Fréttablaðið - 01.06.2019, Blaðsíða 76

4
RÁÐGJAFAR STARFA
Í FORELDRAHÚSI OG
TVEIR ÞEIRRA ERU
Í HLUTASTARFI.
Runninn er upp tími sumarfría. Unglingar þurfa nú að finna sér eitthvað annað við tímann að gera en að sitja á skólabekk.
Sumarið er tími ævintýra, tilrauna
og áhyggjuleysis. Þetta er tíminn
þegar margir unglingar prófa fyrst
að drekka og jafnvel fíkniefni.
Sumarið er rólegur tími hjá For-
eldrahúsi, samtök sem hafa sinnt for-
vörnum og aðstoðað foreldra ungl-
inga í neyslu síðastliðna þrjá áratugi.
„Þau koma í ágúst, þá byrjar ballið.
Það verður allt brjálað að gera hjá
okkur eftir verslunarmannahelgi,“
segir Elísabet Lorange listmeðferðar-
fræðingur.
Berglind Gunnarsdóttir, fram-
kvæmdastjóri Foreldrahúss, segir
það algengt mynstur að foreldrar
komist ekki að vímuefnaneyslu
unglinga fyrr en skólinn byrjar
aftur. „Þegar skólinn byrjar þá sýna
krakkarnir minni áhuga, það er erf-
Það eru allir svo
slakir á sumrin
Hvaða barn sem er getur lent í klóm fíkniefna. Yfirleitt byrjar
neyslan að sumri til og kemur ekki upp á yfirborðið fyrr en um
haustið. Ráðgjafar hjá Foreldrahúsi segja best að grípa inn í
sem fyrst og vilja að foreldrar þekki viðvörunarbjöllurnar.
Merki um að ungl-
ingur gæti verið
að byrja í neyslu
l Mætir sjaldan heim í kvöld-
mat, sjaldnar en þrisvar í viku.
l Ný nöfn á vinum sem for-
eldrar kannast ekki við.
l Minni þátttaka í heimilislífinu.
l Vilja vera ein heima í stað
þess að fara í ferðalög.
l Flosna upp úr íþróttum og
tómstundum.
l Lélegri umhirða.
l Spenna í samskiptum foreldra
og barna.
itt að vekja þau. Það eru komnir nýir
félagar. Þau vilja hætta í íþróttum
eða áhugamálum og þau skrópa í
skólanum. Síðan finnst efni. Þetta er
takturinn.“
Um haustið getur þá komið í ljós
að barnið hefur verið í neyslu allt
sumarið. „Foreldrar taka fyrst eftir
breyttri hegðun, en tengja það ekki
við neyslu. Svo átta þau sig oft á
þessu eftir að það finnst efni, eða ef
það gerist eitthvað,“ segir Berglind.
Oft getur það verið að lögreglan
hefur afskipti af unglingnum, einn-
ig eru dæmi um að neysla hafi komið
í ljós eftir að unglingur hefur farið í
geðrof.
„Sumarið er yfirleitt tíminn sem
þau byrja,“ segir Elísabet. „Við viljum
geta gripið inn í um leið, helst áður,
á veturna erum við oft að fá inn mál
sem hafa grasserað í marga mánuði.“
Ástæðurnar fyrir því eru marg-
víslegar. „Það eru allir svo slakir á
sumrin. Það er lengri útivistartími
og foreldrar í vinnu vita kannski
ekki alltaf hvað unglingarnir eru
að gera á daginn,“ segir Berglind.
„Svo má ekki gleyma útihátíðunum.
Secret Solstice, 17. júní, Menningar-
nótt að ógleymdri verslunarmanna-
helginni.“
Hætta að koma heim í mat
Að beiðni Fréttablaðsins tóku þær
Berglind og Elísabet saman nokkur
atriði sem benda til þess að barn gæti
verið að feta hættulegar brautir. Þessi
atriði byggja á áratugalangri reynslu,
þau eru ekki algild þar sem leiðin út í
neyslu er ávallt persónubundin.
Eitt fyrsta merkið er þegar barn
hættir að koma heim á matmáls-
tíma. „Það á að vera regla á heimilinu
að allir borði saman á kvöldin. Það
er mikilvægur hluti af eftirlitinu,“
segir Berglind. „Það eru hins vegar
dæmi um að unglingar byrji snemma
á morgnana að reykja gras og eru
þá orðin sæmileg þegar þau mæta í
kvöldmatinn.“
Það koma til sögunnar ný nöfn
sem eru þá hluti af nýjum vinahópi.
„Unglingurinn sækir frekar út á við
og reynir að koma sér undan því að
vera með fjölskyldunni. Foreldrar
treysta unglingnum sínum, og þá
er þeim leyft að sleppa, til dæmis að
fara með í ferðalög,“ segir Berglind.
„Oft sækjast unglingar eftir því að
vera í eftirlitsleysi heima, það er þá
glugginn í að gera eitthvað. Foreldrar
skynja oft að það er eitthvað í gangi
en átta sig ekki á hversu alvarlegt það
er. Stundum eru einkennin kölluð
unglingaveiki, en „unglingaveikin“
er frekar aukin viðkvæmni. Þetta er
mun ýktara þegar neysla er í spilinu.“
Fikti og neyslu fylgir oft áhugaleysi
ásamt hirðuleysi. „Foreldrar líta oft
á þetta sem eðlilegan hluta af ungl-
ingsárunum. En þá er gott að ræða
hvers vegna, til dæmis hvort eitthvað
hafi komið upp á í íþróttafélaginu.
Einnig að spyrja hvar barnið hafi
verið yfir daginn.“ Segir Berglind það
algengt að unglingar hópist saman í
neyslu. „Yfirleitt hópast þau saman
yfir daginn, kannski í heimahúsi
eða á stöðum eins og Stjörnutorgi í
Kringlunni. Fara svo í strætó eitthvað
annað til að verða sér úti um efni eða
landa. Við köllum þetta „lausagang
unglinga“. Samvera og samræður
með unglingnum skipta miklu máli.
Áfengisneysla og reyk ingar
meðal unglinga hafa dregist veru-
lega saman síðustu ár. Samkvæmt
tölum Rannsóknar og greiningar
frá því í fyrra hafa 8 prósent barna
í 10. bekk á höfuðborgarsvæðinu
prófað að reykja marijúana og tvö
prósent amfetamín. Talsverð aukn-
ing hefur orðið á notkun tóbaks í
vör að ógleymdum rafrettum. Um
er að ræða börn allt niður í 12 ára.
„Stundum byrja þau snemma. Geta
ekki beðið eftir því að verða fullorð-
in. Stundum prófa þau ekkert fyrr en
þau eru komin upp í menntaskóla,“
segir Berglind.
Neyslan er ekki einskorðuð við
stétt, hverfi eða persónuleika barna.
„Langt í frá. Þetta eru börn frá venju-
legum heimilum. Reyndar eru fæstir
sem leita til okkar í einhverjum
félagslegum vanda. Þetta eru oftast
vel upp alin börn með vel menntaða
foreldra,“ segir Berglind. „Það sem
börnin eiga f lest sameiginlegt er
tengslarof í einhverri mynd.“
Algengt mynstur er að foreldrum
hefur láðst að halda vel utan um
barnið þegar það er á aldrinum 10
til 12 ára. „Þau eru svo sjálfbjarga.
Þau eru yndisleg, góð og hlýðin. Þá
eiga foreldrar það til að slaka á,“ segir
Berglind. Þegar kemur á unglings-
aldurinn þá er hættan sú að barnið
tekur lítið mark á kröfum um að taka
þátt í heimilislífi eða segja hvað það
var að gera. „Þá kemur þetta í bakið
á foreldrum. Við heyrum svo oft frá
foreldrum barna í vanda að þau hafi
alltaf verið svo góð. Þá þýðir það
gjarnan lítil afskipti. Slakinn var
bara of mikill.“
Elísabet segir að tengslaleysi skap-
ist oft vegna þess að það var of mikið
að gera. „Forgangsröðunin er oft kol-
vitlaus. Vinnan, jafnvel golfið, fram
yfir barnið. Fólk fattar þetta samt
oftast þegar það segir þetta upphátt.“
Merkin alltaf til staðar
Það er allur gangur á því hvernig for-
eldrar uppgötva að börnin þeirra séu
í neyslu. „Merkin eru alltaf til staðar,
en foreldrarnir átta sig iðulega ekki
á þeim fyrr en eftir á,“ segir Bergl-
ind. „Oftast er mikið búið að ganga
á, f lest eitthvað sem foreldrið veit
ekkert af, áður en þetta kemur upp
á yfirborðið. Flestir foreldrar sem
koma til okkar eru í áfalli, þeir sem
eru búnir að finna efni og eru að átta
sig á hvað er búið að vera í gangi.“
Þær fá ýmisleg svör þegar þær
spyrja unglinga hvað drífur þá
áfram í neyslu. „Það sem við sjáum
sameiginlegt er tengslarof í einhverri
mynd,“ segir Berglind. „Þau hafa
tapað tengslum við foreldra, vini,
hafa flutt milli hverfa eða skóla. Það
hefur eitthvað komið upp, eitthvað
rof sem fær þau til að leita annað.
Og hvert leita þau? Þau leita til ann-
arra í sömu sporum. Þetta er oft óyrt
tenging, þau bara finna það.“
Ferlið, líkt og hegðun unglinga,
hefur lítið breyst á síðustu ára-
tugum. Nú er hins vegar spilar netið
inn í. Auðveldar það bæði að mynda
tengingar við aðra, en einnig hefur
það gert unglingum auðveldara
fyrir að nálgast fíkniefni. „Ein stelpa
sagði mér að hún fyndi fyrir svo
mikilli vellíðan í neyslu. Hún fann
fyrir minni kvíða og fannst hún geta
betur tekist á við lífið. Þetta er bleika
skýið,“ segir Elísabet. „Síðan þegar
þetta hefur snúist upp í andhverfu
sína er svo erfitt að segja skilið við
þetta. Líkaminn er orðinn háður
efnunum og þau vilja ekki sleppa
nýju vinunum.“
Þó að útlitið sé svart er alltaf
hægt að koma einstakling úr vanda.
Starfsmenn Foreldrahúss, líkt og
annarra samtaka, hafa komið ótal
börnum úr vanda. Elísabet segir að
reynslan sýni að best sé að mynda
tengsl til að fylla upp í það tengslarof
sem varð og leyfa barninu sjálfu að
átta sig á hvað sé best í stöðunni.
„Ef þeim er bannað að hitta nýju
vinina er hætta á að barnið láti sig
hverfa. Það er betra að bjóða þeim
einfaldlega í mat,“ segir Elísabet.
„Svo er alltaf best að ræða málið í
þaula. Það á bæði við um neyslu en
líka hegðunarvandamál. Það má
alveg fara í heimspekilegar rök-
ræður um hvað þau segja og gera á
Insta gram.“
Ari
Brynjólfsson
arib@frettabladid.is
Samtökin eru nú til húsa í Bláu húsunum í Faxafeni en munu missa húsnæðið á næstunni. Stefna þau nú á fjáröflun
bráðlega til að geta keypt sér nýtt húsnæði. Hjálparsími hússins hefur verið opinn frá 1986. FRÉTTABLAÐIÐ/STEFÁN
1 . J Ú N Í 2 0 1 9 L A U G A R D A G U R36 H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
0
1
-0
6
-2
0
1
9
0
7
:3
7
F
B
1
0
4
s
_
P
0
8
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
7
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
2
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
2
9
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 2
3
2
4
-5
0
2
4
2
3
2
4
-4
E
E
8
2
3
2
4
-4
D
A
C
2
3
2
4
-4
C
7
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
4
B

F
B
1
0
4
s
_
3
1
_
5
_
2
0
1
9
C
M
Y
K