Náttúrufræðingurinn

Árgangur
Útgáva

Náttúrufræðingurinn - 2018, Síða 60

Náttúrufræðingurinn - 2018, Síða 60
Náttúrufræðingurinn 140 út með þeim, svo sem fosfórs.40,45 Þar af leiðandi er flæði fosfórs úr botnseti til vatnsins háð súrefnis- ástandinu á mörkum sets og vatns. Það er lífríkið á botninum sem stjórnar að miklu leyti innri hraða efnahringrásar í vötnum. Lífverurnar róta upp seti og þær viðhalda einnig súrefnisstyrk á mörkum vatns og sets og í efsta lagi setsins.45–47 Sérstaklega eru Chironomid-lirfur (s.s. Tanytarsus gracilentus) mikilvirkar, binda botninn, styrkja hann með silkiþráðum og við fæðuöflun veita þær súrefnisríku vatni ofan í setið sem viðheldur súrefnisstyrk í efstu lögum þess.2 Það hefur áhrif á efnareiki úr botnsetni upp í vatnsbolinn þar sem þetta hefur áhrif á leysni, og þar með reiki, þeirra efna sem eru torleyst við súrefnisríkar aðstæður.14 Benelli o.fl.47 hafa með tilraunum mælt áhrif mismunandi þéttleika Chironomid- lirfa á styrk NH4, PO4, SiO2, Fe(II) og Mn(II) í efstu 10 cm í seti. Niðurstöð- urnar sýna að virkni lirfanna dregur mjög úr styrk efnanna í setvatni og þar með úr reiki efnanna úr setinu og hraða hringrásar þeirra innan vatnsins. Rotnun lífrænna leifa byggist á súr- efni (1. og 2. jafna ganga til vinstri). Því geta myndast súrefnisfirrtar aðstæður við botn stöðuvatna á tímabilum þegar rotnun er mikil og/eða loftskipti hæg í vatnsbolnum, t.d. á veturna þegar ís er á vatninu. Vatni var safnað í gegnum ís á Mývatni á mismunandi dýpi í janúar og mars 1974. Efnagreining sýndi að styrkur súrefnis minnkaði með dýpi og gat orðið mjög lítill við botn.11 Sömu sögu er að segja um styrk súrefnis í sýnum sem safnað var nálægt botni í Neslandavík (stöð 95 á 1. mynd) í febrúar 2000.16 Á 6. mynd sést að styrkur súr- efnisháðu efnanna Fe og Mn var hæstur í Mývatni yfir vetrartímann og í ágúst árið 2000. Botnset í Mývatni er ríkt af lífrænu efni og við rotnun geta súrefn- isfirrtar aðstæður myndast við botn vatnsins. Við þær aðstæður eykst leysni Fe, Mn, og næringarefnisins PO4. Svipuð ferli virðast ráða losun fosfórs um botn Mývatns og í grunnum vötnum í Kanada og í Eystrasalti.40,44 Sumarið 2000 var þéttleiki mýflugna mjög mikill. Allt að 80% mýflugna í Mývatni eru af tegundinni Tanytarsus gracilentus, slæðumý eða litla topp- fluga.48 Af öðrum tegundum má nefna Chironomus islandicus, stóru topp- flugu. Þegar sýnum var safnað 24. júlí 2000 var heildarfjöldi Chironomid- lirfa 580 þúsund á hvern fermetra á stöð HO. Þar af var þéttleiki T. gracilentus 315 þúsund m-2.17 T. gracilentus-lirfur spinna silkivef á botni Mývatns, veita súrefn- isríku vatni niður í efsta hluta setsins og hafa þannig áhrif á efnaskiptahraða á milli sets og vatns. Eftir að lirfurnar klekjast út brotnar silkivefur þeirra niður og botninn verður berskjaldaðri fyrir ölduróti.2 Þá hætta þær einnig að dæla súrefnisríku vatni ofan í setið. Við það minnkar súrefnisstyrkur í efsta hluta setsins og innstreymiefna sem eru leysanleg við súrefnissnauðar aðstæður (t.d. Fe, Mn og PO4) getur aukist. Rotnun og öndun á botninum veldur súrefnis- þurrð (1. jafna gengur til vinstri) sem getur aukið enn á hraða innstreymis efnanna úr botni. Það er áhugavert að bera saman styrk leysts Fe, Mn (6. mynd) og PO4 (4. mynd) í Geirastaðaskurði. Fylgni þessara efna er mikil, eins á sjá má á 8. mynd. Járn og mangan eru næringarefni sem ljóstil- lífandi lífverur þarfnast í snefilmagni.49 Mólhlutfall leysts Mn og P (Mn:PO4) í útfalli Mývatns var stöðugt á milli 0,03 og 0,04, nema í mars og ágúst 2000 þegar hlutfallið var 0,06 og 0,1. Hið stöðuga hlutfall Mn og PO4 í Mývatni bendir til þess að sama ferli stjórni styrk þeirra í vatni og freistandi er að líta svo á að Fe og Mn séu tekin upp við ljóstil- lífun. Quigg o.fl.50 greindu efnastyrk í ræktaðri Anabaena-blágrænubakt- eríu. Mólhlutföllin voru 0,018Fe:1P og 0,0028Mn:1P. Upptaka vegna ljóstillíf- unar A. flos-aquae í Mývatni ætti því að nema 18 mmól Fe og 2,8 mmól Mn fyrir hvert 1 mól af P. Aðfallsgreining á gögnum úr Mývatni sýnir hins vegar að styrkur Fe og Mn lækkar 10 og 17 sinnum meira en ef aðeins væri um upp- töku vegna ljóstillífunar að ræða. Önnur ferli en ljóstillífun geta haft áhrif á hlut- fall Fe, Mn og P. Í fyrsta lagi er eðli Fe og Mn þannig að leysni þeirra eykst við
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104

x

Náttúrufræðingurinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar: 3.-4. tölublað (2018)
https://timarit.is/issue/401013

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.

3.-4. tölublað (2018)

Gongd: