Ársrit um starfsendurhæfingu - 2018, Síða 8

en mjög seint í ferlinu. Það er því eðlilegt
að aðilar vinnumarkaðarins hér á landi beri
ábyrgð á starfsendurhæfingarþjónustu og
í raun er það forsenda fyrir því að tryggja
snemmbært inngrip í starfsendurhæfingu
hér á landi.
Með lögum nr. 60/2012 um atvinnutengda
starfsendurhæfingu og starfsemi starfs-
endurhæfingarsjóða náðist hins vegar
ákveðin sátt og skilningur á hlutverki VIRK
og á árinu 2015 var undirritað samkomulag
milli VIRK og ríkisins um framlög á árunum
2015, 2016 og 2017. Þetta samkomulag
hefur síðan verið framlengt út árið 2018.

Hlutverk og samstarf innan
velferðarkerfisins
VIRK kom sem ný stofnun inn í velferðarkerfi
með langa sögu þar sem rótgrónar stofnanir
gegna mismunandi hlutverkum sem mótast
hafa í áranna rás. VIRK er auk þess ekki
opinber stofnun heldur sjálfseignarstofnun
sem stofnuð er af aðilum vinnumarkaðarins
og fjármögnuð að stærstum hluta af
atvinnulífi og lífeyrissjóðum. Hlutverk VIRK
og umfang þjónustunnar er hins vegar
mjög mikið og það hefur tekið sinn tíma
að skilgreina þjónustu VIRK í samhengi
við þjónustu annarra stofnana innan
velferðarkerfisins og ennþá eru menn að
slípa til samstarf og verkferla til hagsbóta
fyrir einstaklinga sem þurfa á þjónustu
að halda. Mikilvægt er að halda þessu
samstarfi og þessari uppbyggingu áfram.
Í því liggja mikil tækifæri til markvissari
og árangursríkari velferðarþjónustu fyrir
einstaklinga um allt land.
Á þeim 10 árum sem liðin eru frá stofnun
VIRK hafa menn reglulega rætt um og
endurskoðað hlutverk VIRK í ljósi þróunar,
þekkingar og reynslu. Grunnurinn var lagður
með upphaflegri skipulagsskrá þar sem lögð
var áhersla á að veita fjölbreytt úrræði, koma
snemma að málum og að þjónustan kæmi til
viðbótar þeirri þjónustu sem þegar var veitt
innan heilbrigðiskerfisins. Það er hins vegar
ekki til nein ein rétt eða algild skilgreining
á starfsendurhæfingu. Starfsendurhæfing er
ein tegund endurhæfingar og margir aðilar
samfélagsins gegna mikilvægu hlutverki
í endurhæfingu. Það er t.d. enginn vafi á
því að innan heilbrigðiskerfisins á sér stað
gríðarlega mikilvæg endurhæfing sem stuðlar
bæði að betri lífsgæðum og hefur áhrif á getu
til atvinnuþátttöku. Leiðarljósið hjá VIRK
hefur hins vegar verið það að þjónustan
komi til viðbótar við það sem er til staðar
enda um atvinnutengda starfsendurhæfingu
að ræða en ekki frumendurhæfingu innan
heilbrigðiskerfisins. Það er ekki hlutverk
VIRK að veita þá þjónustu sem öðrum
stofnunum ber að veita lögum samkvæmt
heldur koma þar til viðbótar með fjölbreytt
starfsendurhæfingarúrræði samkvæmt ein-
staklingsbundnum áætlunum um aukna
þátttöku á vinnumarkaði.
Það er þó ljóst að víða eru grá svæði milli
þjónustu mismunandi stofnana velferðar-
kerfisins og það er ekki alltaf skýrt hver ber
Hvenær er VIRK farið að sinna
heilbrigðisþjónustu og farið að veita
þjónustu sem með réttu ætti að eiga
sér stað innan heilbrigðiskerfisins?
Mörg þeirra úrræða sem VIRK vísar
einstaklingum í og greiðir fyrir eru veitt af
fagfólki með heilbrigðismenntun. Þetta á
t.d. við um þjónustu sálfræðinga og sjúkra-
þjálfara. Því hefur verið bent á að VIRK veiti
í raun þjónustu sem ætti frekar að veitast
innan heilbrigðiskerfisins. Það má færa rök
fyrir þessu en hins vegar er staðreyndin
sú að sálfræðiþjónusta hefur ekki verið
veitt nema í mjög takmörkuðu mæli innan
heilbrigðiskerfisins og einstaklingar hafa
á löngu tímabili þurft að greiða sjálfir fyrir
stærstan hluta kostnaðar við sjúkraþjálfun.
Til að ná árangri í starfsendurhæfingu er
hins vegar nauðsynlegt að einstaklingar fái
viðeigandi þjónustu hjá bæði sálfræðingum
og sjúkraþjálfurum þar sem unnið er á
markvissan hátt með þær hindranir sem
eru til staðar fyrir vinnumarkaðsþátttöku.
Ef slík þjónusta er ekki í boði eða ef hún
kostar einstaklinga of mikið þá næst
ekki árangur í starfsendurhæfingu hjá
talsverðum hópi einstaklinga í þjónustu
VIRK. Það er hins vegar ekkert sem segir að
VIRK þurfi til framtíðar að fjármagna þessa
þjónustu þar sem það er yfirlýst stefna
stjórnvalda að efla sálfræðiþjónustu og
sjúkraþjálfun er núna meira niðurgreidd af
hinu opinbera sem kallar á breyttar reglur
varðandi kostnaðarþátttöku VIRK. Aukin
sálfræðiþjónusta á vegum hins opinbera
getur þar að auki komið í veg fyrir að hópur
fólks þurfi á starfsendurhæfingarþjónustu
að halda og getur þannig til framtíðar dregið
úr eftirspurn eftir þjónustu VIRK.
Í þessu samhengi er einnig rétt að benda á
að þegar VIRK kaupir þjónustu af fagstéttum
eins og sálfræðingum og sjúkraþjálfurum þá
er ætíð miðað við að þjónustan hafi það að
markmiði að vinna sérstaklega með þær
hindranir sem eru til staðar gegn aukinni
atvinnuþátttöku en ekki sé endilega unnið
með öll þau vandamál sem hrjá viðkomandi
einstakling.
Annar þáttur sem hefur verið mikið í um-
ræðunni bæði innan VIRK og utan er hversu
margir einstaklingar leita til VIRK sem glíma
við mjög þungan geðrænan vanda og hafa
ekki fengið viðeigandi úrlausnir innan
heilbrigðiskerfisins. VIRK þarf því miður
að vísa mörgum einstaklingum aftur inn
í heilbrigðiskerfið þar sem vandi þeirra er
of mikill og hefur ekki verið meðhöndlaður
tilhlýðilega þar. Þessir einstaklingar hafa
ábyrgð á hverju. Þegar um er að ræða flókna
og margþætta þjónustu við einstaklinga þá
verða alltaf til grá svæði, það er óumflýjanlegt.
Það er hins vegar mikilvægt að allar stofnanir
velferðarkerfisins séu tilbúnar til að teygja
sig inn á þessi svæði og byggja þannig
upp öryggisnet sem tryggir einstaklingum
samfellda og faglega þjónustu. Hér þurfa því
allir að axla ábyrgð og vinna saman.
Hlutverk og faglegar áherslur
Mikil umræða hefur ávallt átt sér stað um
áherslur í faglegu starfi VIRK og hvert hlut-
verk VIRK á að vera í samhengi við hlutverk
annarra aðila innan velferðarkerfisins.
Mismunandi sjónarmið hafa verið uppi og
svo mun áfram verða því starfsendurhæfing
er í raun og veru tiltölulega ný faggrein þar
sem menn eru bæði hérlendis og erlendis að
feta sig áfram og finna bestu leiðir á hverjum
tíma. Við þetta bætist að taka þarf tillit til
ábyrgðar og hlutverka annarra stofnana og
fagaðila innan velferðarkerfisins og tryggja
góða samhæfingu og samfellu í þjónustu. Á
þessum 10 árum sem liðin eru hefur innan
VIRK átt sér stað mikil umræða um hlutverk
VIRK varðandi mat á starfsgetu og hvernig
þjónusta VIRK skarast við þjónustu ýmissa
annarra stofnana velferðarkerfisins. Hér á
eftir er fjallað nánar um þessi atriði.
8 virk.is