Ársrit um starfsendurhæfingu - 2018, Blaðsíða 72

Ársrit um starfsendurhæfingu - 2018, Blaðsíða 72
Erum bara mannleg Ef horft er yfir söguna er varla annað hægt heldur en að renna í grun að mannkynið sé afsprengi þróunar sem hafi ekki alltaf haft rökvísi í hávegum. Það sem í samhengi faglegrar ákvarðanatöku gæti virst sem nokkur löstur, kann að hafa reynst vel í annars konar, og jafnvel frumstæðari, aðstæðum. Þannig er augljóst að trygg- og hjarðlyndi reynist samfélögum vel þegar eitthvað bjátar á og ógn steðjar að. Sömuleiðis er ekki verra að fólki þyki vænt um sína heimatorfu og telji hana vera nafla alheimsins. Ekkert þessara viðhorfa eru þó hluti þess að vera gagnrýninn. Ekki frekar en fordómar sem í viðsjárverðum aðstæðum og á ógnvekjandi tímum geta verið kostur. Varla er hægt að mótmæla því að óskhyggja og hjátrú hafa fært fólki merkingu, tilgang og öryggi eins lengi og við höfum heimildir um. Vandamálið er að þessar tilhneigingar sem eru svo ríkar í eðli okkar hafa þróast í fjölmargar hvimleiðar glapsýnir. Í starfstengdu samhengi blasa raunar fjöldi slíkra mögulegra hleypidóma við okkur. Sjálfstraust virðist stundum eflast í öfugu hlutfalli við þekkingu, fyrstu kynni lita alla dóma sem á eftir koma, við fögnum því sérstaklega sem fellur strax að heimsmynd okkar, aðlaðandi fólk fær okkur til að fylgja sér að málum og ef niðurstaða rökfærslu fellur að öðrum skoðunum þá getum við verið furðu blind á forsendur hennar. Gagnrýnin hugsun sem hæfni Hvað getum við gert ef hugsun okkar er í flestum aðstæðum að upplagi fjarri því að vera gagnrýnin? Gagnrýnin hugsun er hugsunarmáti – hún er hæfni sem tengir saman þekkingu á ákveðnum hlutum, færni til að bregðast við áreiti og áhrifum, mikilvæg viðhorf til samfélagsins og siðferðisleg gildi. Hæfnin felst í því að við getum brugðist við mismunandi aðstæðum þegar kemur að ákvarðanatöku. Besta leiðin til að skerpa slíka hæfni á sér fornar heimspekilegar rætur. Hún er að temja sér að spyrja spurn- inga þegar við myndum okkur skoðun. Ekki hvaða spurninga sem er heldur sjö spurninga sem tryggja að maður sé athug- ull á allar hliðar hvers máls4. Fyrsta spurningin er að spyrja hvað til- tekin skoðun felur í sér. Það getur verið einkennilega ógagnrýnið að mynda sér sterka skoðun á einhverju viðfangsefni án þess að vera með það á hreinu hvert umfjöllunarefnið er. Önnur spurningin er hvers vegna maður er að mynda sér skoðun á þessu efni. Áhrifavaldarnir eru margir og eins víst að maður sé ekki að mynda sér skoðun að ástæðulausu. Þriðja spurningin er hvort þessi skoðun sé í samræmi við núverandi hugmyndaheim. Auðvitað mega allir skipta um skoðun en það er svo einkennilegt að halda einhverju fram sem stendur í beinni andstöðu við fyrri skoðanir ef þeim er ekki ætlað að láta undan síga. Fjórða spurningin er hvort maður skilji helstu hugtök og sú fimmta hvort skilningur sé til staðar á þeim gögnum sem skoðun er reist á. Sjötta spurningin er hvort við getum fylgt röksemdafærslum, hvort þær séu yfirleitt til staðar eða hvort mælskubrögð og rökvillur einkenni alla umræðu í kringum málefnið. Síðasta, mikilvægasta og líklega flóknasta spurningin er sú að reyna að gera sér grein fyrir hvað myndi gerast ef allir hefðu sömu skoðun og breyttu í samræmi við hana. Skoð- anir eru sjaldnast einkamál. Hver og einn breytir oftast í samræmi við skoðanir sínar. Ef við ætlum að gera gagnrýninni hugsun hærra undir höfði í hugmyndaheimi okkar þurfum við að leyfa hugsun okkar að tengjast hinu mögulega – því sem ætti að gerast. Vitund um afleiðingar er hluti þess að vera athugull á allar hliðar hvers máls. Markmiðið er að gera einhvers konar langtímaplön fyrir sjálfan sig og aðra. Auðvitað kunnum við að þurfa að hugsa í styttri lotum en þá eigum við að geta gert sjálfum okkur og öðrum grein fyrir því hvers vegna ekki var horft til lengri tíma. Þar kemur samræðu og rökræðuviljinn fram. Gagnrýna hugsun má því jafnvel útskýra á þann máta að það að vera athugull á allar hliðar sé nokkurs konar 360 gráða sjónarhorn við ákvarðanatöku. Hún krefst þess að við þekkjum forsögu þess að skoðun myndast og þá áhrifaþætti sem hafa komið fram. Hún krefst þess að við berum kennsl á rök með og á móti. Og að lokum horfir hún til framtíðar og þeirra afleiðinga sem gæti fylgt því að breyta í samræmi við þá skoðun sem virðist ætla að verða ofan á. Í raun snýst gagnrýnin hugsun um að hvert og eitt okkar gæti sín, sérstaklega í faglegu samhengi, á að leiða ekki forsendur hjá sér, gera sér grein fyrir áhrifaþáttum á eigin skoðanir, reyna að finna sem flestar hliðar hvers máls og myndi sér að lokum skoðun sem maður er viss um að flest skynsamt fólk gæti gert að sinni. Í gegnum þetta ferli kemur fram sá vilji til samskipta og rökræðu sem er frumskylda hvers fagmanns. Heimildir 1. Páll Skúlason. Forspjallsvísindi. Hlutverk þeirra og viðfangsefni. Pælingar II. Reykjavík: Höfundur; 1989: 146. 2. Guðmundur Heiðar Frímannsson. Hugarfar gagnrýninnar hugsunar. Hugur 2010: 119–134. 3. Ólafur Páll Jónsson. Sannfæring og rök. Gagnrýnin hugsun, hversdagslegar skoðanir og rakalaust bull. Reykjavík: Heimspekistofnun – Háskólaútgáfan; 2016. 4. Henry Alexander Henrysson og Páll Skúlason. Hugleiðingar um gagnrýna hugsun. Gildi hennar og gagnsemi. Reykjavík: Heimspekistofnun – Háskólaútgáfan; 2014: 20–28. 72 virk.is
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80

x

Ársrit um starfsendurhæfingu

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ársrit um starfsendurhæfingu
https://timarit.is/publication/1412

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.