Morgunblaðið - 14.09.2019, Blaðsíða 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. SEPTEMBER 2019
Um síðustu helgi var haldið í Reykjavík skemmtilegt mál-þing um þýðingar Íslendingasagna á Norðurlandamálin,dönsku, sænsku og norsku (ýmist á nýnorsku eða bók-málið) sem komu út fyrir fimm árum. Hvatamaður þýð-
inganna var hugsjónamaðurinn og útgefandinn Jóhann Sigurðsson
sem einnig var frumkvöðull heildarþýðingar Íslendingasagna yfir á
ensku á tíunda áratugnum.
Þær þýðingar gerbreyttu
aðgengi lesenda um allan
heim að sögunum. Í fram-
haldinu komu margar
þeirra út hjá Penguin-
forlaginu með nýjum og
góðum formálum og hafa
rokselst.
Sama hefur átt sér stað
með skandinavísku þýðing-
arnar. Þær hafa vakið
mikla athygli á Norð-
urlöndum, ekki síst í Dan-
mörku. Gyldendal-forlagið
hefur gefið þær út í hand-
hægum og fallegum bókum
og talaði Johannes Riis
forstjóri þess á þinginu um
vinsældir þeirra meðal
danskra lesenda. Einn
þessara lesenda, Sofie Grå-
bøl leikkona, var í viðtali í
Morgunblaðinu í vikunni
og lýsti hrifningu sinni á
sögunum. Hún las upp fyr-
ir gesti málþingsins, ásamt
Halldóru Geirharðsdóttur
á lifandi og skemmtilegan
hátt.
Á þinginu hugsuðum við
fram á veginn. Áhugavert er að spyrja um erindi aldagamalla
sagna við okkur í dag. Þegar rætt er um gamlan menningararf
verðum við hátíðleg í framan og finnst við þurfa að vanda okkur
sérstaklega vel. En klassískar bókmenntir eins og Íslendingasögur,
leikrit Shakespeares eða sögur H.C. Andersens þurfa ekki á hátíð-
leika að halda, þær verða lifandi samtímabókmenntir um leið og við
sjálf lesum þær og tungutak þeirra smýgur áreynslulaust inn í nú-
tímamálið. Svoleiðis bækur eru eins og veisla í farangrinum; þær
fylgja kynslóðunum og breytast með einstaklingunum í gegnum líf-
ið.
Þessar nýju þýðingar á liprar tungur frænda okkar eru splunku-
nýtt millistykki milli þessara heimsbókmennta og nýrra lesenda á
Norðurlöndunum. Íslensk börn lesa hins vegar sögurnar enn á hinu
gamla máli, sem er vitaskuld snúnara og með annan orðaforða en
nútímaíslenska jafnvel þó að notuð sé nútímastafsetning. Það er því
skemmtileg þversögn og umhugsunarefni fyrir okkar Íslendinga að
nú sé jafnvel auðveldara fyrir börn og ungmenni annars staðar á
Norðurlöndunum en íslenska jafnaldra þeirra að lesa sögurnar.
Við eigum frábærar endursagnir sem hugmyndarík skáld og
listamenn hafa gert, en við þurfum að gera meira og vera óhrædd
við að fara nýjar leiðir og nota nýja miðla. Aðalatriðið er að færa
sögurnar í þann búning sem laðar ungt fólk að þeim, eins og gert
hefur verið á öllum öldum, og hleypa þessu magnaða efni inn í
framtíðina svo að það endurnæri og efli mál og huga.
Sígildu sögurnar
Tungutak
Guðrún Nordal
gnordal@hi.is
Handrit Njáls saga í Möðruvallabók.
Umræðurnar á Alþingi sl. miðvikudagskvöldum stefnuræðu forsætisráðherra voruskýrt dæmi um þá staðreynd að ásýndstjórnmálaflokka virðist vera orðin mikil-
vægari í hugum talsmanna þeirra en sá veruleiki sem
við blasir í verkum þeirra eða verkleysi.
Samfylking og Viðreisn eru kannski skýrasta dæm-
ið um þetta. Talsmenn Samfylkingar tala alltaf mikið
um ójöfnuð en þeir tala aldrei um það, hvaða stjórn-
málaflokkar beri mesta ábyrgð á þeim ójöfnuði, sem
hefur vaxið mjög í okkar samfélagi síðustu þrjá ára-
tugi eða svo. Það voru þeir flokkar sem áttu aðild að
ríkisstjórn sem hér sat frá því síðla sumars 1988 og
þar til snemma árs 1991. Sú ríkisstjórn gaf framsal
kvótans frjálst án þess að taka upp auðlindagjald um
leið og með þeirri gerð urðu fyrstu milljarðamæring-
arnir til á Íslandi. Þetta voru Alþýðuflokkur og Al-
þýðubandalag, sem síðar gengu til samstarfs í Sam-
fylkingunni en hluti síðarnefnda flokksins stofnaði
VG, auk Framsóknarflokks og leifanna af Borgara-
flokknum.
Hvers vegna er þessi saga aldrei
til umræðu af hálfu Samfylkingar,
þegar ójöfnuð ber á góma?
Í tilviki Viðreisnar er nokkuð
ljóst að það eru samantekin ráð af
hálfu talsmanna þess flokks að lýsa
honum sem „frjálslyndum“. Flestir
sem þar koma við sögu koma úr Sjálfstæðisflokknum
en voru ekki þekktir þar fyrir meira „frjálslyndi“ en
aðrir. Í innanflokksátökum þess flokks á lýðveld-
istímanum hafa aðrir gripið til þessa orðs til að lýsa
sérstöðu sinni án þess að hægt væri að sýna fram á
það með efnislegum rökum, að þeir væru „frjálslynd-
ari“ en aðrir.
Þessi orðanotkun er sýndarmennska og til þess
fallin að blekkja fólk, ekki sízt þegar til þess eru not-
aðar gamalkunnar aðferðir, kenndar við Göbbels
nokkurn, sem flestir hafa vafalaust gleymt að var til
en fólust í því að endurtaka eitthvað nógu oft og þá
færi fólk að trúa því.
Þegar svo er komið að stjórnmálamennirnir sjálfir
telja að ímynd þeirra og ásýnd skipti meira máli en
málefnin og verk þeirra er hætta á ferðum fyrir lýð-
ræðið. Að ekki sé talað um að það telst vera atvinnu-
grein að hjálpa stjórnmálaflokkum við slíka ímyndar-
smíð.
Sýndarmennskan birtist í fallega orðuðum ræðum
sem í raun voru að mestu innihaldslausar og vísbend-
ing um að þingmennirnir hefðu eitthvað lítið að segja
um málefni samtímans. Þó var það ekki alveg ein-
hlítt.
Inga Sæland, formaður Flokks fólksins, flutti eina
af sínum eldmessum, sem þingið hefur gott af að
heyra og kannski ekki fjarri lagi að segja að sjá hafi
mátt á sumum þingmönnum að þeir skömmuðust sín.
Helga Vala Helgadóttir, þingmaður Samfylkingar,
flutti ræðu sem kallar á eftirtekt, um vanda ungs
fólks á Íslandi um þessar mundir. Helga Vala á von-
andi eftir að fylgja þessari ræðu eftir með frekari
umræðum og tillöguflutningi á þingi. Það málefni,
sem hún fjallaði um er í raun risastórt.
Og Ásmundur Einar Daðason, félags- og barna-
málaráðherra, fjallaði um málefni fjölskyldna og
tengdi þá umfjöllun augljóslega við þá miklu vinnu
sem hann hleypti af stað í ráðuneyti sínu þegar hann
kom þar inn og mun, ef vel tekst til, umbylta velferð-
arkerfinu á Íslandi á næstu árum.
Þessar þrjár ræður komu eins og ferskur vindur
inn í fallegu en innihaldslausu orðasmíðina, sem að
öðru leyti einkenndi þessar umræður.
Það er ástæða til að hvetja stjórnmálamennina til
að staldra við á þeirri vegferð sem þeir eru lang-
flestir, þ.e. að tala um ekki neitt og halda að þeir geti
náð til kjósenda með orðunum ein-
um. Þannig er það ekki og tilhneig-
ingin í þá átt er ein af skýringun-
um á þeirri óáran, sem ríkir í
stjórnmálum okkar um þessar
mundir.
Það er hlutverk þingmanna að
taka upp í þinginu margvísleg mál, sem valda vand-
kvæðum í samfélaginu. Það er ekki hlutverk þeirra
að reyna að fela slík mál eða ýta þeim til hliðar.
Og það er heldur ekki hlutverk þeirra að breiða
yfir ágreining í eigin röðum. Það er öllum ljóst að
ágreiningur um orkupakka 3 var meiri innan stjórn-
arflokkanna en af er látið. Ráðherraskiptin í Sjálf-
stæðisflokknum gengu heldur ekki eins átakalaust
fyrir sig og reynt er að gefa til kynna.
Í samfélögum sem byggja á lýðræði er sjálfsagt og
eðlilegt að ágreiningur af margvíslegu tagi komi upp
á yfirborðið. Opnar og frjálsar umræður eru sjálf-
sagður þáttur í lýðræði. Og alls ekki við hæfi að ein-
stakir þingmenn séu nánast lagðir í einelti, hafi þeir
aðra skoðun en samherjar þeirra.
Alþingi er hápunktur okkar lýðræðislega sam-
félags. Og ekki sízt þess vegna er beinlínis hættulegt
ef vinnubrögð í þinginu, umburðarlyndi gagnvart
skoðunum annarra og ítrekaðar tilraunir til að láta
veruleikann sýnast vera annan en hann raunverulega
er, eru til þess fallin að grafa undan því opna og
gagnsæja lýðræði sem við eigum að hafa metnað til
að búa við.
Nokkrum þingmönnum varð tíðrætt um svonefnd-
an „pópúlisma“ og hættuna sem þeir telja að stafi af
því fyrirbæri fyrir lýðræðið.
Kannski þeir ættu að líta sér nær.
Það er ekki fráleitt að halda því fram, að lýðræðinu
á Íslandi stafi meiri hætta af þeim vinnubrögðum
sem hér hafa verið gerð að umtalsefni og þingmenn-
irnir sjálfir stunda.
Það má vel vera að við þurfum á lýðræðisbyltingu
að halda.
Ásýnd og veruleiki í stjórnmálum
Þurfum við á lýðræðis-
byltingu að halda?
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Í Fróðleiksmola árið 2011 velti égþví fyrir mér hvers vegna Ís-
lendingar settu kónginn af árið
1944 en létu sér ekki nægja að
taka utanríkismál og landhelgis-
gæslu í sínar hendur, eins og tví-
mælalaust var tímabært. Ein skýr-
ingin var hversu hranalegur
Kristján konungur X. gat verið við
Íslendinga. Sagði ég söguna af því
hvernig hann ávarpaði Jónas Jóns-
son frá Hriflu á Alþingishátíðinni
1930: „Svo að þér eruð sá sem leik-
ið lítinn Mússólíni hér á landi?“
Jónas á að hafa roðnað af reiði en
stillt sig og svarað: „Við þörfnumst
ekki slíks manns hér á landi, yðar
hátign.“
Um þetta atvik fór ég eftir fróð-
legri ævisögu Jónasar eftir Guðjón
Friðriksson. En þegar ég var að
grúska í gömlum blöðum á dögun-
um tók ég eftir því að sögunni var
á sínum tíma vísað á bug. Ein
fyrsta fregnin af þessu atviki var í
Morgunblaðinu 13. júlí 1930. Sagði
þar að konungur hefði vikið sér að
Jónasi og heilsað honum sem hin-
um litla Mússólíni Íslands þegar
hann steig á land í Reykjavík 25.
júní. „En Jónasi varð svo mikið um
þetta ávarp, að hann kiknaði í hnjá-
liðunum og fór allur hjá sér. Er-
lendir blaðamenn og fregnritarar
voru þar margir viðstaddir.“
Morgunblaðið minntist aftur á
atvikið 15. ágúst, þegar það skýrði
frá viðtali við Ludvig Kaaber
bankastjóra í dönsku blaði. Kvaðst
Kaaber hafa það eftir Jónasi sjálf-
um að kóngur hefði sagt: „Þarna
kemur okkar íslenski Mússólíni?“
Þá hefði Jónas svarað með bros á
vör: „Mússólíni er algerlega óþarf-
ur í því landi sem yðar hátign
stjórnar.“ Hefði kóngur látið sér
svarið vel líka. En Morgunblaðið
andmælti sögu Kaabers og kvað
marga votta hafa verið að samtal-
inu á steinbryggjunni 25. júní. Sag-
an væri aðeins um „hvernig Jónas
eftir á hefur hugsað sér, að hann
hefði viljað hafa svarað“.
Ef til vill var tilsvar Jónasar,
eins og við Guðjón höfðum það eft-
ir, aðeins dæmi um það sem Denis
Diderot kallaði „l’esprit de l’escal-
ier“ eða andríki anddyrisins: Hið
snjalla tilsvar, sem okkur dettur í
hug eftir á.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Þegar kóngur
móðgaði Jónas