Fréttablaðið - 12.11.2016, Síða 114

Hvernig er vinnuferlið bak við tónlist í kvik-myndir? Horfir þú á myndina og semur svo eða byrjar þetta strax í tökum? Tón-
listin hefur spilað stóra rullu í þessum
myndum sem við Denis [Villeneuve]
höfum gert saman. Partur af því er
það að Denis er mjög klár leikstjóri
sem hefur mikla ástríðu fyrir og skilur
mikilvægi hljóðs og tónlistar í kvik-
myndum og að tengja það saman á
áhrifaríkan hátt. Við höfum svipaðar
hugmyndir þegar kemur að því.
Ég er á móti því að það sé of mikil
tónlist í kvikmyndum – eins og
margar myndir sem eru með tón-
list frá byrjun til enda. Tónlistin á að
þjóna tilgangi, vera svolítið „state-
ment“ þegar hún er notuð. Vera hluti
myndarinnar og notuð á sterkan og
áhrifaríkan hátt. Þar er alveg eins með
hvaða listgrein sem er – þú verður að
nota efnið sem þú ert með á réttan
hátt og í réttum hlutföllum.
Við vinnum þannig að hann fær
mig mjög snemma inn í framleiðslu-
ferlið. Þannig að ég fæ að vita hvað
er að gerast og við tölum saman um
hvaða andrúmsloft hann er að reyna
að búa til. Hann talar ekki tungumál
tónlistarinnar en við tölum saman
með stikkorðum og hann gefur mér
lykilorð sem ég túlka.
Gefur og tekur innblástur
Við höfum talað lengi um Arrival og
Denis hefur lengi langað að gera þessa
mynd. Hann sagði mér frá grunnhug-
myndinni og mér fannst hún mjög
spennandi. Mig hefur lengi langað
til að gera sci-fi mynd. Síðan þegar
ég fékk handritið í hendurnar og las
líka smásöguna sem myndin er byggð
á var ég mjög heillaður, sérstaklega
af þessum hugmyndum sem myndin
fjallar um sem eru mjög sterkar og
frumlegar. Þannig að það er mjög
spennandi.
Í Arrival var þetta allt öðruvísi en
til dæmis Sicario – í Sicario fór ég á
tökustað og var svolítið með þeim
þar í eyðimörkinni og þessu ótrú-
lega landslagi sem er á þessu svæði
[Nýju-Mexíkó]. En í Arrival töluðum
við voða lítið um tónlistina – hann
gaf mér fullkomið frelsi til að búa til
og gera þær tilraunir sem þessar hug-
myndir kveiktu hjá mér. Það voru svo
þessar hugmyndir bæði um tíma og
tungumál – hvernig sagan í myndinni
fjallar um tungumálið og samskipti
og hvernig við upplifum veröldina
og alheiminn í gegnum tungumálið.
Hvort það sé hægt að breyta upp-
lifun okkar á umheiminum með því
að læra nýtt tungumál, með því að
endurvíra hausinn með því að læra
svona „alien“ tungumál. En ég vil
ekki segja allt of mikið og eyðileggja
myndina.
Síðan skoðaði ég líka slatta af kons-
eptum sem „production design erinn“
setti fram, þar á meðal ritformið sem
geimverurnar nota og það gaf mér
líka mikinn innblástur. Bæði hug-
myndir í handritinu og þessar hug-
myndir um lúkkið á myndinni og
þessu ritformi sem geimverurnar nota
– og ég byrjaði að semja tónlistina í
raun í sömu viku og þeir byrjuðu að
skjóta. Þegar hann var búinn að
skjóta í svona 10 daga þá sendi ég
þeim hugmyndir og eina þeirra greip
hann strax á lofti og hafði samband
um leið og bað mig að senda sér fimm
mínútna hugmynd sem varð að einu
lykilþema myndarinnar – það er til að
mynda spilað þegar aðalkarakterinn
sér geimverurnar í fyrsta skiptið.
Denis var að hlusta á þetta þegar
hann skaut það.
Síðan þegar eftirvinnslan byrjar þá
fer af stað svolítið „back and forth“. Ég
treysti þeim [sem sjá um eftirvinnslu]
mjög vel, þeir eru næmir á tónlist
þannig að þeir taka hugmyndir frá
mér og klippa við þær og jafnvel
klippa þeir stefið allt öðruvísi en ég
hafði ímyndað mér það, þannig að
þetta er svona „back and forth“ – org-
anískt samstarf. Oft innblása þemu og
hugmyndir frá mér klippihugmyndir
hjá þeim og öfugt. Þeir nota ekki tón-
list frá öðrum til að klippa, það er
almenna reglan en við höfum ekki
alveg getað haldið því.
Meðvitaður um kvikmynda-
söguna
Vinnurðu tónlistina í til dæmis vís-
indaskáldskap eins og Arrival og
Blade Runner öðruvísi en í drama
og spennu eins og Sicario? Maður er
svolítið meðvitaður um kvikmynda-
söguna, ég er algjör kvikmyndaaðdá-
andi og því er maður meðvitaður um
hvað eru klisjur í sci-fi myndum og
spennumyndum. Denis hvetur mig
og gefur mér tækifæri til að gera til-
raunir og prófa að gera hluti sem eru
óvenjulegir og er óhræddur við að
láta vaða með sterkar en óvenjulegar
hugmyndir sem eru samt aðgengi-
legar. Við erum auðvitað ekki að
gera avant-garde myndir – þetta eru
„mainstream“ myndir – hann hefur
samt bakgrunn í „arthouse“ og ég
minn bakgrunn í alls konar tilrauna-
tónlist þannig að það kemur fram í
þessu ferli okkar.
Ein fyrsta ákvörðun mín var að
nota raddir vegna þess að þetta [Arr-
ival] er mynd sem fjallar um tungu-
mál, þá er augljóst að raddir og kórar
spila rullu. En mig langar ekki að
vinna með eitthvað eins og í 2001 [A
Space Oddyssey] þar sem er notuð
kórtónlist, mjög flott og áhrifarík tón-
list sem ungverska tónskáldið György
Ligeti samdi. Það hefur síðan verið
kóperað mjög oft og er orðin hálfgerð
klisja að mörgu leyti – þannig að ég
var meðvitaður um að nota kórinn á
hátt sem ég hafði ekki heyrt notaðan
í bíómynd áður. Ég nota aðferðir og
raddpælingar, liti og áferð sem maður
hefur ekki heyrt í kvikmyndatónlist
áður – ég var undir miklum áhrifum
frá Stimmung eftir Karlheinz Stock-
hausen sem er fyrir sex raddir og
notar mikið yfirtónasöng. Það er mjög
óvenjuleg og áhrifamikil söngtækni
sem kórinn sem ég vann með, Theatre
of Voices, sérhæfir sig í, svona framúr-
stefnulegur söngur. En síðan vann ég
líka með öðrum sem voru úr allt ann-
arri átt og blandaði þessu öllu saman.
Sólótónlistin autt blað
Nýjasta sólóplatan Orphée – er þetta
öðruvísi tónlist en kvikmyndatónlistin,
ertu að fá útrás fyrir annars konar
hluti þar? Fyrir mér er þetta allt tengt
– ég fer í kvikmyndatónlistina út frá
sólóplötunum, fyrstu stóru verkefnin
komu frá fólki sem hafði heyrt Engla-
börn, 1401 og Fordlandia. Það var
sólótónlistin mín sem kveikti í Denis
þegar hann ákvað að fá mig til að
semja tónlistina fyrir Prisoners. Það
var fyrsta stóra verkefnið sem ég fékk
og þá var það eitt stykki sem kveikti
aðallega í honum og réð úrslitum um
að hann fékk mig í þetta verkefni,
þannig að ég lít á þetta allt sem eitt
heildarverk, sólótónlistina og kvik-
myndatónlistina.
Þetta eru samt auðvitað mjög ólík-
ar aðferðir – það er í rauninni þessi
grunnvinna að semja tónlistina og fá
hugmyndirnar og svona þessi prósess,
þessi grunnsköpunarþáttur er alltaf
sá sami, hvort sem það er sólóplata
eða kvikmyndatónlist. En úrvinnsl-
an úr efninu er öðruvísi – þegar það
er sólóplata þá ertu í rauninni með
tabula rasa – eitt autt blað sem þú
þarft að fylla upp í. Það þarf að búa
til eigin umgjörð um tónlistina – mér
finnst gaman að búa til umgjörð um
tónlistina mína, þær [sólóplöturnar]
hafa oft narratív og konsept sem
umgjörð. En þegar maður gerir kvik-
myndatónlist er þessi rammi auð-
vitað þegar til. Síðast en ekki síst er
kvikmyndin samvinnulistform. Þetta
er listform sem sameinar margar list-
greinar og þú sem tónskáld ert með-
limur í þessu teymi sem býr til mynd-
ina. Denis er mjög góður í því að velja
gott fólk sem getur unnið vel saman
og hefur góðan sans fyrir því og hann
vinnur voða mikið með sama fólkinu.
Finnur fyrir mikilli ábyrgð
Núna erum við að byrja á Blade
Runner sem er þriðja myndin sem
við vinnum saman þrír: Denis,
klipparinn Joe Walker og ég. Fólkið
sem ég vinn mest með er leikstjór-
inn og klipparinn þannig að helsti
munurinn er að þú ert meðlimur í
teymi sem er að búa til kvikmynda-
verk, en þegar þú ert að gera sóló-
plötu þá er það eigin verkefni. Ég
nota reyndar mjög mikið alls konar
samstarfsmenn en það eru öðruvísi
áherslur, þetta er mín grunnhug-
mynd og ramminn og umgjörðin eru
upprunnin frá mér.
Talandi um Blade Runner, er ekkert
stressandi að fyrri myndin sé svona
rómuð fyrir tónlistina? Ég held að
allir séu mjög meðvitaðir um þenn-
an íkoníska status. Það finna allir
fyrir mjög mikilli ábyrgð og sérstak-
lega fólk eins og við Denis, og meira
og minna allir [sem koma að Blade
Runner] eru rosalegir aðdáendur. Ég
sá hana þegar hún var sýnd í Austur-
bæjarbíó en hún hafði mjög mikil
áhrif og ég var mjög mikill aðdáandi
– var búinn að lesa bókina sem hand-
ritið var byggt á og hef síðan fylgst
með þessum útgáfum sem Ridley
Scott hefur verið að dunda sér við
að gera síðan. Hann breytti henni
rosalega mikið frá þessari útgáfu sem
kom í bíó upphaflega og gekk mjög
illa en fékk með tímanum þennan
mikla költ-status. Hljóðrásin er nátt-
úrulega stór þáttur í að búa til þetta
sterka andrúmsloft í myndinni og
Vangelis er náttúrulega einn af þeim
sem höfðu mikil áhrif á mig, sérstak-
lega á einu tímabili. Það er margt
þarna sem er spennandi að fást við
og á sama tíma dálítið eins og verið
sé að fá mig í rosalega mikilvægt verk-
efni sem má ekki klúðra. Þetta er samt
auðvitað framhald en ekki endurgerð
og það hefur ýmislegt breyst og það er
mikilvægt að hafa það í huga.
Kvikmyndir eru samvinnuverkefni
Tónskáldið Jóhann Jóhannsson hefur átt ótrúlega góðu gengi að fagna. Um þessar mundir er hann með mörg járn
í eldinum en hann er að vinna tónlist fyrir nýjustu Blade Runner-myndina og ónefnda Aronofsky-mynd.
Jóhann Jóhannsson hefur meðal annars tvisvar verið tilnefndur til Óskarsverðlauna og hlotið Golden Globe-verðlaunin eftirsóttu. Mynd/JÓnatan GrétarSSon
Ég lít á þetta allt
sem eitt heildar-
verk, sólótónlistina og
kvikmyndatónlistina.
Stefán Þór
Hjartarson
stefanthor@frettabladid.is
1 2 . n ó v e m b e r 2 0 1 6 L A U G A r D A G U r66 L í f i ð ∙ f r É T T A b L A ð i ð
Lífið