Heimsmynd - 01.09.1990, Blaðsíða 104

The WorldPaper
VISTKERFISBÓKHALD
Mæling framfara: ekki með
þjóðarframleiðslu einni saman
Rök fyrir nýjum þjóðhagsmœlikvörðum
Eftir Hazel
Henderson
í Caracas, Venesúela
ÞAÐ VERÐUR Æ ljósara að tilraunir
til að stjórna flóknum samfélögum nú-
tímans með því að nota þjóðarfram-
leiðslu (GNP) sem mælikvarða á fram-
farir, er álíka gáfulegt og að reyna að
fljúga Boeing 747 með ekkert í tækja-
borðinu nema einn olíuþrýstimæli. Það
er þó ekki vandasamt að koma fyrir í
stjórnborðum þjóðanna miklu fjöl-
breyttari og nákvæmari mælitækjum;
megnið af þeim upplýsingum, sem til
þarf, liggur þegar fyrir.
Nýlegar tilraunir, sem gerðar hafa
verið til að skilgreina að nýju auðlegð
þjóða og framfarir umfram það sem hin
úrelta vísitala þjóðarframleiðslu megnar
að gera, gætu með tímanum ýtt hag-
fræðinni úr því eftirhermuhlutverki sem
hún hefur skipað á sviði stefnumótunar.
Einn slíkur mælikvarði, Mannþróun-
arvísitala Þróunarstofnunar Sameinuðu
þjóðanna (HDI), er sigurstranglegur
áskorandi á þröngar efnahagslegar skil-
greiningar framfara sem vísitala þjóðar-
framleiðslu samanstendur af. Með því
að HDI-vísitalan tekur upp aðgengileg-
ar hagtölur um læsi, lífslíkur og kaup-
getu hefur aukinn kraftur færst í umræð-
una um endurbætur á vísitölum um
þjóðlegan samanburð.
GNP-vísitalan var upphaflega sett
saman til að mæla árangur hernaðar-
framleiðslunnar í síðari heimsstyijöld-
inni - og tekur enn til framleiðslu á
sprengjum, sprengikúlum og skriðdrek-
um. En hún sniðgengur gersamlega gildi
náttúruauðlinda, menntunar, ógreidda
vinnu sjálfsþurftarbúskapar og einyrkja í
atvinnurekstri, sem standa að helmingi
heimsframleiðslunnar og nálega 80 pró-
senta af fjárfestingunni.
Margir pólitíkusar þróunarlandanna
halda því fram að stigatafla þjóðarfram-
leiðslunnar sé stillt iðnvæddu löndunum
í vil. Þeir vitna til öfugsnúinna áhrifa
þess að reyna að þóknast Alþjóðagjald-
eyrissjóðnum með því að hækka sig á
þjóðarframleiðsluskalanum, GNP: vax-
andi umhverfisspilling og ágangur á
endurnýjanlegar auðlindir, atvinnuleysi
og ójöfn tekjudreifing. Við sjáum nú
þegar svipaðar afleiðingar í Austur-
Hazel Henderson cr sjálfslæður fútúristi og höfund-
ur bókarinnar. Stjórnmál á sólöld.
Evrópulöndunum þar sem efnahagsum-
bætur miðaðar á þjóðarframleiðslumæli-
kvarðann eru famar að leiða af sér
hættulegt bakslag eins og uppsveiflu at-
vinnuleysis í Póllandi.
Þar til mjög nýlega hafa ríkisstjórnir
þróaðra ríkja og rótfestar efnahags-
skriffinnskustofnanir þeirra staðið trúan
vörð um réttmæti GNP-mælingar þjóð-
arframleiðslunnar, þar sem breyting á
þessum samanburðarstigatöflum gæti
sýnt þær í óhagstæðu ljósi.
Sérhver ríkisstjóm setur sinn eigin
snúning á hagtöluþróun þjóðarinnar. Til
dæmis ýktu Sovétríkin með kerfis-
bundnum hætti hagvöxt sinn mældan í
GNP á áttunda og níunda áratugnum.
Með svipuðum hætti hafa OECD-ríkin
dregið úr atvinnuleysingjatölum sínum
með því að endurskilgreina fulla atvinnu
þannig að 2 prósent atvinnuleysi taldist
full atvinna á sjöunda áratugnum en nú
telst 7 prósent atvinnuleysi vera full at-
vinna. Að heita má öll OECD-löndin
gengu algerlega framhjá umhverfis-
kostnaði og rýrnun náttúrulegra auð-
linda og, þvert á móti, hækkuðu GNP
með því að telja til nytsamlegrar fram-
leiðslu kostnaðinn við hreinsun um-
hverfisins!
Augljósasta sprungan í GNP er að
það skuli byggja mælingar sínar á pen-
ingatekjum á mann í heimi hrikalegra
sveiflna í innbyrðis viðmiðunum gjald-
eyris. Af því leiðir að GNP getur ekki
gefið samanburð á þeim stundafjölda
sem það tekur Sovétmann að afla fyrir
brauðhleifi og hversu langan tíma það
tekur Japanann að vinna fyrir hrís-
grjónaskál.
Framtíðarmælikvarðar landanna
(Country Futures Indicators), sem ég
hef lagt til í áratug að yrðu teknir upp.
eru af ásettu ráði opnir í annan endann
til að hvetja til umræðu mismunandi
menningarumhverfa um skilgreiningar á
þróun og framförum. Fyrir utan norður-
suður umræðuna um hver er þróaður og
hver að þróast verðum við að viður-
kenna að öll lönd eru í þróun á mismun-
andi vegu - og eru að þróast í heimi þar
sem lönd verða sífellt háðari hvert öðru.
Þar af leiðir að ég held því fram að
nýjar vísitölur sem mælt geti svo marg-
víslegar leiðir til þróunar verði í fyrstu
að vera án stöðlunar til að forðast þau
mistök GNP mælingarinnar, að hrúga
einni úreltri hagfræðiformúlunni ofan á
aðra til að koma að lokum upp með ein-
hverja samtölu. Þessar hefðbundnu hag-
fræðimælingar gera fyrirfram ráð fyrir
vissu samkomulagi um markmið þróun-
ar og eru byggðar á úreltum hugmynd-
um, eins og þeim að óhreyfanlegum
höfuðstól.
Með framtíðarmælikvörðum land-
anna er gengið út frá því sem vísu að
notendur þeirra séu ekki eingöngu ríkis-
stjórnir heldur milljónir miðlungsborg-
ara í öllum löndum sem þrá meira lýð-
ræði, frelsi og aðild að ákvörðunum. Nú
á tímum vilja þegnar allra þjóðfélaga
eiga möguleika á að geta dregið stofn-
anir sínar, þar á meðal nkisstjórnir, til
ábyrgðar fyrir fyrirheit sín og fram-
kvæmd þeirra.
Nýir efnahagsmælikvarðar geta hjálp-
að borgurunum að ákveða hvort ríkis-
stjórnir eru að inna af hendi þá bestu
þjónustu sem möguleg er miðað við þau
lífsgæði sem þeir telja eftirsóknarverð.
Og stjórnmálamennirnir munu þurfa
betri mælikvarða til að inna þá þjónustu
af hendi.*
Framtíðarmælikvarðar landanna
Nokkrar nýjar leiðir til að mœla framfarir þjóða.
Nokkrir þættir í nýrri GNP-formúlu:
• Kaupmáttarjöfnuður gjaldmiðla
• Tekjudreifing
• Framleiðsla utan kaupgreiðslugeirans og í heimahúsum
• Frádráttur félagslegs- og umhverfiskostnaðar.
• Kostnaðartillit tekið til rýrnunar óendurnýjanlegra auðl
• Hlutfallið milli hernaðarlegrar og borgaralegrar framleiðslu
sé sett skýrt fram.
Aukalegar vísbendingar um framfarir að markmiðum samfélagsins.
• Menntun; stig lestrarkunnáttu, fráhvarf skólanemenda.
• Heilbrigði: ungbarnadauði, lágur fæðingarþungi, hlutfall þunga/hæðar/
aldurs.
• Grunnþjónusta: vatnsveita, sorphreinsun, rafvæðing, sími o.s.frv.
• Þroski barna.
• Pólitísk þátttaka og lýðræðislegt ferli.
• Staða minnihluta, frábrugðinna menningarheilda og kvenna.
• Gæði vatns og lofts og mengunarstig. Heimild; Hazel Henderson
104 HEIMSMYND