Morgunblaðið - 17.03.2018, Blaðsíða 36

36 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. MARS 2018
Upplýsingar veitir Brynjar á tölvupósti
brynjar@studlaberg.is
FISKVINNSLA TIL LEIGU
við bolafót í Njarðvík
Hafnargötu 20
Sími 420 4000
studlaberg@studlaberg.is
Stjórnarskráin og
valdastofnanir ESB
Reynsla ESB af
bankahruninu 2008 og
orkukreppu í Evrópu
2009 varð til þess að
settar voru á fót nýjar
yfirstofnanir til enn
frekari miðstýringar og
eftirlits með þessum
sviðum. Einkenni þess-
ara stofnana er að þær eru valdamikl-
ar, sjálfstæðar og án afskipta rík-
isstjórna aðildarlandanna.
Hér er um að ræða:
 Eftirlitsstjórn evrópskra fjár-
málakerfa (ESFS) sem saman-
stendur af Evrópska kerfisáhættu-
ráðinu (ESRB), Evrópska banka-
eftirlitinu (EBA), Evrópska vá-
trygginga- og lífeyrissjóðaeftirlitinu
(EIOPA) og Evrópska verðbréfa-
markaðseftirlitinu (ESMA).
 Hin stofnunin er ACER. Sam-
starfsstofnun eftirlitsaðila á orku-
markaði. Stofnunin skal fylgjast með
svæðisbundnum flutningskerfum í
raforku-og gasgeiranum ásamt fram-
kvæmd verkefna Evrópunets raforku
ENTSO-E og gass, ENTSO-G.
Strax við stofnun þessara valda-
stofnanna 2010 taldi ESB að lög um
þær yrðu að vera hluti EES-
samningsins og þær hefðu sama vald
á öllum innri markaðnum (EES).
EFTA-ríki samningsins töldu að slíkt
yfirþjóðlegt vald samrýmdist ekki
stjórnarskrám landanna (Noregur og
Ísland). Íslensk stjórnvöld leituðu til
sérfræðinga í stjórnskipunarrétti um
upptöku þessara gerða, þeirra Bjarg-
ar Thorarensen og Stefáns Más Stef-
ánssonar. Í niðurlagi álitsgreinar
þeirra segir m.a:
„Innleiðing ákvæða reglugerða [...]
um heimildir evrópskra eftirlitsstofn-
ana [...] til að taka bindandi ákvarð-
anir gagnvart íslenskum eftirlits-
stofnunum og bindandi ákvarðanir
sem hafa bein og íþyngjandi rétt-
aráhrif gagnvart íslenskum [...] fyr-
irtækjum, er háð ann-
mörkum með tilliti til
íslensku stjórnarskrár-
innar. Í þeim felst yf-
irþjóðlegt vald eftirlits-
stofnana þar sem
þátttökuréttur Íslands
er ekki tryggður og
ekki um gagnkvæmni
að ræða varðandi rétt-
indi og skyldur aðild-
arríkjanna eða aðila
innan þeirra. Með inn-
leiðingu gerðanna yrði
stigið skrefi lengra í
framsali framkvæmdarvalds og
dómsvalds en áður hefur verið fallist
á að rúmist innan 2. gr. stjórn-
arskrárinnar, enda samrýmist hugs-
anleg innleiðing reglugerðanna ekki
fyrri viðmiðum um afmarkað framsal
á ríkisvaldi á takmörkuðu sviði. Í ljósi
þessa teljum við að framsalið rúmist
ekki innan venjuhelgaðrar reglu um
að almenna löggjafanum sé heimilt að
framselja ríkisvald í takmörkuðum
mæli til alþjóðastofnana.“
„Jafnvel þótt aðlögunartexta um-
ræddra gerða yrði breytt þannig að
ákvarðanir eftirlitsráðsins byndu að-
eins íslenska ríkið og stofnanir þess
yrði engu að síður verulegur vafi á því
hvort hið nýja eftirlitskerfi [...], sem
er eðlisólíkt tveggja stoða kerfi EES-
samningsins og felur í sér aukið yf-
irþjóðlegt vald alþjóðastofnana, væri
samrýmanlegt ákvæðum stjórn-
arskrárinnar.“ *
Smuga fram hjá stjórnarskránni
„Eigi að síður kom fram í álitsgerð-
inni að unnt væri að vinna að lausn
málsins að því tilskildu „að tveggja
stoða kerfi EES-samningsins yrði
notað gagnvart Íslandi“. Var í því
sambandi tekið fram að höfundar
teldu að íslenska ríkið hefði ákveðið
svigrúm til að túlka stjórnarskrár-
ákvæði þannig að ekki þrengi um of
að möguleikum Íslands í alþjóðlegu
samstarfi.“ (Úr þingsályktunartillögu
um málið).
Á fundi fjármála- og efnahags-
ráðherra ríkja Evrópusambandsins
og EFTA-ríkjanna innan EES 14.
október 2014 náðist loks samkomulag
um meginatriði við aðlögun um-
ræddra reglugerða að EES-
samningnum. Þar var lögð áhersla á
að aðlögun regluverksins yrði byggð
á tveggja stoða kerfi EES-samnings-
ins. Bindandi ákvarðanir gagnvart
stjórnvöldum EFTA-ríkjanna innan
EES og fyrirtækjum sem þar störf-
uðu, yrðu teknar af Eftirlitsstofnun
EFTA (ESA), en ekki beint af eft-
irlitsstofnunum ESB, þó samkvæmt
fyrirmælum valdastofnana ESB og
með óbreyttu innihaldi gerðanna.
Þetta var réttlæting fyrir aðgengi og
gagnkvæmni að gerðunum.
Samkvæmt þessu eru allar form-
legar valdheimildir á hendi Eftirlits-
stofnunar EFTA, sem fær mun víð-
tækara starfsvið en hún hefur í dag,
þar með talið aðfararhæfi að íslensk-
um aðilum. Framsal dómsvalds í
þessum gerðum fer til EFTA-
dómstólsins frá íslenskum dóm-
stólum. Á síðasta þingi voru sam-
þykktar níu ákvarðanir sam¬eig-
in¬legu EES-nefndarinnar um
breytingu á IX. viðauka (Fjármála-
þjónusta) við EES-samninginn og
178 gerðir eru fram undan á þessu
þingi.
Upptaka gerða um ACER, Eftir-
litsstofnun á orkumarkaði, var sam-
þykkt í sameiginlegu EES-nefndinni
5. maí 2017 um breytingu á IV. við-
auka (Orka) við EES-samninginn og
framkvæmd þeirra verður með sama
hætti og fjármálagerðanna. Stofn-
unin mun beita valdheimildum sínum
gegnum Eftirlitsstofnun EFTA og
dómsvaldið verður hjá EFTA-
dómstólnum.
Vald ESB á EES-samningnum
Upptaka tilskipana í EES-
samninginn er sú að Fram-
kvæmdastjórn ESB merkir sjálf
hvort gerðir falla undir EES-
samninginn og Sameiginlega EES-
nefndin sendir það óbreytt til EFTA-
ríkja samningsins. Þróunin hefur ver-
ið á þá leið að æ erfiðara hefur reynst
að ná fram breytingum á því sem
ESB telur að skuli taka upp í samn-
inginn.
„Á undanförnum árum hafa sam-
skipti EFTA-ríkjanna við fulltrúa
ESB á vettvangi EES-samningsins
gerst nokkuð stirð. Samskiptin eru
orðin formlegri en tíðkaðist og þekk-
ing og skilningur ESB á málflutningi
og óskum EFTA-ríkjanna virðist fara
minnkandi. Stífni ESB á vettvangi
EES hefur m.a. komið fram í því að
sambandið hefur staðfastlega hafnað
aðlögunartextum sem Ísland hefur
óskað eftir fyrir tilteknar gerðir.“
(Skýrsla utanríkisráðherra um utan-
ríkis- og alþjóðamál, lögð fyrir Al-
þingi á 141. löggjafarþingi 2012-2013,
bls. 46).
„Norðmenn geta ekki nefnt mörg
dæmi um að þeir hafi í raun haft áhrif
á efni ESB-gerða.“ (Skýrsla Stýri-
hóps um framkvæmd EES-
samningsins).
Hvað er að baki þrýstingi ESB?
Hverjar er ástæður þess að Fram-
kvæmdastjórn ESB knýr á um að
gerðir séu teknar upp í EES-
samninginn, sem oft hafa lítið erindi
inn í íslensk lög? Svarið sem við fáum
þegar gagnrýnt er; „ að upptaka
þeirra í EES-samninginn sé forsenda
áframhaldandi virkrar þátttöku
EFTA-ríkjanna innan EES á innri
markaðnum.“
Ef kafað er dýpra í hagsmuna-
pólitík Evrópusambandsins er mun
líklegra að að ESB vilji binda EFTA-
löndin sem fastast sér til hagsbóta og
þá sérstaklega Noreg, en Ísland
fylgir með sem viðhengi vegna land-
fræðilegrar stöðu sinnar á Norð-
urslóðum. Orkutilskipanirnar inn í
EES-samninginn er alveg augljóst
hagsmunamál ESB, því með þeim ná
þeir stjórn á orkuframleiðslu Norð-
manna og stærð fjármálakerfis Norð-
manna og tengingu þess við ESB-
löndin af þeirri stærðargráðu sem
skiptir ESB miklu máli. Ísland skipt-
ir litlu máli í þessum efnum,nema ef
framtíðarsýn evrópska rafmagns-
kerfisins þrýstir á um síðir:
Stjórnarstofnunin ENTSO-E gerði
fjórar sviðsmyndir um raforkunotkun
fyrir Pan-Evrópu (þar eru Noregur
og Ísland inni í myndinni) fyrir árin
2014 til 2050 og mælti með 4. sviðs-
myndinni til 2030 í framkvæmd. Sú
sviðsmynd var send ACER. Þar er
greining á framboði rafmagns og
tengimöguleikum raforkukerfa Evr-
ópu til ársins 2030. Einn valkostur
þeirra er sæstrengur milli Íslands og
Bretlands. Greining þeirra gerir ráð
fyrir 1.000 MW streng milli Íslands
og Bretlands og er í öllum fjórum
sviðsmyndum þeirra.
Niðurstaða þessarar skoðunar
 ESB ákveður hvaða gerðir skuli
teknar upp í EES-samninginn, sam-
eiginlega EES-nefndin samþykkir
sjálfvirkt og Alþingi setur í lög
ákvörðun EES-nefndarinnar. –Þann-
ig virkar EES-samningurinn.
 Íslensk stjórnvöld reyna að
finna leiðir fram hjá 2. gr. stjórn-
arskrárinnar til að geðjast ESB.
Samkvæmt þessari nýju aðferð við
upptöku gerða (héðan í frá) er því
hægt að færa allt framkvæmdarvald
til ESA og allt dómsvald til EFTA
dómsstólsins. Innlendar stofnanir og
dómstólar áhrifalaus!
 Innlendar atvinnugreinar (fjár-
mála-og orkugeirinn) eru komnar
undir eftirlitsvald yfirþjóðlegra stofn-
ana sem hafa aðfararhæfi hér á landi
og dómsvald á þeim sviðum er hjá er-
lendum dómstóli.
 Fyrir 100 árum lauk tilskip-
unarvaldi Kaupmannahafnar, hve-
nær lýkur tilskipunarvaldi ESB um
helstu innlend málefni okkar, hversu
lengi mun það standa?
Valdastofnanir ESB og EES- samningurinn
Eftir Sigurbjörn
Svavarsson »Með innleiðingu
gerðanna yrði stigið
skrefi lengra í framsali
framkvæmdarvalds og
dómsvalds en áður hef-
ur verið fallist á að rúm-
ist innan 2. gr. stjórnar-
skrárinnar …
Sigurbjörn Svavarsson
Höfundur er áhugamaður um
fullveldi Íslands.
Nýr klarínettukons-
ert Áskels Mássonar,
16 mínútna verk í ein-
um samfelldum kafla,
átti sér langt sköp-
unarferli en rann á
endanum greiðlega í
flutningnum frá upp-
tökum að ósi eins og
sæmir titlinum.
Silfurfljót, tileinkað
og samið fyrir Einar
Jóhannesson, einleik-
ara í fremstu röð, átti sér upphaf
sem lítil hugmynd sem rann af
stað fyrir tveimur áratugum. Árið
2014 opnuðust flóðgáttir og verkið
streymdi fram og kláraðist á sex
vikum. Og heimsfrumflutningurinn
fór fram í Hörpu hinn 15. febrúar
árið 2018 þar sem Einar var ein-
leikari með Sinfóníuhljómsveit Ís-
lands undir stjórn Osmos Vänskäs.
Salurinn var þéttsetinn og móttök-
urnar innilegar og hlýjar og lófa-
takið langt.
Titill verksins, sem er klarín-
ettukonsert nr. 2 eftir Áskel (sá
fyrri, sem einnig var saminn fyrir
Einar árið 1979, vakti heims-
athygli á tónskáldinu) gæti verið
misvísandi. Hugsið ekki um bók-
staflega lýsingu á fljóti segir Ás-
kell, heldur um myndhvörf í líki
flæðandi tóna, andardráttar, end-
uróms. Og þannig byrjar konsert-
inn: klarínettan sendir frá sér inn-
og útöndunarhljóð, ósýnilega tón-
list, sneriltromma og symbalar
byrja að krauma og láta í sér
heyra og stefja- og hendingabrot
vekja hlustir okkar. Lágstemmdir
tónar frá víólum, fiðlum og tromp-
etum hvetja klarínett-
una til að finna sér
laglínu. Og líkt og oft
hjá Schumann og
Shostakovich er
mannsnafn falið í
stuttri hendingu sem
stendur nærri hjarta
verksins. Aðeins tón-
skáldið og einleik-
arinn vita hvert nafn-
ið er. En ég skal deila
með ykkur leynd-
armálinu: tónarnir í
lagstúfnum eru
dregnir út úr nafni einleikarans:
E, A, H, A, ES.
Laglínunni vex smám saman ás-
megin með sindrandi tónum, trill-
um, glissandorennsli upp tón-
araðir, sem gefa einleiks-
hljóðfærinu kraft og sjálfstraust
til að taka óhikað að sér sögu-
mannshlutverkið. Undir öllu þessu
magna harpan, marimban og pák-
urnar – hljóðfæri sem veita Áskeli
oft innblástur – upp síendurtekinn
seið. Vaxandi streymi tónlistar-
innar, innra háflæði hennar, leiðir
til óvenjulegrar og ögrandi tví-
leiks-kadensu, þar sem ljóðrænir
hæfileikar Einars mættu jafningja
í fiðlueinleik konsertmeistarans
Nicolas Lollis.
Meiri fegurð, birta og ljóðræna
– það sem Áskell hefur á öllum
ferli sínum fengið innblástur af í
leik Einars – leiðir til annarrar ka-
densu, nú bara fyrir klarínettuna.
Þetta er nokkurs konar ítrekun,
en útvíkkuð og þanin upp í hæstu
tóna, meðan pákurnar leika hljóð-
an en knýjandi undirstraum, áður
en við tekur spunakenndur kafli,
Lento dolce. Á einum stað þar
sem klarínettan hendist í einum
takti frá ofurveiku pianissimo upp
í sterkasta fortissimo lendir hún í
straumkasti og hringiðu þar til
hæg trillandi tónabrú leiðir verkið
aftur til upphafsins. Hnígandi tón-
ar og hvíslandi andardráttur frum-
sköpunarinnar loka lífsflæði þessa
verks.
Djúpur skilningur og áhugi ein-
leikarans, Einars Jóhannessonar,
og augljós gleði stjórnandans Os-
mos Vänskäs við að vinna aftur
með kærum vinum sínum í Sinfón-
íuhljómsveit Íslands gerðu þessa
tónleika, sem enduðu með afar
spennandi og kröftugum flutningi
á sjöttu sinfóníu Shostakovich,
sérlega minnisverða. Svo mjög að
þegar hljómsveitin stóð fyrir
kammertónleikum í Norðurljósum
daginn eftir stóðu þeir Osmo og
Einar hlið við hlið og léku ómót-
stæðilegt Duettino eftir Áskel fyr-
ir tvær klarínettur – skondið og
skemmtilegt aukalag eftir tvo
magnaða kvöldviðburði í Hörpu.
Silfurfljót
Eftir Hilary Finch »Umsögn Hilary
Finch, fyrrverandi
aðaltónlistargagnrýn-
anda The Times, um
heimsfrumflutning
á nýjum klarínettu-
konsert Áskels
Mássonar í Eldborg.
Hilary Finch
Hilary Finch er fyrrverandi aðal-
tónlistargagnrýnandi The Times.
hilfin@clara.co.uk
Íslensku þjónustufyrirtækin
eru á finna.is
ÞÚ FINNUR ALLT Á FINNA.IS
VEISTU UM GÓÐAN
RAFVIRKJA?