Ársrit um starfsendurhæfingu - 2019, Blaðsíða 41

VIRK
örorkumat, en nýgengi eru ný örorkumöt á
hverju ári fyrir sig.
Á mynd 7 er hrá nýgengistala borin saman
við staðlað nýgengi fyrir valin ár á tímabilinu
2000-2018. Þó nýgengið sveiflist nokkuð
milli ára má sjá að staðlaða nýgengið 2018
er lægra en nýgengið árið 2000, eða 6 tilvik
á hverja 1.000 íbúa. Staðlað áhættuhlutfall
(þ.e. líkurnar á því að einstaklingur á
aldrinum 16-66 hafi fengið örorkumat árið
2000 borið saman við 2018 var 1,07, sem
þýðir að líkurnar á örorku hafi verið hærri
árið 2000 en 2018. Fjölgun nýgengistilfella
2018 skýrist því nær einvörðungu af
auknum fjölda þjóðarinnar (16-66 ára) sem
og breyttri aldurs- og kynjasamsetningu.

Það er áhugavert að skoða nýgengi 75%
örorkumats eftir kyni (mynd 8). Líkt og með
algengið, eru konur líklegri en karlar til að fá
örorkumat fyrir öll árin sem eru til skoðunar.
Fjöldi staðlaðra nýgengistilvika meðal
kvenna eru þó færri árið 2018 (8 á hverja
1.000 íbúa) en árið 2000 (9 á hverja 1.000
íbúa) á meðan þau standa nokkurn veginn
í stað hjá körlum. Staðlað áhættuhlutfall er
tæplega 1,1 meðal kvenna en rúmlega 1 hjá
körlum.

Hvað þýða þessar
niðurstöður?
Niðurstöður sýna óyggjandi fram á mikilvægi
þess að notaðar séu viðurkenndar aðferðir
faraldsfræðinnar í greiningu á algengi og
nýgengi örorkumats. Þegar leiðrétt er fyrir
áhrifum aldurs og kyns á heildaralgengi
örorku árið 2018, lækkar það úr 8% í
7%. Svo virðist því sem breytt samsetning
þjóðarinnar skýri að hluta þá aukningu
sem orðið hefur á heildaralgengi örorku
frá árinu 2000. Einnig eru konur líklegri en
karlar til að vera með örorkumat og virðist
kynjamunurinn ágerast eftir því sem líður
á tímabilið. Árið 2018 eru 1,5 kona á móti
hverjum karli með 75% örorkumat borið
saman við um 1,4 konu á hvern karl árið
2000.
Nýgengi örorku fylgir eðlilega annarri dreif-
ingu en uppsafnaðar algengistölur. Þá ber
svo við að staðlað nýgengi verður lægra en
nýgengi viðmiðunarársins (2000) eða um
6 tilvik af hverjum 1.000 16-66 ára íbúa
árið 2018 borið saman við um 7 tilvik árið
2000. Líkt og með algengistölur er nýgengi
örorku talsvert tíðara meðal kvenna en karla
(1,6 konur á móti hverjum karli árið 2018).
Staðlað nýgengi stendur í stað meðal karla
árin 2000 og 2018 en lækkar meðal kvenna
(8 tilvik af hverjum 1.000 íbúum á móti 9
tilvikum árið 2000).
Því upplýstari sem stjórnvöld eru um lýð-
fræðileg áhrif á heilbrigði þjóðarinnar því
betri og markvissari verða aðgerðirnar. Það
er nokkuð ljóst að aldur og kyn hafa veruleg
áhrif á örorkulíkur fólks og því er hugsanlegt
að einstaklingum með 75% örorkumat
muni fjölga í framtíðinni í takt við hækkandi
lífaldur þjóðarinnar. Af niðurstöðum má
ráða að aðflutningur erlends vinnuafls (þá
sérstaklega karla) til landsins hafið dregið
úr vægi örorku í íslensku samfélagi. Sú
þróun mun að öllum líkindum halda áfram
næstu ár ef miðað er við mannfjöldaspá
Hagstofunnar 2018-2067.
Heimildir
1. Matthías Halldórsson (2001).
Örorka og öryrkjar (ritstjórnargrein).
Læknablaðið; 87: 201-202.
2. Hagstofa Íslands (e.d.). Mannfjöldaspá
2018-2067 (birt 19. október 2018).
3. Sigurður Thorlacius, Sigurjón
Stefánsson, Stefán Ólafsson og
Vilhjálmur Rafnsson (2001).
Breytingar á algengi örorku á Íslandi
1976-1996. Læknablaðið; 87:205-9.
4. Tryggingastofnun ríkisins (e.d.).
Fjöldi með 75% örorkumat (og/eða
örorkulífeyri) í janúar ár hvert og
nýgengi 75% örorkumats, árin
2000-2018.
10%
9%
8%
7%
6%
5%
4%
3%
2%
9
8
7
6
5
4
Mynd 8
Mynd 6
Mynd 7
10
9
8
7
6
5
4
3
9
8
5
5
KonurKarlar
Karlar
Hrátala nýgengis Staðalað nýgengi út frá aldri og kyni
Konur
Aldursstaðlað nýgengi örorku meðal karla og kvenna á
hverja 1.000 16-66 ára íbúa
Aldursstaðlað algengi örorku eftir kyni sem hlutfall (%)
af mannfjölda

Nýgengi 75% örorkumats - hrá tíðni borin saman við staðlaða tíðni
eftir aldri og kyni á hverjum 1.000 16-66 ára íbúa

9%
8%
6%
7 7
6
6%
2005 2008 2010 2012 2016 2017 2018
2000 2005 2008 2010 2012 2016 2017 2018
2005 2008 2010 2012 2016 2017 2018
41virk.is