Morgunblaðið - 06.10.2018, Blaðsíða 16

16 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. OKTÓBER 2018
V ð f á
2024 SLT
L iðLé t t ingur
Austurvegur 69 - 800 Selfoss // Lónsbakk i - 601 Akureyr i // Sólvangi 5 - 700 Egilsstaðir
Sími 480 0400 // jotunn@jotunn.is // www.jotunn.is
er r
2.890.000
án vsk.
BAKSVIÐ
Sigurður Bogi Sævarsson
sbs@mbl.is
Margt í veðráttu á norðurslóðum
síðastliðið sumar rímar ágætlega við
þær sviðsmyndir loftslagsbreytinga
sem kynntar hafa verið. Víða á
Norðurlöndunum og við Eystrasalt
féllu hitamet í langvarandi og óvenju-
legri þurrkatíð. Þessu fylgja svo
breytingar á loftstraumum; svo að í
júní og júlí síðastliðnum var fyrir-
stöðuhæð yfir Skandinavíu svo suð-
vestlægar áttir með rigningu voru
ríkjandi hér á landi langt fram eftir
sumri. Til viðbótar þessu var sjór
suðvestan við landið óvenju kaldur
miðað við árstíma og suðvestanáttin
því kaldari en ella. Þetta segir Árni
Snorrason, forstjóri Veðurstofu Ís-
lands.
Breytileikinn meiri en áður
Á dögunum héldu forstjórar veð-
urstofa Norður- og Eystrasaltsland-
anna hér á landi sinn árlega sameig-
inlega fund. Loftslagsbreytingar
voru þar til umræðu; meðal annars
hvernig megi vinna gegn þeim. Segja
veðurfræðingar að nú verði fólk sem
byggir hin norrænu lönd að vera
viðbúið ýmsum breytingum í veðr-
áttu, svo sem hitabylgjum og úr-
komuflóðum eftir langvarandi úr-
komukafla. Einnig meiri ákefð
úrkomu sem leiði til asaflóða. Slíkt
auki kröfur um viðvaranir vegna af-
takaveðurs, skipulega aðlögun að
loftslagsbreytingum og samdrátt í
losun gróðurhúsalofttegunda.
„Vísindamenn eru alltaf mjög var-
færnir ef setja á atburði dagsins í dag
í samhengi við loftslagsbreytingar.
En vissulega gefur veðráttan í sumar
tilefni til þess að spyrja réttmætra
spurninga um hvort nú séu að verða
straumhvörf. Ég skal ekki segja, en
almennt er það svo að skotvindarnir í
háloftunum sveiflast talsvert og það
er klárlega meiri breytileiki í veðr-
áttu nú en áður,“ segir Árni.
Nákvæmari veðurspár og eflt eftir-
lit með ástandi lofthjúpsins er sömu-
leiðis, að sögn Árna Snorrasonar,
mikilvægt svo meta megi áhættu og
fyrirbyggja vá. Með öðrum orðum
kallar þetta á auknar rannsóknir.
Margt sé í deiglunni á vegum Al-
þjóðaveðurfræðistofnunarinnar
(WMO) sem til framfara horfi. Þá
standi til að þjónusta veðurstofa land-
anna sem fyrr eru nefnd verði bætt
með því að byggja upp sameiginleg
spákerfi í samvinnu við veðurstofur á
Írlandi og Hollandi. Á það að vera
komið í gang eftir fimm ár.
En aftur að veðráttu og náttúrufari
á líðandi stundu. Undanfarið hafa
reglulega borist fréttir af borgar-
ísjökum fyrir norðan land, klumpum
sem hafa verið sjaldséðir hér við land
í seinni tíð. Í þessu sambandi minnir
Árni Snorrason á að borgarís hafi um
allar aldir leitað óreglulega að Ís-
landsströndum. Á síðustu tuttugu ár-
um eða svo hafi skriðhraði jökla á
Grænlandi hins vegar aukist sem hafi
leitt af sér meiri kelfingu. Undanfarin
ár hafi svo verið minna um hafís við
austurströnd Grænlands svo borg-
arísjakana reki nú greiðar en ella út á
haf og með vestlægum áttum að Ís-
landsströndum.
„Brýnt er að efla veðurathuganir
og rannsóknir á veðráttu á norður-
slóðum; bæði vegna loftslagsbreyt-
inganna og eins siglinga. Skemmti-
ferðaskip fara oft að austurströnd
Grænlands og norður að Svalbarða,
en öryggisatriði vegna þeirra siglinga
hafa verið í skoðun að undanförnu.
Reyndar er alltaf mjög eftirsóknar-
vert að fá betri veðurgögn frá skipum
á hafi úti. Við höfum að undanförnu
vakið máls á því við útgerðarfélög og
óskað samstarfs. Þannig sjáum við
fyrir okkur að koma mætti mælitækj-
um fyrir um borð í skipum og bátum,
hvort heldur sem þau eru á grunnslóð
eða lengra úti,“ segir Árni og heldur
áfram:
„Fyrir vísindin eru veðurgögn utan
af hafi algjört gull, svo miklu ræður
hitastig sjávar alltaf um veðráttu.
Svör við mörgum spurningum veður-
fræðinnar er að finna í hafinu.
Auknum fjármunum sem við fáum til
rannsóknarstarfs, til dæmis í gegnum
alþjóðlegt samstarf, munum við verja
til að fylgjast með veðráttu úti á sjó
og eins til að efla háloftarannsóknir á
Keflavíkurflugvelli. Þar er skotið á
loft loftbelgjum sem svo senda frá sér
upplýsingar, sem eru afar mikilvæg
gögn. Þær rannsóknir gera veður-
stöðina í Keflavík einhverja þá mikil-
vægustu í Evrópu. Allt kemur þetta
svo heim og saman við áherslurnar í
starfi Norðurskautsráðsins þar sem
Finnar eru nú með forystu. Þeir vildu
efla veðurfræðirannsóknir á vegum
ráðsins og þeirri stefnu vildum við sjá
Íslendinga fylgja þegar við tökum við
formennsku í ráðinu næsta vor.“
Stígandi eða fallandi?
Á vegum Veðurstofunnar eru tugir
veðurathugunarstöðva hringinn um
landið; sumar mannaðar en æ fleiri
sjálfvirkar. Í athugunum þar, eins og
við þekkjum til dæmis úr veður-
fréttum í útvarpinu, eru teknar upp-
lýsingar um hita, vindátt, útkomu,
skýjafar og skygni og hvernig loftvog
stendur. Er hún stígandi eða fall-
andi?
„Veðurathuganir eru tölfræðileg
gögn sem svo eru nýtt, meðal annars
við gerð líkana sem gera okkur kleift
að gera spár langt fram í tímann.
Núna erum við til dæmis komin með
líkön sem gefa að minnsta kosti vís-
bendingar um veðráttu einn mánuð
fram í tímann. Það eru gögn sem
Landsvirkjun fær hjá okkur og vænt-
anlega fleiri þegar fram líða stundir.
Eru þessar spár meðal annars byggð-
ar á gögnum frá Evrópsku reiknimið-
stöðinni sem er í Reading á Englandi.
Og vegna þessa þurfum við fleiri
þætti inn í veðuratuganir svo sem
mælingar á varmageislun hvort held-
ur er úr háloftum eða frá jörðu.
Bættar mælingar á loftvog til dæmis
á hafi úti væru einnig mjög þarfar,“
segir Árni .
Spár tryggi innviði
Mikilvægasta hlutverk Veðurstofu
Íslands er að miðla upplýsingum um
veður til almennings; spám og fróð-
leik eins og við á hverju sinni. Æ fleiri
leita þessa á vefsetrinu vedur.is sem
er í stöðugri þróun. Hefur þróunin
verið í þá átt að veðurspár og viðvar-
anir taki meira til áhrifa veðurs og
auðveldi þannig almenningi, ferða-
mönnum og samfélaginu öllu að gera
viðeigandi ráðstafanir, þegar að-
stæður krefjast þess, samanber mál-
tækið að fáir kunna sig að heiman í
góðu veðri að búa.
„Fólk er gjarnan óviðbúið snjó og
röskun á samgöngum eins og gerðist
núna í vikunni með fyrstu haustlægð-
inni. Þessi þarf að bregðast við. Því
höfum við líka verið að þróa nákvæm-
ar skammtímaspár og kynntum þær
nýlega fyrir sveitarfélögunum hér á
höfuðborgarsvæðinu og raunar fleir-
um; aðilum sem allir eiga mikið undir
traustum spám þannig að tryggja
megi að innviðir samfélagsins haldist
uppi hvernig sem viðrar,“ segir Árni
Snorrason að síðustu.
Veðráttan rímar við sviðsmyndir
 Loftslagsbreytingar kalla á rannsóknir og viðbrögð  Veðurstofur marga landa hefja samstarf
 Breytileiki er meiri  Vilja fá mælitæki um borð í íslensk skip  Gögn af hafinu eru gull
Ljósm/Þorvaldur Lúðvík Sigurjónsson
Borgarísjaki Hamraborg sem var í
mynni Eyjafjarðar nú á dögunum.
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Þingvellir Veðráttan og litir náttúrunnar eru síbreytileg. Haustsvipur er nú
kominn á gróðurinn og Botnssúlurnar hafa sett upp hvítan koll.
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Veðurstofan Vísindamenn eru varfærnir við að setja atburði líðandi stundar í samhengi við loftslagsbreytingar.
Veðrátta í sumar gefur þó tilefni til þess að spyrja hvort nú séu að verða straumhvörf, segir Árni Snorrason.
Hjá Veðurstofu Íslands er áhugi
fyrir því að koma á laggirnar lofts-
lagsetri, en slík eru starfrækt á
Norðurlöndum og er reynslan góð.
Þar geta almenningur, vísindafólk
og stefnumótendur nálgast upplýs-
ingar um áhrif og afleiðingar lofts-
lagsbreytinga. Sem dæmi má nefna
upplýsingar sem nýta má til stefnu-
mótunar um landnýtingu og skipu-
lag í kjölfar breyttrar veðráttu.
Flóðahætta og hækkandi sjávar-
staða kallar t.d. á ýmsar fyrirbyggj-
andi aðgerðir, sem byggjast verða á
bestu þekkingu.
Í samræmi við heimsmarkmið
Skv. minnisblaði sem hefur verið
kynnt umhverfisráðherra yrði
loftslagssetrið sjálfstæð eining inn-
an Veðurstofunnar. Fulltrúar stofn-
ana umhverfis-, atvinnuvega- og
menntamálaráðuneytis sem og
fulltrúar orku- og samgöngu-
kerfisins sætu þar í fagráði þar sem
línurnar yrðu lagðar. Miðað er við
að starfsmenn setursins verði tveir
og árlegur kostnaður við starfsem-
ina 37 millj. kr. Tillögur um setrið
eru nú í skoðun í stjórnkerfinu.
„Starfsemi loftslagsseturs myndi
samrýmast til dæmis heimsmark-
miðum Sameinuðu þjóðanna í lofts-
lagsmálum; svo sem efla allan við-
búnað og auka þekkingu á þeim
breytingum sem eiga sér stað í
náttúrunni vegna áhrifa loftslags-
breytinga,“ segir Árni Snorrason.
Í síðasta mánuði kynnti ríkis-
stjórnin aðgerðaáætlun Íslendinga í
loftslagsmálum, sem hefur það
markmið að draga úr losun gróður-
húsalofttegunda og stuðla að auk-
inni kolefnisbindingu. Megin-
punktarnir í þessari áætlun eru
rafvæðing samgangna og átak í
kolefnisbindingu með eflingu skóg-
ræktar, landgræðslu og endur-
heimt votlendis.
Réttar áherslur
„Áherslurnar eru réttar að mínu
mati, en styrkja þarf vísindalega
undirstöðu tillagnanna. Einnig þarf
að forgangsraða rannsóknum
vegna aðlögunar, en Veðurstofunni
hefur verið falið að koma með
rannsóknaáætlun í samvinnu við
hagsmunaaðila,“ segir forstjóri
Veðurstofu Íslands.
Loftslagssetur við Veðurstofuna verði sett á laggirnar
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Óveður Flóðahætta og hækkandi sjávar-
staða kalla á fyrirbyggjandi aðgerðir.