Dagblaðið Vísir - DV - 28.12.2018, Qupperneq 80

80 28. desember 2018FRÉTTIR
Kristján Kristjánsson
ritstjorn@dv.is
M
arsmaður. Dularfull vera
með mörg mismunandi
andlit og líkamsform sem
hefur lifað í hugum manna
í mörg hundruð ár. Áhugi okkar
á Mars, Rauðu plánetunni, hefur
lengi verið traust umgjörð um hug­
myndir okkar og kannski drauma
um að við séum ekki ein í alheim­
inum. Það þarf því ekki að undrast
að geimferðastofnanir hafi mikinn
áhuga á Mars og auðvitað skemm­
ir ekki fyrir að plánetan er ekki svo
fjarri jörðinni okkar svo ferðalög
þangað eru möguleg. Nýlega lenti
InSight, geimfar bandarísku geim­
ferðastofnunarinnar NASA, á Mars
en því er ætlað að vinna að jarðvís­
indarannsóknum.
NASA hefur um árabil stundað
rannsóknir á Mars, bæði með hin­
um svokölluðu Marsbílum, Curi­
osity og Opportunity, og fjölmörg­
um gervihnöttum sem eru á braut
um Mars. Aðrar geimferðastofnan­
ir hafa einnig sinnt rannsóknum
á Mars og má þar nefna Evrópsku
geimferðastofnunina. Það er því
óhætt að segja að engin pláneta
í sólkerfinu, að jörðinni undan­
skilinni, hafi verið rannsökuð jafn
mikið og Mars. Ekki er enn ljóst
hvort líf hafi einhvern tímann
þrifist á Mars en draumurinn um
að svo hafi verið, eða jafnvel sé,
lifir enn.
Ein fyrsta þekkta frásögn­
in af lífi á Mars er frá 1758 en þá
skrifaði sænski vísindamaðurinn
Emanuel Swedenborg um andleg
samskipti við anda frá Mars. Þetta
er auðvitað engin vísbending um
líf á Mars en á þessum tíma hef­
ur þetta eflaust þótt stórmerkilegt.
Árið 1877 rannsakaði Giovanni
Schiaparelli Mars í gegnum sjón­
auka og tók þá eftir mynstri á yfir­
borðinu sem hann lýsti og reyndi
að kortleggja. Rangtúlkun á skrif­
um hans yfir á ensku varð þess
valdandi að orðið „canal“ (skurð­
ur) var notað um þetta mynstur.
Það hafði mikil áhrif því jarðar­
búum var í fersku minni að Súes­
skurðurinn hafði nýverið verið tek­
inn í notkun. Af þeim sökum tengdi
fólk orðið „canal“ við skurð gerðan
af vitsmunaverum og taldi að vits­
munaverur hefðu grafið skurði á
Mars.
Árið 1894 styrkti bandaríski
stjörnufræðingurinn Percival
Lowry þessar hugmyndir um
skurðina með skrifum sínum og
lengi á eftir taldi fólk að líf væri á
Mars. Í kjölfar vísindamannanna
kom síðan skapandi fólk á borð við
H.G. Wells sem sendi árið 1898 frá
sér bókina War of the Worlds sem
snerist einmitt um innrás Marsbúa
á jörðina. Þar með var heimur vís­
indaskáldsagna orðinn til. Á næstu
árum streymdu bækur, teikni­
myndabækur og myndir á markað­
inn þar sem siðmenntaðar, meira
eða minna, verur frá Mars voru
kynntar til sögunnar. Þekktasta
verkið er líklegast útvarpsleikrit,
byggt á War of the Worlds sem var
útvarpað 1938 í Bandaríkjunum.
Það var að sögn svo raunverulegt
að margir hlustendur fylltust skelf­
ingu vegna yfirvofandi innrásar
Marsbúa. En skelfingin var þó ekki
eins mikil og oft hefur verið látið í
veðri vaka í gegnum tíðina.
Tæknilegar framfarir
Eftir því sem tækninni fleygði fram
var hægt að komast nær plánetun­
um en bara með að horfa á þær í
gegnum sjónauka. Árið 1965 tók
Mariner 4 fyrstu myndina af annarri
plánetu og 1976 birti NASA nýja
mynd af yfirborði Mars. Viljug augu,
og það var nóg af þeim, töldu sig sjá
andlitsmynd á steini. Þessu vísuðu
vísindamenn á bug en þetta var eins
og eldsneytisinnspýting fyrir hug­
myndirnar um líf á Mars. Það var
ekki fyrr en 1998 sem NASA tók aft­
ur mynd af þessum sama steini og
með nýrri og miklu betri mynda­
vélatækni varð erfiðara að standa
fast á að hér væri um andlit að ræða.
Til Mars hafa verið send 18 geim­
för. Fimm náðu aldrei á leiðarenda,
fjögur hröpuðu til jarðar á Mars og
tvö eyðilögðust í lendingu. Þau sjö
sem hafa náð alla leið á áfangastað
hafa tekið nærmyndir af plánet­
unni. Enn er nóg af viljugum aug­
um og margir hafa talið sig sjá allt
frá verum, sem líkjast mönnum, til
nagdýra og annarra vera. Vísinda­
menn hafa bent á að það sé 60 stiga
frost á Mars og að þar sé enginn
lofthjúpur sem veiti vernd eins og
hér á jörðinni og því séu lífsskilyrði
þar mjög erfið. Hugleiðingum fólks
um að það sjái verur á myndunum
hefur verið hafnað og rök færð fyrir
að í slíkum tilfellum sé heilinn að
stríða fólki því hann hefur hæfileika
til að búa til myndir sem fólk vonast
til að sjá.
Vísindamenn hafa lengi verið
nokkuð sammála um að eitt sinn
hafi verið mikið af frosnu vatni á
Mars. Árið 2015 sló NASA því föstu
að þar væri einnig fljótandi vatn.
Þá sögðu menn að öruggt væri að
fljótandi vatn væri að finna á Mars
við ákveðnar aðstæður. Vatnið er
þó að sögn mun saltara en það sem
er hér á jörðinni en það er einmitt
saltið sem kemur í veg fyrir að vatn­
ið frjósi.
Curiosity, annar Marsbíla
NASA, hefur fundið greinileg um­
merki um lífrænar sameindir á
Mars en þær gætu verið komnar
frá lifandi verum. Bíllinn hefur ver­
ið að störfum á svæði þar sem var
haf fyrir um 3,5 milljörðum ára.
Þetta hefur eðlilega ýtt undir von­
ir og sannfæringu sumra um að líf
hafi eða sé á Mars. Telja verður lík­
legt að við munum fá svar við því
á næstu árum enda er sífellt verið
að auka rannsóknir á Mars og virð­
ist sem ekki séu svo ýkja mörg ár í
að menn verði sendir þangað. En
hvort þeir snúi aftur eða fari aðeins
aðra leiðina er svo annað mál. n
aðrir útsölustaðir
Epal - Laugavegi 70
EPAL - Harpa
Airport fashion - Leifsstöð
Reykjavik Raincoats
HVERFISGATA 82, vitastígsmegiNn
www.reykjavikraincoats.com
Sími: 5711177 - info@reykjavikraincoats.com
ER LÍF Á MARS?
n Draumurinn sem sækir stöðugt á mannkynið
„Draumur-
inn sem
sækir stöðugt á
mannkynið
War of the Worlds Orrustuvél frá Mars.
Mars Eitt sinn var þar fullt
af vatni.