Dagblaðið Vísir - DV - 09.11.2018, Síða 58

58 9. nóvember 2018
Þ
ann 20. ágúst 1977 var geim-
farinu Voyager 2 skotið á loft
og þann 5. september sama
ár var röðin komin að systur-
skipinu Voyager 1. Voyager 1 var
skotið síðar á loft en kom engu að
síður fyrr að gasrisanum Júpiter en
systurskipið. Þetta var gert með því
að láta Voyager 1 fara hraðari braut
til Júpiter. Þegar þangað var komið
1970 hófust vísindalegar uppgöt-
vanir geimfarsins. Það var banda-
ríska geimferðastofnunin NASA
sem stóð á bak við þessa leiðangra.
Markmiðið með ferðum
Voyager-geimfaranna var að rann-
saka ystu plánetur sólkerfisins. Að
því loknu tóku geimförin stefn-
una út úr sólkerfinu og eru nú óra-
fjarri jörðinni. Til að fylgjast með
ferðum geimfaranna og taka við
upplýsingum frá þeim var notast
við þrjár stöðvar hér á jörðu niðri,
þekktar sem Deep Space Network.
Ein þeirra er í Madrid á Spáni, ein í
Goldstone í Kaliforníu og ein í Can-
berra í Ástralíu. Þangað senda þau
stöðugt upplýsingar um ferðir sínar
og niðurstöður mælinga sem þau
gera.
Aðalverkefni Voyager-geim-
faranna var að fljúga að Júpiter og
Satnúrnusi og rannsaka pláneturn-
ar. Ef vísindaleg markmið næðust
átti Voyager 2 að fljúga áfram að Úr-
anusi og Neptúnusi. Geimförin áttu
að taka ljósmyndir og safna ýmsum
vísindalegum gögnum og senda til
jarðar. Þau verða seint talin frek á
orku því við þetta notuðu þau jafn
mikið rafmang og ljósapera í ísskáp
þarf. Þyngdarafl plánetanna var
síðan notað til að koma geimförun-
um áfram og til næsta áfangastaðar.
Fyrstu nærmyndirnar af Júpiter
Þegar Voyager 1 kom að Júpiter
sendi geimfarið fyrstu nærmynd-
irnar af plánetunni og tunglum
hennar til jarðar. Rosaleg óveður-
skerfi á Júpiter, eldgos á Io, sem er
eitt tungla Júpiters og vísbendingar
um að undir frosnu yfirborði tungls-
ins Evrópu væri fljótandi vatn var
meðal þess sem vísindamenn sáu á
myndunum. Auk þess uppgötvuðu
geimförin 24 ný tungl á braut um
ystu plánetur sólkerfisins.
Þegar geimförin höfðu sveim-
að um Júpiter var röðin komin að
Satúrnusi og Voyager 1 var látið
fara nærri Titan, hinu risastóra
tungli Satúrnusar. Að því loknu var
Voyager 1 látið fara áfram í norður-
átt, hærra en brautir plánetanna.
Voyager 2 var síðan látið hefja ferð
lengra út í sólkerfið til að heim-
sækja tvo gasrisa til viðbótar, Úr-
anus og Satúrnus. Geimfarið kom
að Satúrnusi 1981 og Úranusi 1986.
Árið 1989 var röðin síðan komin
að heimsókn til Neptúnusar. Þegar
Voyager 2 kom að Úranúsi voru
merkin, sem bárust til jarðar, orðin
mun veikari en þegar geimfarið var
við Satúrnus. Það leit því ekki vel
út með að geta verið í sambandi
við geimfarið þegar það kæmi að
Neptúnusi. NASA neyddist því til
að láta smíða stærri loftnet fyrir
móttökustöðvarnar hér á jörðinni.
Það þýddi einnig að þá væri hægt
að vera í sambandi við geimförin
þegar þau færu út fyrir ystu plánet-
urnar.
Daufi blái punkturinn
Árið 1990 tók Voyager 1 eina mögn-
uðustu og frægustu mynd sem
tekin hefur verið utan úr geimn-
um. Á henni sést jörðin í órafjar-
lægð, sem lítill og fölur blár punkt-
ur. Þetta var gert að frumkvæði hins
heimsþekkta stjörnufræðings Carls
Sagan. Hann sagði að þessi mynd
ætti að hvetja mannkynið til „að
vernda og varðveita þennan föla
bláa punkt, einu heimkynnin sem
við höfum nokkru sinni þekkt“.
Bæði geimförin eru nú órafjarri
plánetunum í sólkerfinu og stefna í
mismunandi átt frá sólkerfinu okk-
ar. Þau senda enn gögn til jarðar og
svara þar með spurningum sem
við vissum ekki að við þyrftum að
spyrja þegar þeim var skotið á loft.
Það er stöðin í Canberra sem ann-
ast samskiptin við Voyager 2 því
hún er eina stöðin sem getur gert
það vegna stefnu geimfarsins sem
stefnir í suður frá sólkerfinu. Vegna
þess hversu fjarri jörðinni geimför-
in eru eru merkin frá þeim mjög
dauf.
Árið 2012 var Voyager 1 fyrsta
geimfarið til að yfirgefa sólkerfið
og halda út í milligeiminn, svæð-
ið á milli stjarna í Vetrarbrautinni.
Í milligeimnum gætir áhrifa sólar-
innar okkar ekki lengur og rannsak-
ar Voyager 1 því þetta áður óþekkta
svæði.
Ferð beggja geimfaranna hef-
ur verið söguleg og hefur mark-
að mörg tímamót í geimrannsókn-
um. Geimförin eru ekki stór, á stærð
við litlar rútur og með takmarkað-
an tölvubúnað ef miðað er við það
sem er í boði nú. Ekki má gleyma
að um borð í báðum geimförum
eru gullplötur, svipaðar og vínyl-
plötur, sem innihalda eina og hálfa
klukkustund af tónlist og kveðj-
um frá mannkyni en þær eru settar
fram á 55 tungumálum. Einnig eru
leiðbeiningar um hvernig á að spila
plöturnar og kort sem sýnir stað-
setningu jarðarinnar í Vetrarbraut-
inni okkar.
Þegar næsti áratugur er liðinn
verða bæði geimförin orðin
straumlaus, vísindabúnaður þeirra
óvirkur og þau geta ekki lengur sent
skilaboð til jarðarinnar eða tekið á
móti skilaboðum. Þau munu samt
sem áður halda för sinni áfram um
óravíddir geimsins og leggja að baki
rúmlega 17 kílómetra á sekúndu.
Eftir 40.000 ár fer Voyager 2 framhjá
næsta sólkerfi við okkar, í nokkurra
ljósára fjarlægð. Það munu líða
296.000 ár þar til Voyager 1 fer
framhjá hinni björtu stjörnu Síríus.
Ekki er hægt að útiloka að Voyager-
-geimförin muni síðan halda för
sinni áfram í milljarða ára.n
TÍMAVÉLIN
Kristján Kristjánsson
ritstjorn@dv.is
„Þegar næsti
áratugur er
liðinn verða bæði
geimförin orðin
straumlaus.
Útifuglafóður
Mikið úrval, gott verð
Smáratorg · Bíldshöfði · Grandi · Hafnarörður
41 ÁR FRÁ UPPHAFI TVEGGJA TÍMAMÓTAGEIMFERÐA
n Voyager I og II n Eru enn að senda upplýsingar til jarðarinnar
Júpíter Nærmyndir frá Voyager