Morgunblaðið - 06.10.2018, Blaðsíða 30

30 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. OKTÓBER 2018
Í réttarsölum koma
menn saman til að út-
kljá deilur sem iðulega
rista djúpt í sálarlíf,
persónuleg tengsl og
fjárhag málsaðila. Í
raun má það heita
sögulegt, menning-
arlegt og lagalegt
þrekvirki fyrri kyn-
slóða að sammælast
um meginreglur og
lagalega umgjörð sem festi réttarríkið
í sessi, þar sem lögin ráða för en ekki
hnefaréttur eða geðþótti.
Dómarar halda „þingbók“ um það
sem fram fer á „dómþingi“. Slík orð-
notkun leiðir hugann að því hvernig
unnið er úr ágreiningi á hinum pólit-
íska vettvangi, en sannarlega ber orð-
ræða þingmanna oft vott um djúp-
stæðan ágreining. Ég rita þessar línur
til að hvetja alla áhugamenn um
stjórnmál til að kynna sér hvernig
málflutningur fer fram fyrir dóm-
stólum hér á landi, þar sem þinghöld
fara alla jafnan fram fyrir opnum
tjöldum. Hvatning þessi er sett fram í
þeirri einlægu trú að slíkt gæti ekki
aðeins bætt stjórnmálamenninguna,
heldur mögulega einnig aukið traust
almennings til Alþingis – og réttar-
kerfisins.
Eitt af því sem vakið gæti athygli
þess sem í fyrsta sinn fylgist með mál-
flutningi fyrir dómi er að stóryrði eru
þar fáheyrð. Réttarhöld einkennast af
formfestu og gagnkvæmri virðingu.
Lögmenn eru vel meðvitaðir um að
hvers kyns látalæti og tilgerð eru um-
bjóðendum þeirra lítt til framdráttar.
Samanburðurinn hér er stjórnmála-
mönnum ekki að öllu leyti hagstæður.
Í leit að skýringum á þessu misræmi
verður ekki fram hjá því litið að lög-
menn hafa fengið mikla þjálfun og
undirbúning. Hitt kann þó einnig að
skipta miklu, að lögmenn eru vel með-
vitaðir um að þeim hefur verið falið
opinbert þjónustu- og ábyrgð-
arhlutverk, sem birtist í því að hér á
landi má enginn, sem ekki fer sjálfur
með mál sitt fyrir dómi, fela öðrum en
lögmanni að gæta þar hagsmuna
sinna. Fyrir utan eiginleg málflutn-
ingsstörf gegna lögmenn
mikilvægu hlutverki
þegar þeir veita ráðgjöf
út frá gildandi lögum. Í
þeirri ráðgjöf kristallast
ein helsta röksemdin
fyrir því að lögmenn
njóti framangreinds
einkaréttar, því allir hafa
hag af því að geta, á
ögurstundum í lífi sínu,
fengið faglega ráðgjöf
byggða á rökhugsun og
yfirvegaðri þekkingu;
ráðgjöf sem er hlutlæg
og gerir mönnum kleift að sjá ágrein-
inginn í tilfinningalegri fjarlægð.
Til grundvallar þeirri vernd sem
lög veita lögmönnum samkvæmt
framangreindu býr sú hugsun að sam-
félagið allt hafi ríka hagsmuni af því
að verja tilvist slíkrar stéttar. Í fram-
kvæmd hefur þetta fyrirkomulag
tryggt að sjónarmiðum málsaðila er
skilmerkilega haldið til haga fyrir
dómi. Auk þess hefur þetta fyrir-
komulag styrkt grunnstoðir réttar-
ríkisins, því bæði lögmenn og dóm-
arar gera sér grein fyrir nauðsyn þess
að sönnunarreglur séu virtar, máls-
meðferð sé réttlát o.s.frv. Þetta eru
burðarstoðirnar sem sjálft lýðveldið –
og réttarskipanin öll – stendur á. Ef
hafa ætti endaskipti á þessum stoðum
og t.d. ganga út frá því í málflutningi
að málsaðilar séu illmenni, að gera
beri greinarmun á málsaðilum eftir
útliti eða miða við að menn séu sekir
þar sakleysi þeirra er sannað, stæði
réttarríkið ekki lengi undir nafni.
Í þessu ljósi má spyrja sem svo:
Eru alþingismenn ekki í ábyrgðar-
hlutverki rétt eins og lögmenn? Eru
þeir ekki málsvarar kjósenda sinna
með svipuðum hætti og lögmenn fyrir
sína umbjóðendur?
Hafa má vissan skilning á því að
ungliðahreyfingar stjórnmálaflokka
sendi frá sér hvassorðar yfirlýsingar
þegar þeim þykir mikið liggja við. En
væri ósanngjarnt að atvinnustjórn-
málamenn finni til samsvarandi
ábyrgðar og lögmenn í málflutningi
sínum og sýni með sama hætti gott
fordæmi? Stjórnmálin bæði austan
hafs og vestan birta nú um stundir víti
til að varast. Í Bandaríkjunum er
stjórnmálabaráttan komin í öngstræti
og orðin svo hatrömm að líkja mætti
henni við skæruhernað, þar sem allt
kapp er lagt á að koma höggi á and-
stæðinginn og öllum brögðum beitt.
Pólitískir andstæðingar eru þar út-
málaðir sem ómenni og þeim lýst sem
aumkunarverðum, heimskum, sið-
blindum og/eða illviljuðum. Varla
nokkur dómari myndi leyfa orðnotkun
sem þessa í dómsal. Af hverju ættu
kjósendur þá að umbera slíkt?
Sem almennir borgarar höfum við
brýna hagsmuni af því að standa gegn
ofsa, illmælgi, alhæfingum og sleggju-
dómum. Ekki þarf að fjölyrða um
ábyrgð fjölmiðla sem með einhliða
fréttaflutningi geta beint þrýstingi að
undirstöðum réttaríkisins og ýtt undir
múgæsingu. Einmitt í slíku andrúms-
lofti skapast tækifæri fyrir skinhelga
menn og málsvara þess rétttrúnaðar
sem ríkir á hverjum tíma. Þegar góð-
borgarar fara að kalla eftir blóði má
segja að bresti í krosstrjám réttar-
ríkisins. Galdrabrennur og hvers kyns
opinberar aftökur hafa iðulega verið
framkvæmdar í nafni réttlætis; til að
svala reiði og sefa ótta. Dapurlegar
áminningar um slíkt, bæði nýjar og
gamlar, opinbera ekki aðeins veikleika
„kerfisins“ heldur einnig ábyrgð hins
almenna borgara. Eiga hróp og áköll
um refsingu að ráða för þótt þjónar
réttarríkisins finni „enga sök“ fremur
en Pílatus forðum? Vestræn siðmenn-
ing byggist á því að menn rökstyðji
mál sitt, leiði fram sannanir og kynni
sér málsatvik áður en komist er að
niðurstöðu. Hver sem vill kasta síðast-
nefndum viðmiðum fyrir róða lýsir sig
um leið andsnúinn hugsjónum réttar-
ríkisins. Réttarríkið ver sig ekki al-
farið sjálft. Þar hefur þú, lesandi
góður, mikilvægu hlutverki að gegna.
Réttarríkið stendur
ekki án stuðnings
Eftir Arnar Þór
Jónsson
Arnar Þór Jónsson
» Vestræn siðmenning
byggist á því að
menn rökstyðji mál sitt,
leiði fram sannanir og
kynni sér málsatvik áð-
ur en komist er að
niðurstöðu.
Höfundur er héraðsdómari.
Til framfærslu þarf
einstaklingur 223 þús-
und krónur á mánuði,
samkvæmt viðmiðum
stjórnvalda. Þetta er
án húsnæðis svo að því
meðtöldu dugar ekki
minna en um 320 þús-
und krónur á mánuði
til að lifa fyrir þann
einstakling. Þetta er
staðreynd, sem verður
að takast á við, með raunhæfum til-
lögum til úrlausnar. Því leitaði
þingflokkur Flokks fólksins til dr.
Hauks Arnþórssonar stjórnsýslu-
fræðings um að hann setti fram til-
lögur um jöfnun á skattbyrði milli
tekjuhópa, þannig að þátttaka ríkra
og fátækra í rekstri samfélagsins
verði líkari því sem tíðkast annars
staðar á Norðurlöndum og að þeim
verði hlíft, sem eru með tekjur und-
ir framfærslumörkum við að greiða
skatta af þeim tekjum. Hann hefur
skilað rökstuddum tillögum í
skýrslunni Jöfnuður í skattkerfinu
sem er á vef Alþingis og liggur til
grundvallar þeirri tillögu sem flutt
er.
Skattleysi á lægstu tekjur
Höfundur þessarar greinar hefur
með stuðningi annarra þingmanna
Flokks fólksins og tveggja þing-
manna Miðflokksins lagt fram á Al-
þingi þingsályktunartillögu um að
mánaðartekjur einstaklinga undir
300.000 kr. verði undanþegnar
skattgreiðslum. Er fjármálaráð-
herra með tillögunni falið að gera
tímasetta áætlun í þessu efni.
Markmið tillögunnar er að jafna
skattbyrði milli tekjulágra og þeirra
sem hafa háar tekjur þannig að þeir
sem hafa tekjur undir 300.000 kr.
verði undanþegnir skatti. Þau
skattfrelsismörk samsvara 106.387
kr. persónufrádrætti. Um tvöföldun
á núverandi skattleysismörkum er
að ræða, en þau hafa ekki fylgt
launavísitölu frá 1988. Hefðu þau
gert það, væri persónufrádrátturinn
nánast þessi, sem lagt er til.
Til þess að mæta kostnaði að
hluta við þessa breytingu er lagt til
að persónufrádráttur verði stig-
lækkandi eftir því sem tekjur eru
hærri og falli alveg niður við 970
þús. kr. Persónufrádrátturinn falli
eftir sveigðu ferli sem mildar áhrif-
in á tekjuhærri hópa og dregur
fram að áherslan er eindregið á að
hækka ráðstöfunartekjur láglauna-
fólks. Í tillögunni er miðað við að
vendipunktur lækkaðra og hækk-
aðra skatta verði við 562.000 kr.
Skattar hækka smám saman frá
þeirri upphæð með hækkandi
tekjum uns skattahækkunin nær
53.895 kr. á mánuði,
þegar tekjur eru
komnar í 970 þúsund
kr. Skattahækkun á
hærri tekjur yrði
sama krónutala. Þann-
ig felur tillagan í sér
tilfærslu innan tekju-
skattskerfisins.
Tillagan eykur ráð-
stöfunartekjur um
70% skattgreiðenda.
Ef miðað er við alla
skattgreiðendur á
árinu 2017 var helmingur þeirra
með tekjur undir 400 þús. kr. og
hinn helmingurinn með tekjur yfir
því marki. Meðallaun sama hóps
var um 540 þús. kr., en háar tekjur
teygja meðallaunin upp. Einungis
10% skattgreiðenda höfðu 800 þús.
kr. eða meira í tekjur og 4% yfir
970 þús. kr. þar sem tillagan gerir
ráð fyrir að skattar hækki mest.
Kostnaður við tillöguna
Kostnaður ríkissjóðs vegna þess-
ar breytinga yrði aðeins um 3,5
milljarðar vegna tilfærslu á skatt-
byrði af tekjuskatti frá hærra laun-
uðum til lægra launaðra sem yrði
um 22 milljarðar kr. Hins vegar
yrði kostnaðarauki sveitarfélaga ná-
lægt 31,4 milljarðar kr. Breytingin
myndi hins vegar auka ráðstöf-
unartekjur láglaunafólks um allt að
54 milljarða kr. árlega.
Þegar kemur að kostnaði má
minna á að tekjur opinberra aðila
hækka ef að líkum lætur um 45
milljarða kr. frá 2017 til 2019 vegna
hækkaðra tekna skattgreiðenda,
áætlað um 32 milljarða kr. hjá rík-
inu og um 13 milljarða kr. hjá
sveitarfélögum. Eðlilegt væri að
hluti þessarar tekjuaukningar væri
notaður til millifærslu til sveitar-
félaga þannig að skattbyrðin væri
jöfnuð í kostnaði. Ekki er með þess-
ari tillögu gert ráð fyrir að skatt-
þrepum verði breytt, einvörðungu
persónufrádrættinum.
Markmið tillögunnar
Hér er gerð tillaga um breyt-
ingar á hinu almenna skattkerfi og
því sett ný markmið. Réttur er af
sá mismunur á skattbyrði tekju-
hárra og tekjulágra hér á landi,
samanborið við hlutföll milli sam-
bærilegra hópa annars staðar á
Norðurlöndum og jafnframt tekist á
við að lyfta ráðstöfunartekjum
lægstu launa að framfærslu-
mörkum.
Nái þessi tillaga fram að ganga
mun hún þjóna hagsmunum lands-
ins, þjóna hagsmunum aldraðra, ör-
yrkja og tekjulágra fjölskyldna og
verða innlegg í kjarabaráttu verka-
lýðshreyfingarinnar fram undan.
Framfærsluviðmið
og skattleysi
lægstu tekna
Eftir Ólaf
Ísleifsson
Ólafur Ísleifsson
»Markmið tillögunnar
er að jafna skatt-
byrði milli tekjulágra og
hátekjufólks þannig að
þeir sem hafa tekjur
undir 300.000 kr. verði
undanþegnir skatti
Höfundur er alþingismaður og for-
maður þingflokks Flokks fólksins.
olafurisl@althingi.is
gisting.dk
499 20 40 (Íslenskur sími) 32 55 20 44 (Danskur sími)
Herbergi frá Dkk 300 Íbúðir frá Dkk 900
Kaupmannahöfn
Atvinna