Morgunblaðið - 24.01.2019, Blaðsíða 45

45
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 24. JANÚAR 2019
Húsnæðismál hafa lengi verið í
eldlínunni í pólitískri umræðu.
Braggahverfi Reykjavíkur voru til
umræðu í hverjum kosningunum á
fætur öðrum um miðbik aldarinnar
og á forsíðum blaðanna mátti reglu-
lega lesa fréttir um húsnæðisvand-
ann með stríðsletri. Þessi vandi hef-
ur varað árum og áratugum saman.
Þó að braggahverfin heyri nú
sögunni til þá viljum við öll búa við
öryggi og fyrirsjáanleika í hús-
næðismálum og að þau séu ekki of
íþyngjandi. Því miður hafa mörg átt í vanda með
að tryggja sér þak yfir höfuðið á undanförnum ár-
um og því undrar engan að úrbætur á húsnæð-
ismarkaði hafa verið ein af aðaláherslum verka-
lýðshreyfingarinnar.
Átakshópur um húsnæðismál skilaði tillögum
sínum í byrjun vikunnar. Tillögurnar eru 40 tals-
ins í sjö flokkum og eru mikilvægt og jákvætt inn-
legg. Hópurinn var skipaður fulltrúum þriggja
ráðuneyta, sveitarfélaga, launafólks á almennum
og opinberum vinnumarkaði og atvinnurekenda.
Vinna hópsins var umfangsmikil og markmiðið að
leggja til fjölbreyttar lausnir á húsnæðisvand-
anum.
Nú liggur fyrir greining á umfanginu þegar
kemur að húsnæðisframboði. Mikil uppbygging
íbúðarhúsnæðis er fyrirhuguð á næstu árum og
áætlað er að um 10.000 íbúðir verði byggðar á ár-
unum 2019 til 2021. Niðurstöður hópsins eru að
eftir muni standa íbúðaþörf upp á um 2.000 íbúðir
í lok tímabilsins og leggur til leiðir til þess að hægt
sé að brúa þetta bil.
Tillögur hópsins til að hraða þessari uppbygg-
ingu eru meðal annars þær að styrkja þurfi
grundvöll almenna íbúðakerfisins með áframhald-
andi stofnframlögum ríkis og sveitarfélaga og
draga þannig úr húsnæðiskostnaði tekjulágs fólks
og tryggja um leið betur öruggan húsnæðis-
markað. Þá er lagt til að leitað verði eftir sam-
starfi stéttarfélaga, SA og lífeyrissjóða um fjár-
mögnun húsnæðisfélagsins Blæs.
Fjölgun á hagkvæmum íbúðum á viðráðanlegu
verði fyrir tekjulága þannig að dregið verði úr
húsnæðiskostnaði og húsnæðisöryggi verði betur
tryggt er leiðarljós tillagnanna. Liður í því eru til-
lögur um að efla vernd leigjenda og tryggja betur
réttindi þeirra.
Til þess að hraða uppbyggingu eru lagðar til
aðgerðir sem miða að því að stytta
byggingartíma. Margar þeirra snú-
ast fyrst og fremst um aukna raf-
ræna stjórnsýslu og að einfalda að-
gengi að upplýsingum og gögnum.
Slík einföldun á þó ekki að koma nið-
ur á gæðum. Aukin áhersla á að
halda miðlægt utan um öll gögn, bæði
hvað varðar húsnæðismarkaðinn al-
mennt og allt sem lýtur að bygginga-
framkvæmdum, mun skila betri yfir-
sýn yfir húsnæðismarkaðinn, ein-
falda stjórnvöldum ákvarðanir og
stefnumótun til lengri tíma og gera
öllum aðilum auðveldara um vik sem tengjast
skipulags- og byggingarmálum.
Þá fjallaði hópurinn sérstaklega um samgöngu-
mál í tengslum við uppbyggingu á nýju húsnæði
enda mikilvægt að við sköpum ekki nýjan vanda
þegar við leysum úr öðrum. Lögð er áhersla á
greiðar samgöngur, ekki síst almennings-
samgöngur, og að öll uppbygging sé í samhengi
við uppbyggingu í samgöngumálum.
Samstaða var um tillögurnar og í þeim felast
skýr leiðarljós fyrir ríki, sveitarfélög, samtök
launafólks og atvinnurekenda.
Stjórnvöld hafa lýst yfir einbeittum vilja sínum
á undanförnum mánuðum til að finna lausnir á því
ástandi á húsnæðismarkaði sem hefur ríkt og hef-
ur reynst mörgum þungt. Það hafa heildarsamtök
launafólks og samtök atvinnurekenda einnig gert.
Öryggi og fyrirsjáanleiki í húsnæðismálum er for-
gangsmál og það er nauðsynlegt að taka markviss
skref til að lækka hlutfall húsnæðiskostnaðar hjá
fólki, sérstaklega þeim sem lægri tekjur hafa.
Með niðurstöðum átakshópsins hefur vandinn
verið skilgreindur og færar leiðir til úrbóta sömu-
leiðis. Nú verður vinnunni haldið áfram. Látum
þennan vanda ekki verða til umræðu í mörgum
kosningum í viðbót eins og braggahverfin voru á
sínum tíma. Tökum höndum saman og leysum
hann.
Eftir Katrínu Jakobsdóttur
» Átakshópur um húsnæðismál
skilaði tillögum sínum í byrj-
un vikunnar. Tillögurnar eru
40 talsins í sjö flokkum og eru
mikilvægt og jákvætt innlegg.
Katrín Jakobsdóttir
Höfundur er forsætisráðherra.
Það er hægt að leysa
húsnæðisvandann
Í óræðri framtíð fær
Alþingi það verkefni að
taka ákvörðun um
hvernig best sé og
skynsamlegt að verja
330 milljörðum króna.
Fjármunirnir eru til
ráðstöfunar á komandi
árum og það þarf að
finna þeim farveg.
Þingmenn eru ekki
bundnir af öðru en að
ráðstafa fjármununum þannig að all-
ur almenningur njóti.
Kostirnir sem þingmenn standa
frammi fyrir eru margir en mis-
jafnir.
Eitthvað segir mér að meirihluti
þingmanna verði lítt hrifinn af þeirri
hugmynd að skipta fjárhæðinni jafnt
á milli allra landsmanna; senda
hverjum og einum um 950 þúsund
krónur. Þeir hinir sömu yrðu líklega
ekki heldur hoppandi kátir með að
útdeila fjárhæðinni á hvern Íslend-
ing með því að leggja inn á sér-
eignarreikning viðkomandi og
styrkja þannig lífeyrisréttindi allra.
Sú skoðun að besta ráðstöfun pen-
inganna sé einfaldlega að greiða inn
á lífeyrisskuldbindingar ríkisins get-
ur fengið hljómgrunn í það minnsta
hjá einhverjum þingmönnum og þeir
hinir sömu geta tekið undir skyn-
semi þess að grynnka enn meira á
skuldum ríkisins en þegar hefur
verið gert. (Frá árinu 2013 hafa
skuldir ríkisins verið greiddar niður
um 660 milljarða króna.) Svipuð rök
liggja að baki því að setja fjár-
munina til hliðar í þjóðarsjóð til að
mæta alvarlegum áföll-
um í framtíðinni.
Stuðningur við að
nota hluta peningana
til að byggja upp sam-
göngukerfið fellur
örugglega í frjóan jarð-
veg. Óhætt er að full-
yrða að víðtækur og
góður stuðningur yrði
við slíka ráðstöfun
innan þings og utan.
Hið sama á við um fjár-
festingu í innviðum
heilbrigðiskerfisins og
menntakerfisins. Og einhverjir gætu
dregið fram skynsemi þess að fjár-
festa í öflugum gagnastreng milli Ís-
lands og annarra landa, ekki aðeins
til að auka öryggi heldur ekki síður
til að styrkja atvinnulífið og byggja
undir ný tækifæri.
Innviðir eða áhætturekstur
Traustir innviðir eru forsenda
hagsældar og bættra lífskjara.
Skynsamleg fjárfesting í innviðum
samfélagsins, jafnt efnahagslegum
sem félagslegum, er sameiginlegt
verkefni. Dæmi um efnahagslega
innviði eru samgöngumannvirki,
orkuvinnsla og -dreifing og fjar-
skipti. Félagslegir innviðir eru með-
al annars skólar, byggingar og tæki
fyrir heilbrigðisþjónustu, fangelsi,
og íþróttahús.
Tillaga um að nýta 330 milljarð-
ana, sem liggja á lausu, í samfélags-
lega innviði er líkleg til að ná fram
að ganga með yfirgnæfandi
stuðningi þingmanna og almenn-
ings.
Engum (ég vona að ég hafi rétt
fyrir mér) dettur í hug að leggja það
til að binda fjármunina í fjármála-
kerfinu – kaupa til dæmis tvo banka.
Fjárfesting sameiginlegra fjármuna
í áhætturekstri á fjármálamarkaði
væri talin glapræði, ekki síst þegar
við blasa umfangsmikil verkefni á
sviði samfélagslegra innviða. Jafnvel
hörðustu baráttumenn ríkisrekstrar
á flestum sviðum, gera sér grein
fyrir firrunni sem felst í því að ráð-
stafa fjármunum landsmanna í
banka- og fjármálarekstur í stað
innviða.
En þótt enginn sé líklegur til að
berjast fyrir því að 330 milljörð-
unum verði varið fjárfestingu í
bankastarfsemi liggur það fyrir að
ríkið hefur bundið mikla fjármuni í
bönkum. Um 330 milljarðar eru í
tveimur bönkum og 120 milljarðar til
viðbótar eru í þremur lánasjóðum.
Auk þess er ríkið óbeint eða beint í
ábyrgðum fyrir 857 milljarða. Áætl-
að verðmæti eignarhluta ríkisins í
tveimur bönkum er um 13% af
vergri landsframleiðslu. Umsvif
ríkisins á fjármálamarkaði hér á
landi eiga sér enga hliðstæðu í vest-
rænum ríkjum. Aðeins í Rússlandi,
Kína, ríkjum í Norður-Afríku og
Suður-Ameríku, er fyrirferð hins
opinbera jafnmikil á fjármála-
markaði og hér á landi.
Fórnarkostnaður almennings
Ríkið hefur bundið hundruð millj-
arða í ýmsum eignum sem nýtast lít-
ið eða ekki þegar kemur að grunn-
skyldum ríkisins – heilbrigðis-
þjónustu, almannatryggingum,
samgöngum, menntakerfi og lög-
gæslu. Lítil og takmörkuð umræða á
sér hins vegar stað um hvernig þess-
ar eignir þjóna landsmönnum.
Vegna þessa missum við sjónar á
mikilvægu markmiði: að nýta rík-
iseignir með arðbærum og skyn-
samlegum hætti. Og þess vegna er
litið fram hjá þeim fórnarkostnaði
sem almenningur þarf að færa
vegna þess að gríðarlegir fjármunir
eru bundnir í fjármálafyrirtækjum
eða öðrum eignum sem skipta vel-
ferð venjulegs Íslendings litlu eða
engu. (Látum liggja á milli hluta
hversu neikvæð og óheilbrigð áhrif
ríkið hefur á samkeppni og framþró-
un með umfangsmiklu eignarhaldi).
Um eitt er ég sannfærður: Fjár-
festing í öflugri heilbrigðisþjónustu
skilar meiri arðsemi en að binda
áhættufé í bankastarfsemi – lífsgæði
almennings verða meiri. Uppbygg-
ing menntakerfisins er áhrifaríkari
leið til að tryggja jöfnuð og að allir
fái tækifæri til að rækta hæfileika
sína óháð efnahag, en að sitja með
fjármuni fasta í áhætturekstri.
Í nýlegri „Hvítbók um framtíðar-
sýn fyrir fjármálakerfið“ er bent á
fórnarkostnað ríkissjóðs af um-
fangsmikilli eign í bankakerfinu.
Verulegar arðgreiðslur til ríkisins
undanfarin ár hafi vegið þar á móti
„en nú stefnir í að þær verði mun
lægri á komandi árum“. Á sama tíma
stendur ríkið frammi fyrir fjárfest-
ingum sem „fela í sér ótvíræðan
samfélagslegan ábata“. Verðmæti
eignarhluta í bönkunum jafngildir
fimm nýjum háskólasjúkrahúsum
eða hátt í þrjátíu Hvalfjarðar-
göngum.
Ég hef orðað þetta þannig að um-
breyta eigi fé sem er fast í bönkum,
flugstöð, fjölda fasteigna, ýmsum
fyrirtækjum í samkeppnisrekstri og
jörðum, yfir í aðrar eignir sem við
teljum mikilvægari fyrir samfélagið.
Andstaðan er hörð, ekki aðeins við
að ríkið dragi sig út úr fjármálakerf-
inu að mestu leyti heldur ekki síður
að fjármunir í flugstöð séu leystir úr
fjötrum og þeim umbreytt í vegi,
brýr, göng, hafnir og innanlands-
flugvelli. Í stað þess að stokka upp
eignasafn ríkisins og færa í sam-
félagslega innviði er gælt við að auka
álögur á almenning og fyrirtæki.
Fjárfesting í innviðum er forsenda
þess að hægt sé að standa undir
kröfum um góð lífsskilyrði hér á
landi, sem standast samanburð við
það besta sem þekkist í heiminum.
Bætt lífskjör í framtíðinni byggja á
traustum innviðum samfélagsins.
Þegar tekin er ákvörðun um að
binda hundruð milljarða í eignum
sem styðja ekki við grunnskyldur
hins opinbera, er um leið tekin
ákvörðun um að færa fórnir – veikja
samfélagslega innviði. Þann kostnað
bera allir, ekki síst þeir sem lakast
standa.
Ef við ættum 330 milljarða hand-
bæra, hvað myndum við gera?
Eftir Óla Björn
Kárason » Fjárfesting sam-
eiginlegra fjármuna
í áhætturekstri væri tal-
in glapræði, ekki síst
þegar við blasa um-
fangsmikil verkefni á
sviði samfélagslegra
innviða.
Óli Björn Kárason
Höfundur er alþingismaður
Sjálfstæðisflokksins.
Ef við ættum 330 milljarða handbæra
Það er óskemmtileg
reynsla að hafa komið sjálf-
um sér illilega á óvart. Það
vita margir af eigin reynslu
og aðrir mega trúa mér.
Eitt kvöldið í nóvember á
síðasta ári fórum við nokk-
ur og settumst saman inn á
veitingahús. Öll eigum við
sæti á Alþingi og þetta
kvöld stóð svo á að umræðu
um fjárlög var að ljúka og
öll höfðum við þá lokið ræð-
um okkar um þau. Við sát-
um sum lengi og höfðum áfengi um hönd.
Við göspruðum út og suður, þar á meðal
um stjórnmálin, stjórnmálaflokkana og
ýmsa stjórnmálamenn. Ekki hvarflaði að
neinu okkar að við værum að tala við fleiri
en okkar litla hóp. Engu okkar datt í hug
að nokkur yrði móðgaður eða sár af tali
okkar.
Viku síðar var sagt frá því opinberlega
að samtal okkar hefði verið hlerað og hljóð-
ritað. Annar gestur á veitingahúsinu hefði
setið tímunum saman með upptökutæki og
komið upptökunni á valda fjölmiðla. Þeir
fóru síðan að birta úr henni brot og brot og
svo lengri og lengri kafla, allt auðvitað í
nafni réttar almennings til að vita hvernig
þingmenn gætu talað þegar þeir væru ölv-
aðir. Atvinnuleikhús efndi strax til sýn-
ingar þar sem allt mun hafa verið lesið upp.
Margt kom illilega við mig í þessu. Mér
fannst vond þróun að legið væri á hleri
þegar annað fólk talar saman á veitinga-
húsum. Mér fannst vont að fjölmiðlar teldu
sjálfsagt að birta slíkt drykkjuraus opin-
berlega og eiginlega enn verra hversu
margir voru ánægðir með hvorttveggja.
En verst af öllu fannst mér að heyra í sjálf-
um mér.
Ég hef vissulega margt við upptökuna og
við ýmis viðbrögð við henni að athuga. Mér
finnst líka mjög athyglisvert hversu hart
hefur verið barist gegn því að við, sem vor-
um hleruð, fáum aðgang að gögnum sem
eru til og geta líklega sýnt hvernig var í
raun staðið að því að hlera samtal okkar.
En ekkert af þessu finnst mér þó eins
slæmt og sumt af því sem ég sjálfur hef
sagt þetta kvöld. Upptakan var að vísu
ólögmæt, hún virðist klippt saman og
margt í fréttaflutningi af tali okkar og tals-
máta hefur verið tekið úr sam-
hengi, en í mínum huga er aðal-
atriðið að margt af því sem ég
hef greinilega sagt þetta kvöld
er að mínu mati til skammar,
ekki aðeins sleggjudómar og
fáránlegar hugleiðingar heldur
einnig stundum með orðbragði
sem kemur mér mjög illilega á
óvart að ég hafi notað.
Þegar mér varð ljóst hvernig
ég hafði í raun talað við félaga
mína þetta kvöld ákvað ég að
taka mér launalaust leyfi frá
þingmennsku minni. Ég vildi
ná áttum og horfa í spegilinn á
þennan mann sem þarna hafði talað með
orðbragði sem ég hefði ekki getað ímynd-
að mér að hann ætti til. Um þetta hef ég
síðan átt í samtali við bæði sjálfan mig og
marga sem meira vita. Ég hef talað við
áfengisráðgjafa og leitað aðstoðar sál-
fræðings og ég hef átt löng og hispurslaus
samtöl við þá sem lengi hafa þekkt mig. Ég
er miður mín yfir mörgu sem ég sagði
þetta kvöld og sérstaklega yfir því að orð
mín hafi orðið til þess að særa fólk, sem ég
hef aldrei viljað særa, en varð skiljanlega
sárt þegar upptaka af samtalinu var spiluð
fyrir alþjóð. Ég ber ábyrgð á eigin orðum
og finnst virkilega leiðinlegt að hafa látið
þau verstu þeirra falla. Í okkar fámenna
hópi á veitingahúsinu voru þessi orð
ósmekklegt en meiningarlaust raus yfir
glasi, sem engan særði. Það var ekki okkar
ákvörðun að þau skyldu borin á borð fyrir
alla þjóðina.
Í kosningunum haustið 2017 var ég kjör-
inn á þing og í þingstörfum mínum hef ég
reynt að berjast fyrir hagsmunum fólksins
í því kjördæmi sem ég tilheyri og fyrir
þeirri stefnu sem flokkur minn byggist á.
Ég hyggst gera þetta áfram eftir bestu
getu. Ég fagna hverjum þeim sem vill eiga
við mig samstarf um raunveruleg brýn
málefni en mun ekki erfa það við neinn sem
fer aðrar leiðir.
Horft í spegilinn
Eftir Bergþór Ólason
Bergþór
Ólason
»Ég ber ábyrgð á eigin
orðum og finnst virkilega
leiðinlegt að hafa látið þau
verstu þeirra falla.
Höfundur er þingmaður Miðflokksins.