Er sjálfsagt að „þeir“ komi aftur?
Verður þeirri spurningu
svarað í Hvítbók um
fjármálakerfið?
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Stjórnvöld í Suður-Afríku hyggjastnú gera jarðir hvítra bænda upp-
tækar bótalaust, en væntanlega síðan
skipta þeim á milli svartra bænda.
Þetta er eflaust ekki endirinn á vist
hvítra manna í Suður-Afríku, en þetta
gæti verið upphafið að endinum. Ástr-
alíustjórn hefur hafið undirbúning að
því að flýta útgáfu vegabréfsáritana til
suðurafrísku bændanna. Væri eitt-
hvert vit í stjórnum Brasilíu og Arg-
entínu, þá ættu þær að gera hið sama.
Landbúnaður í Suður-Afríku er
háþróaður og arðbær og bændur þar
kunnáttumenn.
Hvítir menn eru jafnmiklir frum-
byggjar Suður-Afríku og svartir. Þeir
komu af hafi, aðallega Búar frá Hol-
landi, á 17. öld og settust að í Suður-
Afríku á sama tíma og svartir menn
komu að norðan. Það voru því ekki
hvítir menn, sem ráku svarta af jörð-
um sínum. En þetta yrði þó ekki í
fyrsta sinn, sem duglegir og tiltölu-
lega vel stæðir, en óvinsælir minni-
hlutahópar sæta ofsóknum. Ferdin-
and og Ísabella hröktu gyðinga brott
úr Spánarveldi 1492. Lúðvík 14. felldi
1685 úr gildi lög, sem veittu húgenott-
um (mótmælendatrúarmönnum) grið,
og flúðu margir þeirra Frakkland að
bragði. Báðir hóparnir stóðu sig vel í
viðtökulöndum.
Sagan endurtók sig á 20. öld. Hitler
og Stalín beittu að vísu verri aðferð-
um gegn óvinsælum minnihluta-
hópum. Hitler drap þá í útrýmingar-
búðum, en Stalín lét flytja þá í seig-
drepandi þrælakistur norðan heim-
skautsbaugs. Tíu milljónir þýsku-
mælandi manna voru reknar út úr
Póllandi og Tékkóslóvakíu í stríðslok
1945, en ættir þeirra höfðu búið þar í
marga mannsaldra. Skemmst er að
minnast þess, er hinn grimmi trúður
Ídí Amín rak hátt í hundrað þúsund
fólks af asískum ættum frá Úganda
1972.
Ég ferðaðist um alla Suður-Afríku í
þrjár vikur haustið 1987. Meðal ann-
ars lagði ég leið mína í vínyrkjuhér-
aðið í kringum Stellenbosch. Þar var
allt fallegt og blómlegt. Þá réðu hvítir
menn enn Suður-Afríku. Ég snæddi
hádegisverð með prófessor einum,
sem var Búi. Hann sagði: „Við Búarn-
ir vitum, að við verðum fyrr eða síðar
að viðurkenna meirihlutastjórn
svartra manna. En við viljum ekki, að
okkar kæra Suður-Afríka verði enn
eitt misheppnaða Afríkulýðveldið.“
Það virðist þó vera að gerast.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Hádegisverður
í Stellenbosch