Morgunblaðið - 05.01.2019, Page 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. JANÚAR 2019
Svo sem fram kom í síðasta pistlimínum hér (1. desember 2018)vorum við í raun að fagna ís-lenskri tungu þegar við fögn-
uðum aldarafmæli fullveldis þann dag.
Án íslenskrar tungu hefðum við senni-
lega aldrei öðlast neitt fullveldi, okkur
hefði skort til þess nógu sterk rök. Þýð-
ing þessa atriðis kemur skýrt fram í
greinargerð (dags. 1. júlí 1918) sem ís-
lenskir nefndarmenn lögðu fram áður
en sambandslagasamningar við Dani
hófust:
„Íslenska þjóðin hefur ein allra ger-
manskra þjóða varðveitt hina fornu
tungu, er um öll Norðurlönd gekk fyrir
900-1000 árum, svo lítið breytta, að
hver íslenskur maður skilur enn í dag
og getur hagnýtt sér til hlítar bók-
menntafjársjóði hinnar fornu menning-
ar vorrar og annarra Norðurlanda-
þjóða. Með tungunni hefur sérstakt
þjóðerni, sérstakir siðir og sérstök
menning varðveist. Og með tungunni
hefur einnig meðvitundin um
sérstöðu landsins gagnvart
frændþjóðum vorum ávallt
lifað með þjóðinni. Þessi at-
riði, sérstök tunga og sérstök
menning, teljum vér skapa
oss sögulegan og eðlilegan
rétt til fullkomins sjálf-
stæðis.“ (Sjá ma. 1918 eftir Gísla Jónsson, Rvk 1968, bls. 73-74.)
Enginn skyldi segjast orðinn leiður á fullveldishjali því mig langar að
tilkynna að nú styttist í næsta aldarafmæli fullveldis: Á þessu glænýja
ári, 2019, verða liðin hundrað ár frá því sautján ára höfundur, Halldór frá
Laxnesi, gaf út fyrstu skáldsögu sína, Barn náttúrunnar. Þar með hófst
ferill sem sannaði endanlega að íslenskan sjálf, rétt eins og þjóðin, væri
líka fullvalda í þeim skilningi að hún væri fullkomlega gjaldgeng sem nú-
tíma bókmenntamál. Jafnvel hjá höfundi sem hafði þann metnað að
skrifa sögur fyrir allan heiminn. Við skulum muna að þarna á fyrstu ár-
um tuttugustu aldar var talsvert orðið um að ýmsir framsæknustu höf-
undarnir kysu að skrifa á dönsku og fyrir því mátti auðvitað færa prakt-
ísk hagræðingarrök, enda danska á þeirri tíð ein af heimstungunum að
mati Íslendinga. Halldór frá Laxnesi birti sjálfur nokkrar smásögur á
dönsku en tók svo góðu heilli ákvörðun að íslenska yrði hans vopn þegar
hann tæki til við að sigra heiminn.
Ef Halldór hefði hætt að skrifa eftir að bókin kom út er ekki víst að
nokkur myndi eftir þessari sögu sem sautján ára unglingurinn gaf út en
hafði skrifað að mestu sextán ára meðan hann „gekk enn á stuttbuxum
annan dintinn“. Ef hann hefði til dæmis látið bugast af vondri gagnrýni.
En meira var í vændum, sem betur fór.
Í formála að annarri útgáfu Barns náttúrunnar (1964) vitnar höfundur
í þau orð vinar sem hann taki mikið mark á að þessi frumraun „væri í
senn útdráttur, niðurstaða og þversumma af öllu sem ég hefði skrifað
síðan; að síðari bækur mínar væru allar eintóm greinargerð fyrir þeim
niðurstöðum sem komist er að í Barni náttúrunnar.“
Gerum okkur klár í nýtt fullveldisafmæli í október 2019.
Næsta aldarafmæli
fullveldis
Tungutak
Þórarinn Eldjárn
thorarinn@eldjarn.net
Bókmenntir Í ár verða liðin hundr-
að ár frá því sautján ára höfundur,
Halldór frá Laxnesi, gaf út fyrstu
skáldsögu sína.
Um áramótin runnu út kjarasamningar mikilsfjölda verkalýðsfélaga og í marzmánuði n.k.renna út enn fleiri kjarasamningar, m.a.samningar stórra hópa opinberra starfs-
manna. Það skiptir augljóslega máli að búið verði fyrir
þann tíma að semja við verkalýðsfélögin, sem nú eru
með lausa samninga til þess að opinberum starfs-
mönnum detti ekki í hug að þeir geti orðið leiðandi um
launaþróun í landinu heldur verði að laga sig að samn-
ingum á hinum almenna vinnumarkaði.
Það er því skammur tími til stefnu og þótt það sé
formlega rétt, sem forsætisráðherra hefur ítrekað sagt,
að um sé að ræða samninga á milli aðila vinnumarkaðar
en ekki með aðild ríkisstjórnar fer hitt ekki á milli mála,
að ríkisstjórnin er engu að síður virkur aðili við samn-
ingaborðið. Það er ekkert nýtt. Þannig hefur það verið í
flestum tilvikum áratugum saman – þó ekki öllum.
Og af þessum ástæðum er ekki eftir neinu að bíða fyr-
ir ríkisstjórnina. Hennar fyrsta verkefni á að vera og
verður að vera að skapa það andrúmsloft í kringum
þessar viðræður að þær geti hafizt í raun um þau efnis-
atriði, sem snúa beint að atvinnu-
rekendum og launþegum.
Hvað þarf ríkisstjórnin að
gera?
Hún þarf að gefa samningsað-
ilum skýrt til kynna að hún sé
tilbúin til að slaka á í þeim mál-
um, sem ráðherrar hafa gætt sín vandlega á að tala ekki
um, en það eru launahækkanir til þeirra sjálfra, þing-
manna og æðstu embættismanna, svo og stjórnenda og
forstöðumanna hjá hinu opinbera.
Með sama hætti þurfa Samtök atvinulífsins að gefa til
kynna gagnvart viðsemjendum sínum að þau geri sér
grein fyrir því að hið sama á við um launabreytingar hjá
æðstu stjórnendum stærstu fyrirtækja landsins, sem
eru skráð á markaði og að verulegu leyti í eigu lífeyris-
sjóða.
Af hverju er þetta svo brýnt og tímabært?
Vegna þess að kröfugerð verkalýðsfélaganna tekur af
eðlilegum og skiljanlegum ástæðum mið af launabreyt-
ingum hjá þessum hópum á síðustu misserum. Þeir hóp-
ar hafa með öðrum orðum orðið leiðandi í launamálum í
landinu, sem aldrei skyldi verið hafa. Auðvitað átti Al-
þingi fyrir árslok 2016 að afnema með lögum úrskurði
Kjararáðs um sumarið og haustið sama ár eins og tvö
fordæmi eru um að gert hafi verið á síðustu tæpum 30
árum. Það gerði þingið ekki, þótt þá þegar mætti sjá af-
leiðingar þess fyrir.
Hvað þarf ríkisstjórnin að gefa til kynna? Sennilega á
hún úr þremur kostum að velja.
Í fyrsta lagi að afnema þær hækkanir Kjararáðs sál-
uga, sem um er að ræða, þótt seint sé.
Í öðru lagi að frysta þau kjör, þangað til jafnstaða
næst, sem ASÍ telur að mundi í slíku tilviki vera hægt að
ná að þremur árum liðnum.
Um þessa tvo kosti var rætt í þeim sérstaka starfs-
hópi, sem ríkisstjórnin setti upp og skilaði áliti snemma
sl. árs en fulltrúar bæði atvinnurekenda og verkalýðs-
félaga áttu fulltrúa í honum. Þar náðist hins vegar ekki
samstaða eins og kunnugt er.
Í þriðja lagi herma fregnir að innan stjórnkerfisins
séu til umræðu hugmyndir um sérstakan hátekjuskatt,
sem í raun væri ætlað að ná þessum hækkunum af þeim,
sem urðu þeirra aðnjótandi.
Líklegt má telja að það yrðu þung spor fyrir Sjálf-
stæðisflokkinn að kyngja slíkum skatti.
Á meðan þessi mál hafa ekki verið kláruð á milli aðila
er ólíklegt að mikill árangur náist á öðrum sviðum. Það
er ótrúlegt ábyrgðarleysi af þingmönnum að hafa látið
mál þróast í þennan farveg. Með því ábyrgðarleysi hafa
þeir kallað fram launakröfur, sem augljóst er að lítil og
meðalstór fyrirtæki geta ekki
staðið undir.
Getur verið að ráðamenn þjóð-
arinnar séu svo sambandslausir
við umhverfi sitt að þeir geri sér
ekki grein fyrir hvað gerist í
litlum og meðalstórum einkafyr-
irtækjum, ef samið er um launahækkanir, sem þau geta
með engu móti staðið undir? Það er strax hafizt handa
við að skera niður kostnað og vegna þess að í flestum til-
vikum vegur launakostnaður þyngst verður niðurstaðan
oftast uppsagnir.
Á þingi ASÍ í haust kom svo upp enn eitt mál, sem
stjórnvöld verða að svara fyrir. Þar hélt Stefán Ólafs-
son, prófessor, sem jafnframt er starfsmaður Eflingar,
því fram, að á tilteknu árabili hefði skattbyrði hinna
lægstlaunuðu og millilaunafólks verið hækkuð en skatt-
byrði þeirra sem hæstar hafa tekjur verið lækkuð. Það
er erfitt að trúa því að þetta hafi verið gert vitandi vits
en hins vegar vekur það eftirtekt að þessar staðhæf-
ingar Stefáns hafa ekki verið hraktar.
Stjórnvöld verða að gera grein fyrir sínu máli í þess-
um efnum, ella mun það augljóslega þvælast fyrir í við-
ræðum aðila.
Það berast ítrekað fréttir um það að í stjórnkerfinu og
í Húsi atvinnulífsins í Borgartúni séu uppi þau sjónar-
mið, að ný forysta verkalýðsfélaganna sé sundruð og
hafi ekki afl til að knýja fram þau skæruverkföll, sem
boðuð hafa verið. Þess vegna fari bezt á því að fara sér
hægt og bíða og sjá hvað gerist.
Þetta er varasöm hernaðartækni og getur leitt til
ófarnaðar. Það á vafalaust við um alla aðila máls að uppi
eru skiptar skoðanir um hvernig hver og einn eigi að
halda á málum eins og alltaf er.
En að ætla að veðja á sundurlyndi í verkalýðshreyf-
ingunni og byggja afstöðu til samninga á slíku veðmáli
er óskhyggja ein.
Hún þarf að gefa samnings-
aðilum til kynna að hún sé
tilbúin til að slaka á.
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Kjarasamningar:
Þetta þarf ríkisstjórnin að gera
Heimarnir eru jafnmargir mönn-unum, sagði þýska skáldið
Heinrich Heine, og þegar ég horfi
um öxl í árslok 2018, verður mér
auðvitað starsýnt á það, sem gerðist
í eigin heimi. Þar bar hæst, að ég
skilaði í september skýrslu á ensku
um bankahrunið 2008, en hana vann
ég í samstarfi við nokkra aðra fræði-
menn fyrir Félagsvísindastofnun að
beiðni fjármálaráðuneytisins. Að
baki henni lá mikil vinna, en ég
stytti hana mjög að áeggjan Fé-
lagsvísindastofnunar. Skrifaði ég ís-
lenskan útdrátt hennar í fjórum
Morgunblaðsgreinum. Ég gaf út
fjórar aðrar skýrslur á árinu, eina
fyrir samtökin ACRE í Brüssel um
alræðisstefnu í Evrópu og þrjár fyr-
ir hugveituna New Direction í Brüs-
sel: Why Conservatives Should Sup-
port the Free Market; The
Immorality of Spending Other
People’s Money; Challenges to
Small States. Einnig birti ég rit-
gerðir á ensku í bókum og tímarit-
um. Allt er þetta eða verður brátt
aðgengilegt á Netinu.
Ég flutti fyrirlestra um ýmis efni í
Las Vegas, Brüssel, Kaupmanna-
höfn, Bakú, Tallinn, São Paulo, Lju-
bljana, Reykjavík og Kópavogi og
ritstýrði þremur bókum, Til varnar
vestrænni menningu eftir sex ís-
lenska rithöfunda, Tómas Guð-
mundsson, Gunnar Gunnarsson,
Kristmann Guðmundsson, Guðmund
G. Hagalín, Sigurð Einarsson í Holti
og Davíð Stefánsson frá Fagraskógi,
Guðinn sem brást eftir ensk-
ungverska rithöfundinn Arthur
Koestler, Nóbelsverðlaunahafann
André Gidé og fleiri og Framtíð
smáþjóðanna eftir norska skáldið
Arnulf Øverland.
Fyrir Íslendinga var þetta afmæl-
isár: 100 ár voru frá fullveldinu og 10
ár frá bankahruninu, þegar fullveld-
inu var ógnað, ekki síst með Icesave-
samningunum, sem íslenska þjóðin
bar gæfu til að fella. Á alþjóðavett-
vangi ber hæst að mínum dómi, að
Bandaríkin ætlast nú til þess af Evr-
ópusambandinu, sem er jafnríkt
þeim og jafnfjölmennt, að það axli
sambærilegar byrðar til varnar
vestrænu lýðræði og Bandaríkin
hafa ein gert allt frá stríðslokum
1945. Ekki er fullreynt, hvort Evr-
ópusambandið rís undir því, en hinir
austrænu jötnar, Kína og Rússland,
hrista mjög spjót þessi misserin.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Það bar hæst
árið 2018