Heimsmynd - 01.09.1990, Blaðsíða 67

honum. Hann vill greinilega ekkert
við hann tala og þaðan af síður sinna
erindi hans. Reyndar hef ég ein-
hvers staðar séð samantekt á því
hvað óhætt sé að koma nálægt fólki
af ýmsum þjóðernum. Maður á að
standa svo og svo marga þumlunga
eða sentímetra frá Þjóðverja, Itala,
Spánverja, Frakka, Englendingi og
Bandaríkjamanni (og minnir mig
að þorandi sé að koma nær Banda-
ríkjamanni af vesturströndinni en
austurströndinni).
Flestir þola illa að ókunnugir
gerist of kumpánlegir, geri sér
einum of dælt við þá. Þetta er líka
mismunandi eftir þjóðum (og eft-
ir aldri hjá okkur Islendingum?).
Þá er ég farinn að tala um and-
lega nálægð. Bæði þola sumir illa
að framandi maður fari fljótlega
eftir fyrstu kynni að tala um
einkamál sín og jafnvel spyrja
hinn um persónulega hagi hans,
og eins hitt að hinn ókunnugi
fari að tala eins og viðmæl-
andinn sé aldavinur og kannski
klappa honum á öxlina eða slá á
herðar hans. Ég man eftir því að hafa
séð íslending slá hlæjandi með flötum
lófa á milli herðablaða á útlendingi.
Mennirnir sátu að sumbli og virtist fara
hið besta á með þeim, þangað til íslend-
ingurinn gerðist svona hressilega vin-
gjarnlegur. Útlendingurinn fældist svo
við þetta kumpánlega klapp að við bar-
smíðum lá. Fullorðið fólk á elliheimilum
og sjúkrahúsum kann því sumt afar illa
þegar ungar starfsstúlkur ávarpa það
með „elskan mín“ og „væna mín“.
Gamla fólkið hefur fyrir löngu aflagt
þéringar, sem það var alið upp við, en
það sættir sig ekki við svona ávörp sem
því finnst bera vott um lítilsvirðingu,
vera nedladende eins og Danir segja. Er
verið að minna það á að það sé orðið aft-
ur að ósjálfbjarga börnum eða krakka-
kjánum? Auðvitað er það ekki þannig
meint. Líklega er það hið fræga kyn-
slóðabil sem veldur þessum óþægindum.
Annars hefur gamalt fólk sagt mér að
það hafi verið dásamlegt þegar það var
þérað í fyrsta skipti. Um aldamótin og
talsvert fram yfir þau voru börn í
Reykjavík börn fram að fermingu. Þau
léku sér í barnaleikjum og voru þúuð af
öllum. Fermingin breytti öllu. Þau hættu
að vera börn og fólk varð að gjöra svo
vel og þéra þau. Nú var ekki lengur hægt
að kalla út um glugga: „Þú þarna stelpa,
stökktu fyrir mig út í búð!“ Nei, hús-
freyjan varð að koma út á þröskuld og
segja kurteislega: „Fröken Sigríður, ekki
vilduð þér nú vera svo vænar að taka af
mér ómakið og fara fyrir mig út í búð, af
því það stendur svo illa á hjá mér?“
Drengirnir urðu að piltum við fermingu,
gáfu yngri bróður síðustu stuttbuxurnar
og íklæddust nú síðbuxum. Táningar
voru ekki til, aðeins börn fram að ferm-
ingu og síðan yngispiltar og yngismeyjar
fram til tuttugu og eins árs aldurs.D
Sumir hafa orð á því að al-
mennri kurteisi hafi hrakað á
síðari árum. Það mál hefur þó
ýmsar hliðar.
Orðið var upphaflega haft
um umgengnisvenjur hirð-
fólks. Það er tökuorð úr
frönsku, courtoise, dregið af
court, hirð. Sams konar orð
var til í norrænu, dróttlæti, en
drótt gat þýtt hirð. Hjá Dön-
um og Þjóðverjum eru orð
um kurteisi einnig miðuð við
framkomu hirðmanna (samanber höflig).
Hirðmenn hafa því þótt til fyrirmyndar í
umgengni við aðra og menn, sem erindi
áttu við konung, urðu fyrst að læra
hvernig þeir áttu að koma fram svo þeir
spilltu ekki máli sínu með hegðun sem
álitist gat gróf og ruddaleg.
Sjálfsagt hafa alltaf verið til á hverjum
stað og hverjum tíma einhverjar reglur
um kurteisi, oft óskráðar, eins konar
þegjandi samkomulag um það hvernig
beri að umgangast annað fólk. Þær
breytast oft að formi frá einum tíma til
annars og þess vegna finnst rosknu fólki
stundum að ungt fólk sé ókurteist. Það
áttar sig ekki á því að ávarpsorð og fram-
koma geta breyst frá einni kynslóð til
annarrar. Gömlu fólki nú á dögum, sem
var vant að láta þéra sig, bregður nú við
ávarpið hce, kveðjuorðið bœ og setningar
eins og þú þarna og vœna mín.
Kurteisisreglur verða vitanlega ekki til
að ástæðulausu. Það er mjög þægilegt
þegar fólk í sama þjóðfélagi hefur náð
samkomulagi (meira eða minna óafvit-
andi) um það hvernig það eigi að um-
gangast hvað annað. Hæfileg ávarpsorð
og hóflega mörg og rétt valin inngang-
sorð á undan erindi manns við ókunnugt
(eða kunnugt) fólk gerir allt samtalið
auðveldara og léttara. Helsta inntak
kurteisi er að sýna náunganum virðingu.
Þá er einnig vonast til þess að kurteisi sé
auðsýnd á móti. Allir munu þekkja það
hve umgengni við aðra er í alla staði
þægilegri og árangursríkari þegar báðir
halda sér við sömu eða mjög svipaðar
kurteisisreglur.
Óþægindi milli manna stafa oft af því
að þeir hafa mismunandi skilning á kurt-
eisi, hafa vanist ólíkum ramma utan um
mannleg samskipti. Mjög er það til dæm-
is mismunandi hvað menn vilja fá aðra
menn nálægt sér í samtali og á ég þá við
líkamlega nálægð. Hjá sumum þjóðum
þykir það í lagi að fara alveg upp að við-
mælanda sínum, jafnvel þótt hann sé
málshefjanda áður ókunnugur. Meðal
annarra þjóða þykir þetta mesti dóna-
skapur, svo að kvartað er undan því að
„mannskrattinn kunni enga mannasiði;
hann ætlaði alveg ofan í mig.“ Málshefja-
ndinn, sem vanur er því að ganga fast
upp að viðmælanda sínum, botnar svo
ekkert í því af hverju styggð kom að
MANNASIÐIR
n

eftir MAGNÚS ÞÓRÐARSON
HEIMSMYND 67