Sveitarstjórnarmál - okt 2019, Qupperneq 53

53
2006 til 2008, en rétt áður en hrunið
skall á varð Hanna Birna Kristjánsdóttir
borgarstjóri og gegndi því embætti til
kosninga um vorið 2010 þegar Jón
Gnarr tók við. Birgir Björn segir að
mikil samstaða hafi ríkt í ráðhúsinu um
sparnaðar- og björgunaraðgerðir vegna
hrunsins.
„Það var óvenju mikil samstaða milli
meirihluta og minnihluta og mikilvægt
samstarf þótt meirihlutinn bæri auðvitað
ábyrgð á öllum ákvörðunum. Minnihlutinn
var sammála stefnu borgarinnar um að
segja ekki upp starfsmönnum og hafa
víðtækt samráð við starfsmenn. Sögulega
hefur hrunið í fjármálakerfinu alltaf hlotið
mesta athygli en ástandið í stjórnmálum á
þessum óróatímum fallið í skuggann. Það
er hins vegar nokkuð merkileg saga.
Starfsmenn, stjórnendur og
stjórnmálamennirnir sýndu samstöðu
og lögðu mikla vinnu í að tryggja
rekstrarhæfi Orkuveitunnar að nýju.
Í apríl 2011 undirrituðu eigendur
og stjórnendur samkomulag um
margvíslegar aðgerðir sem erfitt var að
kyngja en óhjákvæmilegt. Gjaldskrár
voru hækkaðar, skorið var niður í rekstri,
eignir seldar, hætt við nýjar fjárfestingar
og öðrum frestað eins og unnt var. Brúa
þurfti bil upp á 51 milljarð króna og þeir
peningar voru vandfundnir á þessum
tíma. Fimm árum síðar var búið að leysa
þennan fjármögnunarvanda og rúmlega
það.
Það var heilmikið þrekvirki. Þeir sem í
hlut áttu eiga þakkir skildar fyrir, ekki síst
stjórnendur og starfsmenn Orkuveitunnar.
Nú er Orkuveitan aftur að verða gjöfult
fyrirtæki eins og það átti alltaf að vera.
Brennt barn forðast eldinn svo erlendum
lántökum eru nú mikil takmörk sett enda
innlend lántaka fyllilega samkeppnishæf,“
segir Birgir Björn.
Borgarsjóður stóð vel á þessum tíma,
var lítið skuldsettur og átti mikið laust
fé, meðal annars vegna sölu á hlut
borgarinnar í Landsvirkjun. Við tókum
lausafjárstýringuna strax föstum tökum
sem varð til þess að það tókst að bjarga
stærstum hluta af lausafénu, en þó ekki
öllu. Þessar aðgerðir á árinu 2008 urðu
til þess að borgin stóð gríðarlega sterkt
fjárhagslega og átti á annan tug milljarða
í handbæru fé, sem auðvelt var að
innleysa þegar hrunið brast á.“
Erlendu lánin
„Mörg sveitarfélög voru hins vegar illa
löskuð eftir hrunið. Þau voru með mikið
af erlendum lánum og gengishrunið sneri
öllum forsendum á hvolf hjá þeim. Þar
var m.a. um að kenna að lánsfjármögnun
sumra sveitarfélaga var til mjög skamms
tíma, þau voru einfaldlega að velta
þessum lánum áfram frá ári til árs. Þessi
lán voru á ótrúlega lágum vöxtum miðað
við íslenskan markað en margir höfðu
gleymt að gera ráð fyrir gengisáhættunni.
Svo brustu allar forsendur. Þetta átti
einnig við um Orkuveituna, sem var mjög
skuldsett í erlendum lánum. Því lá stóra
áskorun borgarinnar hjá Orkuveitunni í
hruninu,“ segir Birgir Björn.
Hinar miklu skuldir Orkuveitunnar
orsökuðust af miklum fjárfestingum,
einkum á árunum eftir 2003.
Framkvæmdir á Hellisheiði höfðu
ekki verið fjármagnaðar til langs tíma.
Orkuveitan hafði jafnframt verið að kaupa
upp orku- og veitufyrirtæki á svæðinu
milli Hvítánna sunnanlands og vestan og
„stækkaði í allar áttir“ eins og Birgir Björn
orðar það.
Orkuveitan skuldsett
„Það var mikið stíllinn á þessum tíma
að taka stutt lán og velta þeim áfram á
milli ára. Andvaraleysið var ansi mikið.
Það var mikil áskorun fyrir borgina að
bregðast við þeirri stöðu sem Orkuveitan
var komin í. Við bárum ábyrgð á
nær öllum skuldum fyrirtækisins og
þannig fór skuldahlutfall samstæðu
borgarinnar langleiðina í 300 prósent.
Það komu upp hugmyndir um að láta
lánveitendur Orkuveitunnar róa, en
auðvitað kom hvorki til greina að láta
þessar skuldir falla né afneita ábyrgð á
þeim. Það hefði eytt öllum möguleikum
til lánsfjármögnunar borgarsjóðs og
Orkuveitunnar til áratuga.
Við vorum daglega í samskiptum við
erlendar lánastofnanir og skiptaráðendur
fjármálastofnana sem töldu að Ísland
væri í fjárhagslegri rúst og vildu hafa
vissu fyrir því að við værum greiðsluhæf.
Á þessum tíma reyndust digrir sjóðir
borgarinnar mikilvægir í því að skapa
traust um borgarsjóð sem öruggan
bakábyrgðaraðila. Það var gríðarlegt
verkefni hjá stjórnsýslu borgarinnar að
koma Orkuveitunni á réttan kjöl. Ef ekki
hefði verið fyrir hana hefði hrunið orðið
allt annars konar og auðveldara verkefni
fyrir borgina. Við hefðum vissulega fundið
fyrir því en á allt annan hátt. Þetta var
mikill reynslutími fyrir alla sem að þessu
komu,“ segir Birgir Björn.
Björgun Orkuveitunnar
Hafa ber í huga að pólitískar aðstæður
voru mjög sérstakar um þessar mundir.
Meirihlutar komu og fóru á árunum