Ársrit um starfsendurhæfingu - 2019, Blaðsíða 82

Við þurfum
að skapa
samfélag sem
gefur öllu fólki
tækifæri, ekki síst
þeim sem búa
við margvíslega
erfiðleika.”
almennt gerist og flest þeirra búa við mjög
takmörkuð fjárráð10. Félagsleg staða þeirra
hefur neikvæð áhrif á heilsufar, sérstaklega
með tilliti til geðrænna sjúkdóma11,12.
Samkvæmt OECD13 á þessi hópur á hættu
að verða félagslega einangraður, með tekjur
undir fátæktarmörkum og skorta færni
til að bæta fjárhagsstöðu sína. Sænsku
sérfræðingarnir Olafsson og Wadensjö14 hafa
sýnt fram á að tímalengd frá vinnumarkaði
eða námi skiptir miklu og taka þannig undir
með niðurstöðum bresku hagstofunnar
sem rætt var um hér að framan. Þeir
segja að ungt fólk, sem hefur hvorki verið
í námi né vinnu lengur en í 6 mánuði sé í
verulegri hættu á félagslegri og fjárhagslegri
fátækt til langframa. Norsku og sænsku
fræðimennirnir Olsen og Tägtström12
hafa komist að svipuðum niðurstöðum og
benda jafnframt á að andlegir erfiðleikar
aukast með lengri tíma frá virkri þátttöku
í vinnu eða í námi. Rannsóknir Norrænu
velferðarmiðstöðvarinnar sýna einnig að
geðrænir erfiðleikar og þá helst kvíði og
þunglyndi, séu mjög algengir hjá þeim sem
eru óvirkir og hvorki í skóla né vinnu. Einnig
er á það bent að geðrænir erfiðleikar eru
algengasta orsökin fyrir örorku á unga aldri á
Norðurlöndunum, þar með talið á Íslandi10.
Hægt að festast í fátækt
En af hverju er fátækt svona skýr hjá þeim
sem standa utan vinnumarkaðar? Fyrst ber
að nefna að upphæðir þær sem eru greiddar
til fólks utan vinnumarkaðar eru ætíð lægri
og í besta falli sambærilegar við allra lægstu
laun. Slíkar upphæðir einar og sér auka
áhættu á fátækt óháð því hvort um laun, líf-
eyri eða aðrar bætur er að ræða15. Þeir sem
framfleyta sér á lágmarksframfærslu geta
sjaldnast leyft sér að hitta aðra í aðstæðum
sem kalla á fjárútlát eins og á kaffihúsi
eða í bíó og það eykur áhættu á félagslegri
einangrun.
Lægstu greiðslur hverju sinni eru fjárhags-
aðstoð sveitarfélaga. Tölfræðigögn frá Vel-
ferðarsviði Reykjavíkurborgar sýna að um
60% fólks sem nýtur fjárhagsaðstoðar hefur
einnig verið með fjárhagsaðstoð árið áður
og um 60% er einnig með fjárhagsaðstoð
árið á eftir16. Þannig bendir tölfræðin til
þess að talsverð hætta sé á að fólk festist á
þessum stað þrátt fyrir að fjárhagslegur hvati
sé mikill að komast úr þessum aðstæðum.
Þess má geta að síðustu þrjú ár hefur ríflega
helmingur allra sem eru með fjárhagsaðstoð
hjá Reykjavíkurborg verið með læknisvottorð
um óvinnufærni. Slík vottorð auka ekki rétt
einstaklinga til framfærslu en þegar þau
eru til staðar eru ekki gerðar kröfur á fólk
að það leiti sér að vinnu, enda óvinnufært17.
Ætla má að óvinnufærnin sé tilkomin vegna
heilsubrests sem getur til að mynda verið
félagsfælni þess sem hefur einangrað
sig og kvíði við að takast á við kröfur á
vinnumarkaði. Heilsubrestur verður þó
ekki meðhöndlaður hjá félagsþjónustu
sveitarfélaga því sveitarfélögin hafa engar
skyldur til að takast á við heilsuvanda íbúa
sinna, það er verkefni heilbrigðiskerfisins og
VIRK Starfsendurhæfingarsjóðs.
Óvinnufærni skal meðhöndla
Lög um atvinnutengda starfsendurhæfingu
og starfsemi starfsendurhæfingarsjóða
nr. 60/201218 tryggja einstaklingum með
skerta starfsgetu í kjölfar veikinda eða slysa
atvinnutengda starfsendurhæfingu. VIRK
Starfsendurhæfingarsjóður býður upp á
starfsendurhæfingu fyrir einstaklinga með
heilsubrest ef vilji og geta er til að sinna starfs-
endurhæfingu og markmið einstaklings er að
verða aftur virkur þátttakandi á vinnumarkaði
eða auka þátttöku á vinnumarkaði svo
fljótt sem verða má. Það er von mín að
heilbrigðisstarfsfólk sinni skyldu sinni við
samfélagið og einstaklingana sem þeir
sinna og vísi fólki sem glímir við heilsubrest í
starfsendurhæfingu. Að vísa í áframhaldandi
fjárhagsaðstoð og fátækt þar sem ekki er
unnið með vandann er ekki lausn.
Hvort sem við lítum á fátækt út frá fjárhags-
legum skilgreiningum eða stöðu og mögu-
leikum einstaklings í samfélagi manna
(færnikenningunni) er ljóst að það að vera
utan vinnumarkaðar vegna heilsubrests
hefur veruleg neikvæð áhrif á heilsufar,
hamingju og fjárhag. Það minnkar því
fátækt einstaklingsins og efnahagsvanda
samfélagsins að tekið sé fljótt og vel á þeim
heilsubresti sem leiður til óvinnufærni – en
tíminn er dýrmætur.
Heimildir
1. Stefán Ólafsson og Guðný Björk Eydal.
(2012). Fátækt og fjárhagsþrengingar.
Í Guðný Björk Eydal og Stefán
Ólafsson (ritstj.), Þróun Velferðarinnar
1988 til 2008 (bls. 185–211).
Reykjavík: Félagsvísindastofnun
Háskóla Íslands.
2. Hagstofa Íslands. (2017). Litlar
8
7,5
7
6,5
6
5,5
Hamingja og atvinnuleysi
Li
fs
án
æ
gj
a
Í vinnu 0-6 mánuðir 6-12 mánuðir Meira en 12 mánuðir
Tími
atvinnulaus
Samkvæmt UK Office for National Statistics (2012) Mynd 1
82 virk.is