Dagblaðið Vísir - DV - 01.11.2019, Blaðsíða 33

Ferðafélag Íslands
Með fróðleik í fararnesti er frábært samstarfsverkefni Ferðafélag Íslands og
Háskóla Íslands þar sem mörg
þúsund manns, ungir og aldnir,
hafa gengið í borgarlandinu og
hlotið þrennt: góða útivist, fína
hreyfingu og fróðleik í fararnesti
frá vísindamönnum Háskólans.
Þetta verkefni hófst fyrir tæpum
tíu árum og hefur verið fróðlegt,
hollt og spennandi og aukið áhuga
almennings á vísindum og fræðum
og á íslenskri náttúru sem víða
leynist í borgarlandinu.
Undanfarin ár hefur
samstarfið við Háskólann að
langmestu leyti verið í gegnum
Ferðafélag barnanna og því hefur
vísindamiðlunin helst beinst að
börnum og fjölskyldufólki. Þannig
verður það áfram í vetur þegar
verkefnið hefst á ný með miklum
tilþrifum.
„Markmiðið með
Ferðafélagi barnanna hefur ávallt
verið að skapa skemmtilegan
vettvang fyrir börn og fjölskyldur
þeirra til að njóta útiveru, takast á
við nýjar og spennandi áskoranir
og hafa einafaldlega gaman af
því að leika sér úti,“ segir Dalla
Ólafsdóttir, sem leiðir Ferðafélag
barnanna ásamt eiginmanni sínum,
Matthíasi Sigurðarsyni. Hann segir
að í verkefninu með Háskóla Íslands
mæti flinkir og flottir vísindamenn
sem bjóði upp á fróðleiksgöngur
um fugla, skordýr, sveppi, fjöruna,
eldfjöll, stríðminjar og stjörnurnar
svo fátt eitt sé nefnt. „Þetta eru
gríðarlega vinsælar göngur ár
eftir ár og mjög ánægjulegt að
geta boðið börnum upp á að njóta
náttúrunnar og fá fróðleik samhliða.
Vísindamenn Háskólans hafa vakið
mikla athygli í göngunum fyrir að
draga fram mikilvægi rannsókna og
vísindastarfs fyrir íslenskt samfélag,
fyrir lífríkið okkar og umhverfið.“
Stjörnur með Stjörnu-Sævari
Nú er búið að raða upp
fróðleiksgöngum fyrir næsta
starfsár og verður
byrjað strax í janúar 2020 á
stjörnu- og norðurljósaskoðun
með Sævari Helga Bragasyni.
Markmið göngunnar er að hvetja
fjölskyldur til þess að njóta
náttúrunnar og himingeimsins
þegar skilyrði til stjörnuskoðunar
eru með besta móti.
Sævar Helgi, sem er
stjörnumiðlari hjá Háskólanum,
mun lýsa því sem fyrri augu ber á
kvöldhimninum. Hann er fyrir löngu
orðinn landsþekktur fyrir miðlun
sína á undrum himingeimsins
og reyndar mörgu öðru. Hann
hefur t.d. kennt stjörnufræði við
góðan orðstír í Vísindasmiðjunni,
Háskóla unga fólksins og í
Háskólalestinni undanfarin ár
sem öll eru verðlaunaverkefni
ætluð ungu fólki á vegum Háskóla
Íslands. Þá hefur Sævar stýrt
frábærri sjónvarpsþáttaröð um
umhverfismál, Hvað höfum við
gert, sem vakti gríðarlega athygli
fyrr á árinu.
Fuglaskoðun þegar vorar
Þótt nú sé haust, og veturinn
smám saman að herða tökin, þá
er ekki í sjálfu sér langt þangað
til fyrstu farfuglarnir snúa aftur
heim. Þegar þeir flykkjast aftur
hingað er sumarið á næsta leiti.
Þess vegna er rakið
að fara í fuglaskoðun í apríl og
fjaran er auðvitað besti staðurinn
til að skoða fugla snemma vors.
Þeir Gunnar Þór Hallgrímsson,
prófessor í dýrafræði við Háskóla
Íslands, og Tómas Grétar
Gunnarsson, forstöðumaður
Rannsóknaseturs Háskóla Íslands
á Suðurlandi, hafa leitt þessar
árvissu fuglaferðir með miklum
tilþrifum enda vita þeir eiginlega
allt um fugla.
„Minn uppáhaldsfugl er spói,“
segir Tómas Grétar aðspurður
um þann fugl sem heillar hann
mest. „Fuglar eru frísklegir og
áberandi. Dýr sem ekki geta flogið
og flúið á vængjum láta síður sjá
sig og almenningur kynnist þeim
því síður. Líklega værum við líka
spennt fyrir fljúgandi krókódílum.
Það er eitthvað heillandi við flugið
sjálft. Ætli tilhneiging fólks til að
velja sér uppáhaldsfugl sé eins og
að halda með liði í ensku,“ segir
Tómas Grétar og hlær.
Með fróðleik í farar esti
eigið líf vegna hæfileik þeirra í söng
og atferli eða vegna þess hversu
glæsilegir þeir eru. Hvort tve gja
vekur upp sterkar tilfinninga .“
Fjaran er heillandi heimur
Það er auðvitað hægt að far í
fjöru allt árið um kring, en vorið
er frábær tími til rannsó n í
flæðarmálinu. Fjöru e ð í Gróttu
er þess ve na áformuð í lok apríl.
Grótta er algjör perla en þar verð
ý sar lífverur skoðaðar, rúskað
leitað að kröbbum í fjörunni og
öðrum smádý um í skemmtilegri
ran sók ferð. Hildur Magnúsdóttir,
doktorsnemi í líffræði við Háskóla
Íslands, hefur leitt þessa öngu
und nfarin ár og gríðarlegur fjöldi
hefur notið þekkingar he nar.
„Við eigum von á að sjá gnótt
af fjörusniglategundum eins
og lettadoppu, þangdoppu og
nákuðungi en einnig beitukóng sem
yfirleitt lifir að estu leyti
n ðan fjöru,“ segir Hildur. „Ekki má
gleyma að lít milli steina og undir
klapparþangið og klóþangið, þa
s m leyn st marflær, litlir krabbar
og jafnvel sprettfiskar, en einnig
fallegir gulir svamp r,“ segir hún.
Pöddur, oj bara! Nei, alls ekki, þær
eru magnaðar
rgir hafa ímugu t á skordýrum
og verða harla fegnir þegar haustar
eins og úna að því marki ð þá
fækkar pöddunum í umhverfinu.
En pöddur hafa heillað unga fólkið
svo um munar undanfarin ár og
pödduskoðun í Elliðaárdal er því
árviss viðburður á hverju sumri.
Skordýr eru fjölbreyttasti flokkur
dýr á jör inni og á Íslandi hefur
skordýrum fjöl að undanfarin ár af
ýmsum ástæðum, ekki síst vegna
hlýnunar. Nýjar tegundir hafa
lík bæst við. Gísli Már Gíslaso ,
skor ýrasérfræðingur frá Háskó
Íslands, hefur verið fremstur í flokki
við að fræða göngufólk um heim
skordýranna en hann hefur líka verið
áberandi í fjölmiðlum undanfarið.
Þar hefur hann .a. talað um nýja
tegund hér sem enginn
fagnar en það er l smýið sem bítur
fólk. Gísli Már segir úsmýið því
iður komið til að vera. H nn segir
að s ordýr séu stærsti keppinau ur
mannsins um fæðu og har nær
fjórðungur f nytjaplö tum fari
b int í ordýr, m.a. hveiti, bygg,
maís og ýmsar aðrar plöntur sem
menn nýti sér sem fæðu. „Miklum
fjárm num er varið í heiminu á ári
hverju í ð halda sko dýrum niðri.“
Gísl Már segir ð skordýr séu
engu að síður gríðarlega ikilvæg
í lífríkinu. „Skordýr frjóvga allar
blómplöntur, og ef þeirra nyti ekki
við, þá væru blómplöntur ekki til.“
Algjör sveppur!
Gísli Már verður líka á e ðinni
með fjölda sveppasérfræði ga
næsta ha st þegar sveppum er
af að í Heiðmörk. S eppir eru
algjört sælgæti en það er betra
að þekkja þ góðu frá þeim vondu
og eitruðu! Gísli Már og fél gar
kenna göngufólki að þekkja
matsveppi og aðferðir við að
geyma þá og matreiða.
Sveppagangan hefur unnið
ér fast n sess í tilverunni og
þarna hafa fjölskyldur notið
haustfegurðar Heiðmerkur og
fróðleiks á sama tíma.
„Rösklega tvö þúsund egundir
svepp er skráðar á Íslandi og
á hverju ári bætast við nýjar
tegundir í þenn n sérstaka flokk
lífvera,“ segir Gísli Má og bætir
því við að sum r sveppategundir
hafi m.a. flust hingað með
trjátegundum því marg r þeirra
eigi sveppi sem ambýlisveru, t.d.
lerki og fura.
Meiri fróðleikur – m a fjör
Ti viðbótar þessu verður
Eldfjallaganga á Helgafell næsta
haust með jarðfræðingum frá
Háskólanum og Stríðsminjaganga
um Öskj h íð þar sem eru leynileg
neðanjarðarhús, skotb r i,
glópagull, ka ínur, tankar og
trjákof r. Þetta er fátt eitt af
í em gerir Öskjuhlíðina að
undraheimi sem ótrúlega gaman
er að annsaka. Í hlíði ni er líka
vísir að skógi með miklu fuglalífi.
Stefán Pálsson, sagnfræðingur
og stundak nnari við Háskóla
Íslands ætl að leiða göngufólk
um Öskjuhlíðina og veita innsýn í
merka sögu svæðisins.
Ókeypis er í allar
fróðleiksgöngurnar og allir eru
hjartanlega velkomnir. Mikilvægt er
að mæta vel klædd og gjarnan með
nesti, en alltaf með góða skapið.