Morgunblaðið - 14.09.2019, Blaðsíða 15

þessari orðræðu í setningarræðu
sinni á Alþingi en orð hans eiga vel
við orðræðuna sem er í gangi gagn-
vart mér opinberlega úr lög-
reglunni.“
– Nú hefur komið fram í fréttum
að stjórnir Lögreglufélags Eyja-
fjarðar og Lögreglufélags Þing-
eyinga lýsi yfir stuðningi við stjórn
Landssambands lögreglumanna um
að efna beri til úttektar á ríkislög-
reglustjóra. Þá eru stjórnirnar sagð-
ar fagna frumkvæði dómsmála-
ráðherra í málinu og þrýstingi
lögreglustjóra landsins á að úttektin
verði unnin. Af slíkum fréttum má
skilja að óánægja sé með störf þín?
Skiptar skoðanir um hlutverkið
„Allt frá stofnun embættis ríkis-
lögreglustjóra hafa verið mjög skipt-
ar skoðanir um hlutverk þess og
stöðu í lögreglukerfinu. Það voru all-
margir áhrifamenn innan lögreglu –
þá er ég að tala um yfirmenn lög-
reglu – sem voru þeirrar skoðunar
að það ætti ekki að setja þetta
embætti á fót. Síðan voru þeir
þeirrar skoðunar að embættið ætti
að vera pínulítil stjórnsýslueining.
Og aðrir voru á þeirri skoðun að
embættið ætti ekki að fara með
stjórn lögreglumála. Síðan eru liðin
rúm 20 ár frá því embættið var
stofnað og á þeim tíma höfum við
farið í gegnum tímabil þar sem mis-
mikill ágreiningur hefur birst um
embættið innan lögreglunnar. Það
hafa verið átök um hvert hlutverk
embættisins eigi að vera en það var
sérstaklega áberandi fyrir nokkrum
árum. Á þessum 22 árum hefur þessi
umræða gosið upp með ákveðnu
millibili.“
– Hefur umræðan farið fram
innan ykkar raða, án þess að fara
upp á yfirborðið?
„Já.“
– Hefur verið undiralda?
„Já. Það hafa verið átök og skiptar
skoðanir um hlutverk embættisins
allar götur frá stofnun þess. Það
hefur yfirleitt ekki birst opinberlega
með þeim hætti sem nú er. Átökin
sem birtast almenningi núna eru
meðal annars út af því að ég hef
haldið því fram – hef að vísu farið
varlega í það í gegnum tíðina – að
það eigi að stokka upp kerfi lög-
reglunnar í landinu. Að stofna eigi
nýtt embætti lögreglustjóra yfir
landið allt og endurraða verkefnum
og starfsmönnum inn í þetta nýja
embætti. Og að það eigi að fá utan-
aðkomandi erlendan aðila, með sér-
fræðiþekkingu, til að gera heildar-
úttekt á lögreglunni og koma með
tillögur um hvernig framtíðar-
lögreglan, með tilliti til verkefna
framtíðarlögreglu, eigi að líta út.“
Hægt að fara betur með skattfé
– Nú eru ellefu embætti með lög-
reglumenn á launaskrá; níu lög-
regluembætti, héraðssaksóknari og
ríkislögreglustjóri. Hvernig sérðu
þetta kerfi fyrir þér eftir 10 ár ef þér
verður að ósk þinni?
„Ef hugmyndir mínar myndu ræt-
ast, með einni eða annarri birting-
armynd, væri einn lögreglustjóri
yfir landinu og áherslur þess emb-
ættis færu eftir verkefnum á
hverjum tíma, sveigjanleika og þörf-
um eftir landshlutum. Mannafli og
um leið skattfé almennings myndi þá
nýtast betur en nú er.“
– Fara miklir fjármunir í yfir-
stjórn hjá svo mörgum embættum?
„Já, nú fara miklir fjármunir í há-
timbraða yfirmannabyggingu í land-
inu. Þar má telja fjölda lögreglu-
stjóra, yfirlögregluþjóna, aðstoðar-
yfirlögregluþjóna, aðalvarðstjóra,
varðstjóra, lögreglufulltrúa og svo
mætti áfram telja. Vandinn við fyrir-
komulagið í dag er að það eru of
mikil átök og núningur um fjárveit-
ingar og völd og það er of mikill sér-
hagsmuna- og eiginhagsmunaþrýst-
ingur í þessu kerfi. Ef lögreglan
væri eitt lið, eitt embætti vil ég
segja, þá væri ekki þessi núningur
og valdabarátta og togstreita um fé
og verkefni eins og við höfum orðið
vitni að. Þá ekki aðeins að undan-
förnu eins og ég sagði áðan, heldur
hefur þetta verið allt frá upphafi
embættisins fyrir 22 árum.
Það má ekki gleyma því að ég
hafði sem ungur varalögreglustjóri í
Reykjavík þá skoðun að það ætti að
fækka lögreglustjórum og sýslu-
mönnum í landinu, sem þá voru 27
talsins, og aðgreina sýslumanns-
verkefni frá lögreglustjórn og toll-
stjórn. En eins og menn kannski
muna var þetta allt á sömu hendi
sýslumanns nema hér í Reykjavík.
Ég fékk ekki miklar undirtektir við
þeim hugmyndum en þetta gekk nú
samt eftir. Sýslumönnum og lög-
reglustjórum var fækkað og lög-
reglu- og tollstjórn aðskilin frá
embættum sýslumanna. Þegar litið
er til baka má segja að við stefnum í
þá átt að gera lögregluna að einu
embætti, þannig að hún verði eins
og ríkisskattstjóri og ríkistollstjóri.
Áður voru nokkrir skattstjórar og
tollstjórar um landið en nú eru
þetta embætti hvort um sig.“
Nýtist almenningi sem best
– Það er væntanlega ekki
sársaukalaust fyrir menn þegar
embætti eru sameinuð. Menn fá þá
kannski ekki þær vegtyllur sem
þeir sækjast eftir?
„Lögreglan hefur takmarkað fé,
það fé sem skattborgararnir leggja
af mörkum í ríkissjóð. Það fé verður
fyrst og fremst að nýtast þeim til
heilla. Almenningi í landinu og
skattborgurum en ekki yfir-
mannabyggingu sem stórt hlutfall
fjárveitinga lögreglunnar rennur til.
Þess vegna m.a. er ég að tala um
hvernig best megi nýta skattfé.“
– Hafa breytingar á skipulagi lög-
reglunnar leitt til fjölgunar á
„silkihúfum“?
„Já. Ég held að ég geti fullyrt að
þótt við höfum horft á sameiningu
lögregluliðanna hafi silkihúfunum,
eins og þú orðar það, frekar fjölgað
en fækkað. Fjöldinn hefur að
minnsta kosti ekki breyst í takt við
fækkunina.“
Myndi fækka með sameiningu
– Hvers vegna?
„Það er að hluta til vegna launa-
kjara og að hluta til vegna þess að
við erum með sjálfstæða lögreglu-
stjóra. Í flestum umdæmum er lög-
reglustjóri, yfirlögregluþjónn og að-
stoðaryfirlögregluþjónn og aðrir
yfirmenn. Með einum lögreglustjóra
væri unnt að fækka silkihúfunum,
eins og þú segir, en það gerist held
ég ekki nema með þeirri aðferða-
fræði að nýtt embætti verði sett á fót
og núverandi embætti lögð niður
eins og í Svíþjóð. Sagan hjá hinu
opinbera segir að það gefi ekki góða
raun að sameina ríkisstofnanir með
ólíka menningu. Þá er ég til dæmis
að vísa til þess þegar rannsóknar-
lögregla ríkisins var lögð niður og
embætti ríkislögreglustjóra var
stofnað upp úr rannsóknarlögreglu
ríkisins. Það tók mig á annan áratug
að reyna að koma á fót nýju embætti
ríkislögreglustjóra og það hefur
verið torsótt og erfið aðferð. Þess
vegna segi ég að það er að öllu leyti
heppilegra að búa til nýja stofnun
frá grunni.“
Treystir ríkisendurskoðanda
– Með umræðu um bílamálin var
gefið í skyn að ríkislögreglustjóri
ætti við rekstrarvanda að etja. Mun
úttekt ríkisendurskoðanda leiða hið
gagnstæða í ljós?
„Ég veit ekki fyrirfram hvað mun
koma út úr úttekt ríkisendurskoð-
anda á embættinu. Ég treysti hins
vegar núverandi ríkisendurskoð-
anda og veit að hann mun vinna fag-
lega að úttekt ríkisendurskoðunar.“
– Hver eru viðbrögð þín við því að
þessi úttekt fari fram?
„Ég er mjög ánægður með að það
fari fram stjórnsýsluúttekt á
embættinu með það í huga að nálg-
ast endamarkið sem er ein lög-
reglustofnun. Því ég held að menn
átti sig á því að með þeirri valdabar-
áttu og samkeppni um peninga og
völd og skattfé, sem hefur birst mér
á undanförnum áratugum, muni
menn ekki ná tilætluðum árangri. Ef
úttektin verður til þess að gerðar
verði breytingar á skipan lögregl-
unnar í landinu í þá veru sem ég
nefndi verð ég ánægður.“
– Hefurðu sagt þitt síðasta orð?
„Það er efni í sérstakt viðtal ef til
starfsloka kemur vegna þessara
ásakana. Það myndi kalla á annað og
dýpra viðtal um það sem hefur geng-
ið á á bak við tjöldin,“ segir Har-
aldur Johannessen ríkislögreglu-
stjóri.
FRÉTTIR 15Innlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. SEPTEMBER 2019
Morgunblaðið/Eggert
Embætti Um 107 lögreglumenn störfuðu hjá Ríkislögreglustjóra í ársbyrjun. Þar með talið í sérsveitinni.
Haraldur Johannessen ríkislög-
reglustjóri segir að með einu lög-
regluembætti myndi togstreita og
hreppapólitík innan lögreglunnar
verða hverfandi. Þá myndi betri
nýting fjármuna birtast í öflugri
löggæslu.
Embætti ríkislögreglustjóra hafi
gengið í gegnum mikinn niður-
skurð allt frá efnahagshruninu.
Síðan hafi löggjafinn bætt við
verkefnum hjá embættinu sem
aftur hafi haft í för með sér að
getan til að sinna verkefnunum
hratt og örugglega hafi að ein-
hverju leyti minnkað.
„Ég hef líka bent á að ekki eigi
að líða spillingu innan lög-
reglunnar. Hluti af umræðunni
sem er að brjótast fram núna er
kannski einnig vegna þeirrar af-
stöðu minnar. Ég hef til dæmis
bent á að það fari ekki saman að
lögreglumenn séu meðfram starfi
sínu í pólitísku vafstri. Það fer að
mínu viti ekki saman.“
Séu ekki líka í einkarekstri
– Hefur það verið að birtast að
undanförnu að lögreglumenn séu í
þessu aukahlutverki?
„Já, það eru dæmi um það. Án
þess að ég vilji nefna tilvikin geta
menn skoðað þau og þeir sem
þekkja til vita um hvað ég er að
tala. Ég hef líka rætt um að það
fari ekki saman að vera lög-
reglumaður og vera í einkarekstri
og jafnvel að selja búnað til lög-
reglunnar eða að vera í ferðaþjón-
ustu. Það á að vera hafið yfir allan
vafa að lögreglumenn séu ekki að
gæta eigin hagsmuna. Þetta hef ég
rætt um innan lögreglunnar og
það eru ekki allir sáttir við þessa
orðræðu mína.“
Skrifa ráðherra bréf
Það er mat Haraldar að hluti af
gagnrýninni á embættið, sem
komið hafi upp á yfirborðið að
undanförnu, stafi af óánægju innan
sérsveitar með stjórnarhætti ríkis-
lögreglustjóra og yfirmanna
embættisins. „Þeir hafa skrifað
dómsmálaráðherra bréf með alls
kyns umkvörtunarefnum og við
yfirmennirnir höfum svarað
dómsmálaráðuneytinu. Ég hef til
skoðunar að fram fari úttekt á
menningu sérsveitarinnar en einn-
ig er tímabært að marka framtíð-
arstefnu fyrir hana, hversu fjöl-
menn hún á að vera og hvert
hlutverk hennar og geta á að vera.
Sérsveit er kannski sú eining innan
lögreglunnar sem þarf hvað mesta
og styrkasta stjórn. Þar geta
starfsmenn ekki gengið fram eins
og þeim hentar. Ég hef velt því
fyrir mér hvort óánægja sér-
sveitarmanna með ríkislög-
reglustjóra stafi kannski af því að
þeir fái ekki öllu sínu framgengt.
Ég hef velt því fyrir mér hvort
ekki sé tímabært að fram fari at-
hugun fagaðila á þeim menningar-
afkima sem ég held kannski að sér-
sveitin sé,“ segir Haraldur.
Alrangar fullyrðingar
Ríkislögreglustjóri er eigandi
allra ökutækja lögreglunnar.
Haraldur segir aðspurður að
borið hafi á alvarlegum rang-
færslum varðandi svonefndan bíla-
sjóð. Fullyrt hafi verið að ríkislög-
reglustjóri hafi ofrukkað önnur
lögregluembætti fyrir þjónustu
bílamiðstöðvar. Það sé alrangt.
Markmiðið sé að sannfæra almenn-
ing um óráðsíðu í rekstri embættis-
ins, að embættinu sé illa stjórnað
og að fjárveitingar til þess skili
ekki þeim árangri sem ætlast er
til.
„Það er ekki aðeins fullyrt að ég
sé ógnarstjórnandi heldur er nú
einnig fullyrt að ég sé alveg
ómögulegur rekstrarmaður,“ segir
Haraldur. Þess má geta að dóms-
málaráðuneytið hefur ákveðið að
leggja niður bílamiðstöðina og er
starfshópur að yfirfara framtíðar-
skipan mála.
Fram kemur á vef ríkislögreglu-
stjóra að í fjárlögum 2019 sé gert
ráð fyrir að rekstur lögreglu-
bifreiða skili ríflega 200 milljón
króna afgangi í ríkissjóð.
Haraldur segir gagnrýni á að-
búnað lögreglumanna, hvað varðar
fatnað, sama marki brennda. Al-
mennt sé fatnaður og búnaður ís-
lenskra lögreglumanna vandaður.
Síðustu áratugi hafi orðið grund-
vallarbreyting til hins betra.
Það hafi hins vegar sýnt sig að
útboð séu oft ekki til þess fallin að
greiða fyrir lausn í fatamálum.
Ísland lítill markaður
„Íslenska lögreglan er örmark-
aður þegar kemur að útboðum og í
raun ætti lögreglan að taka virkari
þátt í útboðum lögregluliðanna á
Norðurlöndunum eða að fá að vera
í innkaupasambandi beint við þau.
Útboðsmál hafa verið erfiðleikum
háð en það hefur ekki skort á vilja
embættisins í þeim efnum, síður en
svo.“
Loks vísar Haraldur á bug þeirri
gagnrýni að embættið hafi dregið
að setja verklagsreglur.
„Embætti ríkislögreglustjóra
hefur á síðustu 22 árum gefið út
ógrynni verklagsreglna sem voru
ekki til fyrir stofnun þessa
embættis. Það má alltaf bæta og
endurnýja verklagsreglur eftir því
sem lögreglan þróast, það er gert
og það er unnið að því. En að
nefna þetta sem sérstakt vandamál
er satt best að segja afar sér-
kennilegt,“ segir Haraldur.
Spilling eigi ekki að líðast innan lögreglu
 Ríkislögreglustjóri segir gagnrýni sína á framgöngu lögreglumanna eiga þátt í undiröldunni
 Gera þurfi úttekt á menningu sérsveitarinnar  Vísar fullyrðingum um bíla- og fatamál á bug
Ljósmynd/RLS
Útgjöld Kostnaður við rekstur lögreglubifreiða hefur verið til umræðu.