Ársrit um starfsendurhæfingu - 2018, Blaðsíða 7

VIRK
VIGDÍS JÓNSDÓTTIR framkvæmdastjóri VIRK Skipulagsskráin var síðan staðfest á stofn-
fundi Endurhæfingarsjóðs þann 19. maí
2008. Í fyrstu skipulagsskránni kom m.a.
fram að markmið sjóðsins sé „að draga
markvisst úr líkum á því að launafólk hverfi
af vinnumarkaði vegna varanlegrar örorku
með aukinni virkni, eflingu endurhæfingar
og öðrum úrræðum.“. Undirrituð kom
til starfa sem fyrsti fastráðni starfsmaður
sjóðsins 15. ágúst 2008. Þá var búið að
skipa í stjórn, skipulagsskrá lá fyrir og
Soffía Vernharðsdóttir hafði tekið að sér að
sjá um praktísk mál er varða bókhald og
fjármuni fyrstu vikurnar. Í byrjun árs 2009
komu síðan opinberir atvinnurekendur
og stéttarfélög opinberra starfsmanna að
VIRK sem stofnaðilar og varð VIRK þá fyrsta
stofnunin sem allir helstu aðilar íslensks
vinnumarkaðar stóðu saman að. Samstarf
allra þessara ólíku aðila innan VIRK hefur
alltaf verið með miklum ágætum og innan
stjórnar VIRK hefur aldrei þurft að koma
til atkvæðagreiðslu til að skera úr um
mismunandi sjónarmið heldur hafa menn
ætíð náð sátt um þær ákvarðanir sem teknar
hafa verið.
Fjármögnun og aðild
Fyrstu árin var VIRK eingöngu fjármagnað
með framlagi frá atvinnulífi þar sem
atvinnurekendur greiddu 0,13% af
heildarlaunum til VIRK. Þó gert hafi verið
ráð fyrir aðkomu bæði lífeyrissjóða og
ríkis að fjármögnun VIRK í upphafi gekk
það ekki eftir fyrstu árin. Það var ekki fyrr
en með gildistöku laga nr. 60/2012 um
atvinnutengda starfsendurhæfingu og
starfsemi starfsendurhæfingarsjóða að
lífeyrissjóðir hófu að greiða framlag til VIRK
og fyrsta greiðsla ríkisins til VIRK kom ekki
fyrr en á árinu 2015 og á árunum 2016,
2017 og 2018 greiðir ríkið helmingi lægri
fjárhæð til VIRK en lífeyrissjóðir og atvinnulíf.
Framlag atvinnulífs og lífeyrissjóða var síðan
lækkað tímabundið úr 0,13% í 0,10% af
heildarlaunum frá og með árinu 2016.
Þegar ríkið hóf að greiða til VIRK þá tók
VIRK við samningum sem ráðuneytið hafði
gert við starfsendurhæfingarstöðvar um allt
land og í lögunum er skýrt kveðið á um það
að allir einstaklingar sem uppfylla ákveðin
fagleg skilyrði eigi rétt á þjónustu á vegum
VIRK burtséð frá fyrri vinnumarkaðsþátttöku
eða stéttarfélagsaðild.
Fyrstu skrefin
Í upphafi var starfið eðlilega lítt mótað. Til
staðar voru ofangreind ákvæði í kjarasamn-
ingum aðila á vinnumarkaði og upphafleg
skipulagsskrá VIRK sem tilgreindi í tveimur
greinum helstu markmið og hlutverk. Ég fékk
lánaða eina skrifstofu hjá ASÍ, keypti fartölvu
fyrsta daginn í starfi og hóf að skipuleggja
starfið. Ég var þá þegar farin að tala við
fagfólk í leit að fyrstu starfsmönnunum auk
þess að lesa mér til um starfsendurhæfingu
og framkvæmd hennar í löndunum í
kringum okkur.

Starfið var hins vegar alveg ómótað sem og
öll praktísk mál er varða uppbyggingu á nýrri
stofnun með mikið og stórt hlutverk. Fyrstu
starfsmennirnir komu til starfa haustið 2008
og í upphafi árs 2009 fórum við af stað með
lítil tilraunaverkefni í samstarfi við nokkur
stéttarfélög þar sem fyrstu ráðgjafarnir fóru
að taka á móti einstaklingum í þjónustu.
Á árinu 2009 bættust síðan í hópinn fleiri
ráðgjafar og þá var farið í það að semja
formlega við stéttarfélög eða samtök
stéttarfélaga um allt land um þjónustu
sérhæfðra ráðgjafa í starfsendurhæfingu.
Í upphafi var farin sú leið að hefja starfsemi
fljótt jafnvel þó ýmsir innviðir væru ekki
fullbúnir eða verkferlar fullmótaðir. Ástæðan
var margþætt. Það er ómögulegt að sjá
alla hluti fyrir í upphafi og mikilvægt er
að fá tækifæri til að prófa sig áfram og
læra af reynslu. Einnig skipti það máli að
ég var að stíga fyrstu skrefin með VIRK
á sama tíma og efnahagshrunið varð á
árinu 2008. Aðstæður kölluðu því á hraða
uppbyggingu því ljóst var að þær þrengingar
sem samfélagið gekk í gegnum á þessum
tíma myndu kalla á aukna þjónustu á sviði
starfsendurhæfingar og sú varð líka raunin.
Fljótlega varð ljóst að mikil þörf var fyrir
þessa þjónustu og við höfum þessi fyrstu
10 ár oftast verið í stöðugu kapphlaupi við
að ná að anna eftirspurn eftir þjónustunni
á sama tíma og við erum að móta
starfið og skilgreina hlutverk VIRK innan
velferðarkerfisins. Sem dæmi um þetta má
nefna að heildarfjöldi einstaklinga í þjónustu
jókst um 70% milli áranna 2010 og 2013
og á árinu 2013 þá komu um 33% fleiri nýir
einstaklingar í þjónustu en árið á undan.
Þetta má m.a. sjá á tímalínunni sem lýsir
tilteknum þáttum í þróun VIRK og fylgir með
þessari grein. Undanfarin ár hefur áfram
verið mikill vöxtur í þjónustu VIRK og fjölgaði
þjónustuþegum talsvert milli áranna 2016
og 2017 og í dag er ekkert lát á eftirspurn
eftir þjónustu VIRK og ennþá er unnið að því
að þróa starfsemina þannig að unnt sé að
ráða betur við eftirspurnina.
Fyrirkomulag
starfsendurhæfingar
Óhætt er að segja að það hafi staðið
nokkur pólitískur styr um tilvist VIRK
fyrstu árin þar sem ýmsir pólitískir
fulltrúar og embættismenn töldu að starf-
semi eins og VIRK ætti frekar að tilheyra
hinu opinbera en að vera á ábyrgð aðila
vinnumarkaðarins. Bentu menn þá á
fyrirkomulag starfsendurhæfingar á Norður-
löndunum en þar er hún fjármögnuð að
mestu fyrir opinbert fjármagn. Það er hins
vegar mikilvægt að hafa það í huga að
fyrirkomulag starfsendurhæfingar í lönd-
unum í kringum okkur og innan OECD ríkja
almennt helst yfirleitt í hendur við ábyrgð
á framfærslu einstaklinga með skerta
starfsgetu því reynt er að tengja saman
starfsendurhæfingarþjónustu og ábyrgð á
framfærslugreiðslum.
Á Norðurlöndunum eru launagreiðslur
í veikindum að mestu fjármagnaðar
af opinberum aðilum og því bera
opinberir aðilar að mestu ábyrgð á
fjármögnun starfsendurhæfingar. Í Þýska-
landi og Bandaríkjunum bera trygg-
ingafélög ábyrgð á að fjármagna starfs-
endurhæfingarþjónustu því þar tryggja
atvinnurekendur sig fyrir launagreiðslum í
veikindum. Hér á landi liggur réttur til launa
og annarra greiðslna í veikindum að mestu
leyti hjá aðilum vinnumarkaðarins. Atvinnu-
rekendur og sjúkrasjóðir stéttarfélaga bera
þessa ábyrgð fyrstu mánuðina og árin
auk þess sem lífeyrissjóðir gegna sífellt
stærra hlutverki í örorkulífeyrisgreiðslum.
Framfærsluskylda hins opinbera vegna
veikra einstaklinga kemur oft ekki til fyrr
Í byrjun
árs 2009 komu
síðan opinberir
atvinnurekendur og
stéttarfélög opinberra
starfsmanna að VIRK
sem stofnaðilar og
varð VIRK þá fyrsta
stofnunin sem allir
helstu aðilar íslensks
vinnumarkaðar stóðu
saman að.“
7virk.is