Litli Bergþór - maj 2019, Side 49

Litli-Bergþór 49
myndum úr píslarsögu Krists úr
niðurlögðu klaustri þar. Fjórar
af myndunum, ásamt róðukrossi
og líkneski af Andrési postula
úr sama klaustri, gaf hann síðan
Bræðratungukirkju og voru
þessir munir komnir í kirkjuna
1926.
Styttan af Andrési postula
kom síðust í kirkjuna og að
sögn Páls Skúlasonar var hún
ferjuð yfir Hvítá frá Höfða. Ekki
fór betur en svo að litli fingur
Andrésar brotnaði af, en sem
betur fer var hægt að líma hann
á aftur. Gefandanum, Svenn
Poulsen, hefur sennilega þótt
þessir munir hæfa vel í kirkju,
sem helguð var Andrési postula.
Eitthvað mun róðukrossinn
þó hafa farið fyrir brjóstið á Jóni Helgasyni
biskupi (1917-1939), sem þótti hann full pápískur
og vildi láta fjarlægja hann. En Skúli tók það ekki
í mál og hefur hann fengið að vera á sínum stað
síðan.
Árið 1975 málaði Jón Björnsson málarameistari
kirkjuna að innan og kona hans, Greta Björnsson,
málaði prédikunarstólinn (þann frá 1911), og
skreytti hann helgimyndum. Fengu þau hjónin
listfræðinginn Frank Ponzi (1929-2008) til að
hreinsa myndirnar á veggjunum og gera við þær,
en til þess að kosta viðgerðirnar fengu þau styrk
frá Félagi málarameistara og málningarverslunum
í Reykjavík.
Deilt er um hversu gamlar myndirnar eru, telja
sumir, þar á meðal Frank Ponzi, þær vera frá 15.-
17. öld, aðrir telja þær yngri eftirlíkingar.
Tvær kirkjuklukkur fornar eru í turni
Bræðratungukirkju, báðar úr kopar og 35 cm
í þvermál. Á aðra er grafin áletrun á latínu,
ártalið 1624 og skjaldarmerki hjónanna Hogers
Rosenkrantz, lénsherra á Íslandi 1620-1633 og
Wibeke Thott konu hans. Á hina er letrað ártalið
1738 (1). Á kirkjuturninum eru litlir gluggar, eða
hljómop, á hverri hlið með opnanlegum hlera
fyrir. Er hleri oft hafður opinn til að betra loft
sé í kirkjunni, en sá böggull fylgdi skammrifi
að maríuerla tók upp á því að verpa á bitanum
við klukkurnar. Er til falleg saga af því, að til
að styggja ekki fuglinn, þá neitaði Skúli jafnan
að hringja kirkjuklukkunum meðan fuglinn lá á
eggjum (6).
Fyrir utan altarisstjaka þá, sem fóru á
Þjóðminjasafnið 1911, eru nokkrir aðrir munir
úr gömlu kirkjunni einnig á Þjóðminjasafninu.
Þar á meðal er marmarabolli, sem notaður var
sem skírnarfat, gamalt altari og prédikunarstóll,
hurðarhringur o.fl.
Norðan við innganginn að kirkjunni standa
þrír merkilegir legsteinar í barokkstíl frá 17.
öld. En það eru steinar, sem settir voru yfir
Gísla Hákonarson lögmann (1583-1631), Hákon
sýslumann son hans (1614-1652) og Helgu
Magnúsdóttur konu hans, sem og dóttur þeirra
Jarþrúði Hákonardóttur (1651-1686), þeirrar
er var fyrri kona „júngkærans“, Magnúsar
Sigurðssonar og afabarn Gísla lögmanns. Voru
legsteinar þessir undir gólfi kirkjunnar til ársins
1990, en voru þá fluttir út (1).
Læt ég hér staðar numið um sögu
Bræðratungukirkju, þó af nógu sé að taka.
Þakka ég kærlega góðar móttökur og fróðlegt
spjall í heimsóknum mínum til Páls Skúlasonar í
Reykjavík og þeirra Bræðratunguhjóna, Kjartans
og Guðrúnar.
Geirþrúður Sighvatsdóttir.
Heimildir:
1 Bókin „Kirkjur Íslands“ 3. bindi, sem Þjóðminjasafn
Íslands, Húsafriðunarnefnd ríkisins og Biskupsstofa gáfu út
árið 2002.
2 Inn til fjalla, rit félags Biskupstungnamanna í Reykjavík,
1. bindi, bls 68-86.
3 Greinar Gísla Sigurðssonar í Lesbók Morgunblaðsins í
október 1998 um Bræðratungu, Höfuðból og sögustaður og
Bræðratunga á fyrri öldum – Höfðingjar og harmsögulegar
persónur.
4 Ævisaga Einars Benediktssonar 2. bindi bls. 12 eftir
Guðjón Friðriksson. Útg. 1999
5 Litli-Bergþór 3. tbl 2001 Viðtal við Sigríði og Svein í
Bræðratungu.
6 Páll Skúlason frá Bræðratungu, munnleg heimild.
Heyskapur í Bræðratungu á fyrri hluta 20. aldar.