Skírnir - 01.09.2010, Page 71
327um leikskáldið kamban
Trúlega hefur Kamban ætlað sér að rita andríkan gamanleik í
anda Oscars Wilde þegar hann samdi Grandezza eða Stórlæti.92 Eitt
leikrita franska leikskáldsins Jean Anouilh ber heitið Le voyageur
sans bagage (Ferðalangur án farangurs). Þema verkanna er ekki
ólíkt, amnesia, minnisleysi, þema sem varð mörgum samtíma-
mönnum hugstætt milli stríða og helgaðist auðvitað af því að úr
styrjöldinni 1914–1918 kom margur maðurinn heim og mundi ekki
hvað áður hafði á daga hans drifið. Vera kann að þessi leikur hafi ýtt
við Kamban um efnisval. En fleira kemur til. Annað franskt skáld,
Jean Giraudoux, hafði einnig nýtt sér þetta þema þegar hann velti
fyrir sér spurningunni um erfðir eða umhverfisáhrif í skáldlegu
verki, Siegfrid (1928). Og enn fyrr hafði ítalska skáldið Luigi Pir-
andello leikið sér að þessu þema í Enrico IV, sem eins og flest verk
skáldsins fjalla um það hvort við erum í raun og veru það sem við
sýnumst vera eða höldum okkur vera; Enrico er kóngur og
annaðhvort er hann geðveikur eða gerir sér upp geðveiki. En meira
að segja hafði verið hreyft við þessu þema í dönskum leikbók-
menntum; Svend Borberg hafði nýtt sér minnisleysisþemað til að
brjóta upp hina rótgrónu raunsæishefð í því landi í áðurnefndum
leik sínum Ingen (1920), um mann sem kemur limlestur og óþekkj-
anlegur úr stríði; þar vefur Borberg saman sálgreinandi innihaldi og
expressjónísku formi.
Öll eiga þessi leikrit sammerkt að þau eru byggð á kennsl um,
hinu fræga hugtaki úr leikritunarfræðum Aristótelesar og algengu
stílbragði í hinum klassísku harmleikjum. Framvindan spinnst af því
hversu vel gengur að bera á kennsl á atburði fortíðar.
Hvort sem Kamban hefur þekkt til hinna leikritanna eða ekki,
sem verður að teljast líklegt um leikhúsmann af hans toga, eru efn-
is tök hans þó sjálfstæð. Efnið sækir hann í frægt ítalskt réttarmál
sem skáldið hefur ugglaust haft fyrstu spurnir af í blöðum.93 Til lík-
inda má telja að söguhetja hans, Guido Rossi, stendur milli tveggja
kvenna sem báðar gera tilkall til hans, líkt og Siegfried stendur milli
skírnir
92 Þýðing Lárusar Sigurbjörnssonar í Guðmundur Kamban 1969 VII: 83–194.
93 Í minnisbók Kambans í Þjóðarbókhlöðu eru ýmis drög að efninu áður en hann
fann því stað á Ítalíu og nýtti sér þetta ákveðna réttarmál, Lbs. Guðmundur
Kamban H 15.5.
Skírnir haust 2010_Layout 1 27.10.2010 18:02 Page 327