Saga - 2006, Blaðsíða 248

fer ekki hátt að sjóðurinn var í upphafi fjárlítill vegna þess að ríkið greiddi
stóran hluta af 100 þúsund kr. stofnfjárframlagi sínu með skuldabréfum
sem voru fyrir lánum til þilskipakaupa er veitt hafði verið úr Viðlagasjóði.
Þetta fé var því bundið og ekki laust til útlána. Stór hluti af ráðstöfunarfé
sjóðsins var einnig lagður í hafnarframkvæmdir, sem vissulega nýttist út-
gerð báta og togara, en rann ekki á sama tíma til kaupa á skipum.
Reykjavík varð fljótlega miðstöð togaraútgerðar og að mati Jóns Þ. Þórs
voru helstu ástæður þess þær að um þetta leyti voru að eiga sér stað kyn-
slóðaskipti í reykvísku atvinnulífi. Ungu skútuskipstjórarnir skildu vel þá
möguleika er fólust í togurum og skynjuðu að dagar skútuútgerðar væru
senn að baki. Þeir höfðu einnig lært margt af Bretum og áttu við þá góð
samskipti. Að auki voru höfuðstöðvar Íslandsbanka, öflugasta bakhjarls
togaraútgerðar á Íslandi, í Reykjavík og þar var einnig að finna ótakmark-
að landrými til fiskverkunar og mannafla til að manna togara og verka afla.
Enski hagfræðingurinn Marshall setti fram þá kenningu fyrir margt löngu
að þrennt skipti mestu máli fyrir fyrirtæki þegar þau væru að velja starf-
semi sinni stað. Í fyrsta lagi þekkingarflakk, í öðru lagi staðbundin aðföng
sem ekki væri hægt að flytja á milli staða og í þriðja lagi vinnuafl (Marshall,
Principles of Economics). Með þekkingarflakki er átt við þá þekkingu sem
flyst manna á milli við ýmiss konar formlegar og óformlegar aðstæður og
staðbundin aðföng eru fyrst og fremst ýmiss konar þjónusta sem fyrirtæki
þurfa á að halda. Fróðlegt hefði verið að beita þessari kenningu Marshalls
á þróun togaraplássins Reykjavíkur.
Togaraútgerð gekk illa flest árin á milli stríða, einkum á fjórða áratugn-
um. Þótt ríkisvaldið legði bátaútgerð lið með stofnun Skuldaskilasjóðs vél-
bátaeigenda árið 1935 voru engin slík úrræði lögð fram til lausnar vanda
togaraútgerðar. Jón Þ. Þór minnist þó ekki á lögin frá 1938 um að útgerðar-
fyrirtækjum væri heimilt að draga frá skattskyldum tekjum sínum tap er
orðið hefði á rekstri frá árinu 1931 þar til tapið væri að fullu unnið upp.
Í III. bindi (bls. 91–92) er fjallað um erfiðleika togaraútgerðarinnar á ár-
unum 1950–1970 sem raktir eru til rangrar gengisskráningar, uppbóta- og
millifærslukerfisins og verðbólgu, sem og deilur vegna útfærslu landhelg-
innar 1952 og 1958. En þessar ástæður eiga allar við um sjötta áratuginn.
Lítt kemur aftur á móti fram hvað valdið hafi lélegri afkomu á sjöunda ára-
tugnum.
Í síðasta kafla ritverksins er sagt frá samskiptum sjávarútvegs og ríkis-
valds. Hér — eða á öðrum heppilegum stað — hefði mátt ræða örlítið þjóð-
hagslegt mikilvægi sjávarútvegs — og kannski raunar hið staðbundna
einnig — og greina frá því hvernig dregið hefur úr beinu framlagi fiskveiða
og fiskvinnslu til þjóðarbúsins á síðustu áratugum. Einnig hefði mátt minn-
ast á þýðingu sjávarútvegs í útflutningi landsmanna.
Höfundur hefur víða leitað fanga í heimildum og byggir rit sitt bæði á
óprentuðum og prentuðum frumheimildum, viðtölum og afleiddum heim-
ildum. Í upphafi hvers kafla er sagt frá helstu heimildum og er það af-
R I T D Ó M A R248
Saga vor 2006-NOTA-2 26.4.2006 17:27 Page 248