Saga - 2006, Blaðsíða 155

mínum huga gegnir kenning Powells, og reyndar kenningar al-
mennt, hlutverki kastljóss. Kenningin varpar ljósi á vissa útvalda
þætti viðfangsefnisins á meðan aðrir falla í skuggann. Markmiðið
með því að nota kenninguna er að gefa rannsakandanum tæki til
þess að greina þá sögulegu framvindu sem á sér stað í kastljósi
kenningarinnar. Í anda kenningasmiðsins Pierres Bourdieus leyfi
ég mér að halda því fram að kenningar og hugtök þeim tengd séu
ekki annað en tæki fyrir sagnfræðinginn til að sneiða af hinum
sögulega veruleika þá „vankanta“ sem þar er að finna, í því skyni
að gefa okkur „hreinni“ mynd af hinu sögulega ferli. Ég nota hug-
takið tengslanet sem eins konar auðlind fyrir einstaklinga til að not-
færa sér ef á þarf að halda. Með þessu er ég ekki að segja að tengsla-
netið hafi verið eina leiðin til aðgerða fyrir þá einstaklinga sem til-
heyrðu yfirstétt Íslands á 18. og 19. öld. Þvert á móti lít ég svo á að
einstaklingarnir hafi aðeins notfært sér sambönd tengslanetsins í
neyð eða þegar engin önnur leið var fær. Embættismenn konungs
gerðu sér grein fyrir því að öllum ólöglegum aðgerðum og ákvörð-
unum fylgdi ákveðin áhætta. Þessi kenningarlegi rammi er það
opinn að hann er hægt að samræma íslenskum veruleika, eins og
hann birtist í heimildum.
Það er óþarfi að endursegja umfjöllun doktorsritgerðarinnar um
tengslanet en ég vil taka hana til umfjöllunar hér þar sem eitt meg-
instefið í gagnrýni Guðmundar er að skilgreining mín á elítunni sé
óskýr og gangi hreinlega ekki upp. Hér er rétt að benda á að rann-
sókn mín á tengslaneti íslensku elítunnar er eigindleg og ekki nema
að litlum hluta megindleg. Að framkvæma megindlega rannsókn á
tengslanetum getur haft vissa erfiðleika í för með sér. Í megindleg-
um rannsóknum er áherslan oftast lögð á stærð og útlit tengslanets-
ins, hversu þétt tengslin eru og hvaða línum þau fylgja. Megininn-
tak þeirrar gagnrýni sem hefur verið færð fram gegn megindlegum
rannsóknum á tengslanetum hefur m.a. falið í sér staðhæfingar um
að tengslanetshugtakið hafi verið notað ómarkvisst. Með því að
setja hugtakið í kenningarlegan ramma í anda Powells má nota það
sem greinandi verkfæri.4
Í doktorsritgerðinni eru vissulega dregnar upp skissur af
tengslanetinu en hafa ber í huga að rannsókninni er beint að þeim
einstaklingum sem gegndu lykilhlutverki innan tengslanetsins, en
A Ð S N Í Ð A S É R V Ö X T E F T I R S TA K K I 155
4 Einar Hreinsson og Tomas Nilson, Nätverk som social resurs. Historiska exempel
(Lund 2003), bls. 18–19.
Saga vor 2006-NOTA-2 26.4.2006 17:26 Page 155