Dagblaðið Vísir - DV - 26.07.2019, Blaðsíða 10

10 26. júlí 2019FRÉTTIR
Margt smátt gerir
eitt stórt
n Safnanir og samskot meira áberandi með tilkomu samfélagsmiðla
n Lagaumgjörð óskýrn Vafamál hvað skattskyldu varðar
M
argt smátt gerir eitt
stórt,“ eru gjarnan loka­
orð færslna á samfé­
lagsmiðlum þar sem
auglýstar eru safnanir að ýmsu
tagi, í ýmsum tilgangi. Oft til
að safna fé vegna bágrar stöðu
einstaklinga eða barna sökum
fjárhagserfiðleika, veikinda eða
slysa. En hvaða eftirlit er haft
með slíkum söfnunum? Engin
sérlög hafa verið sett í mála­
flokknum og engar skýrar lín­
ur hafa verið lagðar af löggjafa
eða stjórnvöldum. Hér verður
gerð tilraun til að varpa ljósi á þá
réttarstöðu sem gildir um slík­
ar safnanir sem hér eftir verða
nefndar einstaklingssafnanir til
að greina frá öðrum opinber­
um söfnunum sem er til dæmis
stofnað til af góðgerðafélögum
eða íþróttafélögum í margvís­
legum tilgangi.
Ríflega fjörtíu ára lagabálkur
Árið 1977 voru sett lög um opin­
berar safnanir, en ljóst er að þau
lög eru komin nokkuð til ára
sinna og gera ekki ráð fyrir til­
vist samfélagsmiðla. Samkvæmt
frumvarpi laganna var þeim ætl­
að að ákvarða fyrirkomulag og
uppgjör fjársafnana sem væru
orðnar nokkuð algengar á sín­
um tíma.
„Jafnan fara þær fram í góð­
um tilgangi, og það skal fram
tekið, að engin sérstök ástæða
til tortryggni liggur að baki þessa
frumvarps […] Ekki er það óal­
gengt að fjársafnanir skili millj­
ónum í hendur þeirra, sem fyrir
þeim standa, og almenningur,
sem þarna leggur fram sína fjár­
muni, á siðferðilega heimtingu
á því að vita niðurstöður söfn­
unar og ráðstöfun fjárins. Hverj­
um þeim aðila, er að fjársöfn­
un stendur, á einnig að vera það
ljúft að sýna allt á hreinu, svo að
enginn blettur geti fellið á að­
standendur eða markmið slíkrar
söfnunar. Hér virðist vanta all­
mjög nánari lagafyrirmæli.“
En hvenær er söfnun opin­
ber? Samkvæmt 2. gr. laganna
er söfnun opinber „ef henni er
beint til annarra en þeirra, sem
tengdir eru persónulegum eða
félagslegum tengslum við þá,
sem fyrir slíkum fjársöfnunum
standa, eða standa í sérstöku
sambandi við þá.“
Fyrirkomulag safnana
samkvæmt lögunum
Samkvæmt lögunum ber að afla
leyfis fyrir opinberri söfnun hjá
sýslumanni áður en söfnunin
hefst. Í tilkynningu skal meðal
annars taka fram hver stendur
fyrir söfnuninni, hvar og hvernig
hún fer fram og í hvaða tilgangi.
Þeir sem standa að söfnuninni
skulu halda nákvæmt reiknings­
hald yfir það fé sem til safnast og
öll útgjöld. Söfnunarfé skal lagt
inn á reikning sem hefur sérstak­
lega verið stofnaður fyrir söfn­
unina og er óheimilt að verja
fénu í öðrum tilgangi en upphaf­
lega var lagt út með nema sýslu­
maður samþykki það sérstak­
lega. Reikningshaldið er svo háð
eftirliti endurskoðanda. Í lögun­
um er einnig að finna refsiheim­
ild sem gildir ef ekki er farið að
fyrirmælum laganna. Því getur
það varðað sektum, ef þeir sem
standa fyrir söfnun gæta sín ekki
á því að fara eftir lagaákvæðun­
um. Þegar söfnun er lokið skal
birta reikningsyfirlit hennar í
dagblaði eða með öðrum hætti.
Á grundvelli ofangreindra
laga var sett reglugerð árið 2008.
Þar er opinber fjársöfnun skil­
greind sem starfsemi þar sem al­
menningur er hvattur til að láta
fé af hendi rakna í þágu ákveðins
málefnis án þess að endur­
gjald komi í staðinn. Þá vaknar
kannski spurningin hvort sam­
félagmiðlar séu opinber vett­
vangur. Hæstiréttur Íslands hef­
ur fallist á það að birting mynda
og stöðuuppfærsla á samfélags­
miðlum á borð við Instagram og
Facebook teljist opinber birting.
Út frá því má álykta að yfirgnæf­
andi líkur séu á því að samfélags­
miðlar teljist opinber vettvangur.
Samkvæmt svari við fyrirspurn
blaðamanns til Sýslumanns­
ins á höfuðborgarsvæðinu geta
einstaklingssafnanir fallið und­
ir áðurnefnd lög og reglugerð.
Sýslumaðurinn á Suðurlandi sér
um leyfisveitingar.
Undanþágur frá lögum og
reglugerð
Undanþegnar lögum og reglu­
gerðinni eru safnanir á borð við
stuðningstónleika eða ­samkom­
ur sem og fjársafnanir á vegum
fjölmiðla í góðgerðaskyni. Jafn­
vel þótt einstaklingssafnanir á
samfélagsmiðlum verði taldar
til safnana á vegum fjölmiðla þá
er samt sem áður farið fram á að
fjölmiðill birti skrá yfir framlag
allra gefenda og birti jafnframt
viðurkenningu þess aðila sem
við fénu tekur. Verði einstak­
lingssafnanir á samfélagsmiðl­
um hins vegar taldar til opin­
berra safnana verða þær að fara
eftir ofangreindum skilyrðum
um leyfi og gagnsæi í reiknings­
haldi.
Samkvæmt fyrirspurnum
blaðamanns virðist lítið eftirlit
vera haft með slíkum söfnun­
um. Til að mynda fengust þær
upplýsingar frá Ríkisskattstjóra
að slíkar safnanir og samskot
væru undanskildar tekjuskatti ef
til þeirra er stofnað vegna veik­
inda og slysa og skatturinn hefði
ekki sérstakt eftirlit með þeim.
Þarna er þó um að ræða eina
af undantekningum frá megin­
reglu skattaréttar um að styrkir
teljist til tekna, svo þarna gætu
þeir sem taka við söfnunarfé lent
í vandræðum ef undatekningin
nær ekki yfir þeirra tilvik.
Greiðslur frá kerfinu
Grétu finnst miður að sjá safn­
anir á netinu þar sem ekki er
sögð öll sagan
Gréta Ingþórsdóttir, formað­
ur Styrktarfélags krabbameins­
sjúkra barna, SKB, segir að
þegar kemur að einstaklings­
söfnunum virðist stundum gef­
ið á röngum forsendum. Oft eigi
einstaklingar rétt á greiðslum
frá kerfinu, sem gleymist í um­
ræðunni. Nú liggur fyrir Alþingi
frumvarp til nýrra laga um félög
til almannaheilla, en verði það
samþykkt mun vonandi traust
almennings á almannaheillafé­
lögum aukast til muna.
„Frumvarp um almanna­
heillafélög fer vonandi í gegnum
þingið og verður að lögum sem
fyrst. SKB og önnur félög, sem
hafa lýðræðislega kjörna stjórn,
halda bókhald og skila ársreikn­
ingi til Ríkisendurskoðunar, fá
við það stöðu sem viðurkennd
almannaheillafélög og þeir sem
gefa fjármuni til þeirra vita þá í
hvað þeir fara. Því er ekki alltaf
að heilsa þegar einstaklingssafn­
anir eru annars vegar. Það sem
hefur farið fyrir brjóstið á okkur
í SKB og fleirum sem til þekkja
er þegar safnað er á röngum
forsendum, til dæmis þegar því
er haldið fram að foreldrar þurfi
að greiða sjálfir fyrir hluti sem
kerfið greiðir, eða lætur ógetið
aðstoðar sem það fær. Það er þó
í einhverjum tilfellum frekar við
fjölmiðla að sakast sem ekki hafa
fyrir því að kanna hvaða greiðsl­
ur fólk fær eða hvaða rétt það á í
þeirri stöðu sem það er. Ég fagna
umfjöllun um þetta efni og vona
að hún verði til að setja þrýsting
á Alþingi um að ljúka lagasetn­
ingu um almannaheillafélög.“
Löggjafinn þarf að skerpa á
lagaumgjörð
Það er sælla að gefa en þiggja.
En sælla væri að gefa gjöf sem
viðtakandi getur tekið við í fullu
samræmi við lögin. Þó svo að
stjórnvöld og skattyfirvöld virð­
ist ekki hafa beitt sér af neinni
teljanlegri hörku, eða yfirhöf­
uð, gegn einstaklingssöfnunum
á samfélagsmiðlum þá er erfitt
að ætla að treysta á að tómlætið
sé varanlegt. Löggjafinn þarf að
skerpa á ákvæðum um þessi mál
til að réttarstaða þiggjenda sé
tryggari og til að kveða niður tor­
tryggni. Annars gætu þiggjend­
ur átt það á hættu að söfnunarfé
verði talið þeim til tekna, og jafn­
vel gætu þeir sem standa að slík­
um söfnunum átt yfir höfði sér
sekt fyrir að fara ekki eftir lögum
um opinberar fjársafnanir. n
Frumvarp til laga um félög til
almannaheilla liggur nú fyrir Alþingi
Grétu finnst miður
að sjá safnanir á
netinu þar sem ekki
er sögð öll sagan