Ársrit um starfsendurhæfingu - 2019, Blaðsíða 32

Auk þess þá hefur orðið í hinum vestræna
heimi mikil vitundarvakning um skaðleg
áhrif óvirkni og hliðsetningar. Fjölmargar
rannsóknir hafa sýnt fram á það að
vinna, þátttaka og virkni hefur jákvæð
áhrif á heilsu og lífsgæði einstaklingsins
og er um leið jákvæð fyrir samfélagið allt.
Rannsóknir hafa m.a. sýnt fram á það
að löng fjarvera frá vinnumarkaði ógnar
heilsu og lífsgæðum einstaklinga meira
en lífshættulegir sjúkdómar og þátttaka
á vinnumarkaði hefur almennt jákvæð
áhrif á bæði líkamlega og andlega heilsu
einstaklinga – einnig þeirra einstaklinga
sem glíma við varanlegan heilsubrest af
ýmsum toga.
Hér má einnig benda á að hugmyndin
um örorku varð til við aðrar aðstæður, á
tímum þegar starfsgeta takmarkaðist öðru
meira af líkamlegri getu og talið var að
heilsuvandinn væri meira varanlegt ástand.
Í dag er algengara að skert starfsgeta stafi
af álagstengdum og geðrænum vanda sem
ekki er alltaf varanlegur. Sjúkdómurinn
sjálfur eða heilsufarsástandið gefur einnig
oft takmarkaða mynd af getu einstaklings
til virkni og starfa. Getan er í eðli sínu
fjölþætt og ræðst af mörgum öðrum þáttum
en heilsu einstaklingsins. Færni og geta
einstaklinga er auk þess breytileg og getur
þróast með tímanum. Endurhæfing, bætt
heilsa og breyttar aðstæður geta þannig
aukið færni einstaklinga og aðstæður á
vinnumarkaði geta einnig bæði aukið og
dregið úr möguleikum einstaklinga til að
sinna ólíkum störfum.
Fjölmargar
rannsóknir hafa sýnt
fram á það að vinna,
þátttaka og virkni
hefur jákvæð áhrif
á heilsu og lífsgæði
einstaklingsins og er
um leið jákvæð fyrir
samfélagið allt.“
1 Það þarf að hafa það í huga að um er að ræða hóp einstaklinga sem búa við
hvað verstu lífskjörin í okkar samfélagi og hafa oft á tíðum þurft að ganga í gegnum
mikla erfiðleika á sínum lífsferli. Það þarf því að ígrunda vel öll þau skref sem tekin
eru og gæta þess að einstaklingar séu ekki settir í slæmar aðstæður.
2 Það getur verið erfitt að samhæfa höfuðmarkmiðin með uppbyggingu kerfisins
því þau eru í eðli sínu ólík og geta unnið gegn hvort öðru. Annars vegar vilja menn
tryggja einstaklingum með skerta starfsgetu öryggi og góða framfærslu og hins
vegar þarf líka að vera til staðar hvatning til atvinnuþátttöku þessa hóps. Það er
því ákaflega mikilvægt að á sama tíma og einstaklingar með skerta starfsgetu fá
góðan stuðning á örorkulífeyri þá sé líka tryggður góður stuðningur til einstaklinga á
vinnumarkaði til að gera einstaklingum á vinnumarkaði sem glíma oft við heilsubrest
af ýmsum toga kleift að vera þar áfram.
3 Sá hópur sem þarf aðstoð samanstendur af mjög ólíkum einstaklingum með
fjölbreyttan bakgrunn, vandamál og þarfir. Það þarf því ólíkar aðferðir til að virkja og
hvetja þessa einstaklinga og þarfir þeirra fyrir stuðning og þjónustu eru mismunandi.
Það má því velta því fyrir sér hvort ekki sé rétt að framfærslukerfin taki mið af þessum
breytileika og mæti mismunandi hópum á mismunandi hátt.

4 Mikill fjöldi aðila og stofnana kemur með einum eða öðrum hætti að þjónustu
og stuðningi við einstaklinga með skerta starfsgetu. Þessir aðilar starfa oft með
ólíkum hætti og hafa ólíkra hagsmuna að gæta. Hér þarf að tryggja samhæfingu og
samstarf fjölda ólíkra aðila til að gæta þess að allir fái þjónustu við hæfi.
5 Breyting á einum þætti kerfisins hefur áhrif á aðra þætti sem flókið getur
verið að gera sér grein fyrir. Þannig getur samdráttur í heilbrigðisþjónustu haft
veruleg áhrif á hvaða árangri er hægt að ná í starfsendurhæfingarþjónustu. Eins
geta breytingar á uppbyggingu bótagreiðslna haft áhrif á flæði einstaklinga milli
mismunandi bótakerfa og þá um leið á milli mismunandi þjónustuaðila.
Vegna þessa flækjustigs eru breytingar
í heildarkerfinu flóknar og oft erfiðar í
framkvæmd og þurfa að vera vel ígrundaðar.
Það kemur þó ekki í veg fyrir það að flest
vestræn ríki leita nú leiða til að breyta þeim
kerfum sem hafa verið við lýði m.a. úr því að
líta eingöngu á skerðingar í að horfa meira á
möguleika og athuga m.a. hvernig hægt er að
vinna betur í umhverfi einstaklings til að auka
möguleika á aukinni vinnumarkaðsþátttöku
sem flestra. Ástæðan er sú að menn sjá að
núverandi kerfi getur ekki gengið upp til
framtíðar og því er mikilvægt að finna nýjar
leiðir til að unnt verði að tryggja enn betur
framfærslu og stuðning við einstaklinga með
skerta starfsgetu.
Starfsgetumat og breytingar
í nágrannalöndum okkar
Flest nágrannalönd okkar hafa stigið
einhver skref í að breyta áherslum varðandi
mat á örorku og framfærslugreiðslum í því
samhengi. Þessar breytingar hafa verið
mismunandi bæði að formi og umsvifum
en í flestum löndum er reynt að breyta
matsaðferðum í átt að starfsgetumati ásamt
öðrum kerfisbreytingum sem styðja við það
markmið. Í umræðum um starfsgetumat í
fjölmiðlum undanfarna mánuði og ár hefur
orðið starfsgetumat stundum verið sett í
samhengi við breytingar á bótakerfum í
nágrannalöndum okkar sem hafa heppnast
illa og orðið til þess að stefna heilsu og lífi
fjölmargra einstaklinga í voða. Í því samhengi
er m.a. vísað í bresku kvikmyndina „I Daniel
Blake“ þar sem einstaklingur með alvarlegan
hjartasjúkdóm var neyddur til að leita sér að
starfi sem hafði mjög alvarlegar afleiðingar.
Í myndinni er lýsing á ákaflega vondu vel-
Breytingar og flækjustig
Það er mjög flókið og vandasamt að breyta matskerfi og framfærslukerfum
einstaklinga sem glíma við skerta starfsgetu. Ástæður þess eru m.a. eftirfarandi:
32 virk.is