Saga - 2006, Blaðsíða 261

mikilvirkir fræðimenn á þessu sviði. Í sönnum norrænum anda hafa þeir
unnið saman að rannsóknarverkefni um sögulega þróun norrænu samfé-
lagsgerðarinnar út frá þeirri forsendu að Norden sé „samfélagsgerð með
fimm undantekningum“. Þeir eru gagnrýnir á umfjöllun margra félagsvís-
indamanna um norræna módelið sem fastmótaða félagsgerð sem gildi um
öll Norðurlönd og lítið hafi breyst með tímanum. Þeir leggja sig ekkert
síður eftir sérkennum hvers lands en sameiginlegum einkennum landanna,
en heppilegasta rannsóknarleiðin er söguleg aðferð og samanburður bæði
innbyrðis og við önnur lönd.
Í bókinni eru níu ritgerðir og fjallar hver þeirra um tiltekinn þátt í sögu
norrænu velferðarríkjanna. Það er einmitt þessi þematíska nálgun sem ger-
ir bókina spennandi og nýstárlega, því að slíkur nákvæmur samanburður
er sjaldgæfur í fræðiritum. En aðferðin gerir vissulega kröfur til þess að
höfundar hafi innsýn í sögu allra Norðurlandanna fimm svo að verkefnið
heppnist. Þótt Íslendingar eigi ekki fulltrúa í hópi höfunda er Íslandi gerð
skil og það tekið með í samanburðinum.
Pauli Kettunen fjallar um orðræðuna um Norðurlönd og norrænt sam-
félag og hvernig hún hefur breyst frá því á 19. öld. Áhrif frá alþjóðavæðing-
unni hafa vegið þungt en ekki síður þjóðernisleg viðhorf sem hafa verið
í sífelldri endursköpun vegna samanburðar við aðrar þjóðir. Í Finnlandi
gegndi slíkur alþjóðlegur samanburður sérstöku hlutverki við að móta
þjóðfélagshugmyndir valdakjarnans. „Norræna samfélagið“ varð að eins
konar útópíu snemma á 20. öldinni sem jafnvel kommúnistar áttu erfitt
með að setja sig upp á móti.
Stjórnvöld á Norðurlöndum tóku upp nána samvinnu í félagsmálum
og rekur Klaus Petersen þá sögu eins og henni vatt fram á fundum félags-
málaráðherra og félagsmálanefndar Norðurlanda frá 1919 og þar til milli-
ríkjasamningurinn um félagslegt öryggi var undirritaður 1955. Petersen tel-
ur að afrakstur þessara funda hafi ekki fyrst og fremst verið sá að skapa
samræmt norrænt réttindakerfi heldur tryggja gagnkvæm réttindi milli
landanna. Sterk tengsl milli þeirra sem störfuðu að félagsmálum, allt frá
ráðherrum til embættismanna, stuðluðu að því að samræma stefnu land-
anna í velferðarmálum og skapa norrænan borgararétt á því sviði. Saman-
burður og samkeppni milli landanna var líka til staðar sem örvaði metnað
(og meting) stjórnmálamanna.
Universalisminn, reglan um jafnan rétt allra borgara til trygginga, er talinn
einkenna velferðarkerfi Norðurlanda, en þegar að atvinnuleysistryggingum
kemur náði þessi regla ekki fótfestu að Noregi undanskildum. Í fróðlegri og
efnismikilli ritgerð segir Nils Edling frá atvinnuleysistryggingum á 20. öld-
inni og bendir m.a. á að Noregur og Danmörk voru fyrstu ríki heims til að
koma upp vísi að slíkum tryggingum á árunum 1906 og 1907. Annars telur
Edling að gera eigi minna af því að staldra við helstu ártöl en huga meira að
því sem á eftir kom, t.d. hvernig sumir hópar fengu réttindi en aðrir ekki.
Konur, ungt fólk, ófaglært verkafólk og innflytjendur höfðu til skamms tíma
R I T F R E G N I R 261
Saga vor 2006-NOTA-2 26.4.2006 17:27 Page 261