Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2017, Qupperneq 60

Útdráttur
Tilgangur: Sykursýki af tegund 2 hefur hingað til verið algengari
meðal aldraðra heldur en ungra, en á undanförnum árum hefur sjúk-
dómurinn greinst mun oftar hjá ungu fólki en áður var. Með því að
skima eftir áhættu á sykursýki 2 samhliða fræðslu um lífsstílsbreyt-
ingar má draga úr tíðni á sykursýki 2. Mats tækið „The Finnish Diabe-
tes Risk Score“ (FINDRISK) greinir hættuna á að fá sykursýki 2 á
næstu 10 árum. Tilgangur rannsóknarinnar var að kanna: a) hve stórt
hlutfall af ákveðnu úrtaki er í hættu á að fá sykur sýki 2, b) að fá
upplýsingar um hagnýtt notagildi FINDRISK-matstækisins.
Aðferð: Aðferðin var lýsandi þversniðsrannsókn. Starfsmenn ákveð -
ins fyrirtækis (n=150) fengu boð um að taka þátt í rannsókninni, ski-
lyrði úrtaksins uppfylltu 117 einstaklingar, 82 þeirra samþykktu
þátttöku, svarhlutfall var 70%. Matstækið FINDRISK var lagt fyrir og
mælingar á hæð, þyngd, ummáli mittis, blóðsykri og blóðþrýstingi
voru framkvæmdar og líkamsþyngdarstuðull reiknaður. FINDRISK-
matstækið samanstendur af 8 spurningum og stigafjölda frá 0 til 21.
Fleiri stig þýða aukna áhættu, viðmiðunargildið ≥9 stig gefur til kynna
aukna áhættu á að fá sykursýki af tegund 2. Lýsandi tölfræði og álykt-
unartölfræði var notuð við úrvinnslu gagna.
Niðurstöður: Meðalaldur þátttakenda var 42,6 (sf 15,0) ár og 27 einstak-
lingar (32,9%) voru með ≥9 stig á FINDRISK-matstækinu og teljast því
í aukinni hættu á að fá sykursýki af tegund 2 á næstu 10 árum. Marktækt
fleiri konur (42,2%) en karlar (18,9%) reyndust vera í aukinni hættu á
að fá sykursýki af tegund 2 (p=0,03). Meðalaldur þeirra sem voru með
≥9 stig var 50,8 (sf 14,3) ár en þeirra sem voru með ≤8 stig var 38,7 (sf
13,4) ár (p>0,001). Aðhvarfsgreining sýndi að hærri blóð sykur og hærri
slagbilsþrýstingur hafa marktæk áhrif á heildarstigafjölda.
Ályktanir: FINDRISK-matstækið er hentugt til að skima eftir hættu
á að fá sykursýki 2 og er auðvelt í notkun. Þörf er á reglulegri skimun
og faglegri ráðgjöf frá hjúkrunarfræðingum til þeirra sem eiga á hættu
að fá sykursýki 2.
Lykilorð: Sykursýki af tegund 2 — FINDRISK-matstækið — Skimun
— Forvarnir — Fræðsla
Inngangur
Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) áætlar að 422 millj-
ónir manna séu með sykursýki (WHO, 2016) og Alþjóðlegu
sykur sýkissamtökin (IDF) áætla að 179 milljónir séu með
ógreinda sykursýki. Sykursýki verður æ algengari og er algeng-
ast að fólk 40 til 59 ára greinist með sykursýki (IDF diabetes -
atlas, 2016). Sykursýki af tegund 2 hefur verið algengari meðal
aldraðra en á undanförnum árum hefur sjúkdómurinn greinst
mun oftar en áður hjá ungu fólki og hjá fólki sem er enn á
vinnu markaði. Með auknum fólksfjölda, bættum lífslíkum,
breyttum lífsstíl, offitu og aukinni kyrrsetu er talið líklegt að
einstaklingum með sykursýki 2 fjölgi um helming (IDF, 2016;
Makrilakis o.fl., 2011). Framvinda sykursýki 2 tekur venjulega
nokkur ár og er að mestu án einkenna (Lindström o.fl., 2010).
Í Reykjavíkurrannsókninni var fylgst með 2251 einstaklingi í
26 ár og gerð afturskyggn greining á áhættuþáttum. Fram kom
að ef miðaldra einstaklingur á ættingja með sykursýki 2 og
hefur háan líkamsþyngdarstuðul (LÞS), háan blóðþrýsting og
háar blóðfitur tengdist það þróun á sykursýki 2 (Olafsdottir
o.fl., 2009). Það gefur til kynna að hægt sé að meta hættuna á
að einhver fái sykursýki 2 löngu áður en sjúkdómurinn kemur
fram. Besta forvörnin er að greina einstaklinga sem eru í áhættu -
hóp á að fá sykursýki 2 áður en sykurþol þeirra skerðist (Lind -
ström og Tuomilehto, 2003) og áður en fylgikvillar sykur sýk-
innar koma fram (Simmons o.fl., 2010).
Lífsstílsbreytingar
Slembaðar samanburðarrannsóknir meðal einstaklinga með
skert sykurþol hafa sýnt að koma megi í veg fyrir eða seinka
því að sykursýki 2 komi fram með lífsstílsbreytingum (Diabetes
Prevention Program Research Group, 2002, 2009, 2015). Þar
eru þrjú atriði talin mikilvæg: a) þyngdartap, upp á fimm til sjö
prósent af núverandi líkamsþyngd, b) dagleg hreyfing í að
minnsta kosti 30 mínútur og c) mataræði, mikilvægt er að auka
60 tímarit hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 93. árg. 2017
Nýjungar: Þetta er í fyrsta skipti sem FINDRISK-matstækið
er lagt fyrir á Íslandi.
Hagnýting: Rannsóknin sýndi að FINDRISK-matstækið
hentar vel til skimunar innan vinnustaða. Það er einfalt í
notkun og tekur stuttan tíma að svara.
Þekking: Leggja þarf meiri áherslu á skimun, forvarnir og
fræðslu til einstaklinga sem greinast í áhættuhóp fyrir að fá
sykursýki 2.
Áhrif á störf hjúkrunarfræðinga: FINDRISK-matstækið er
hægt að leggja fram án flókinna inngripa, niðurstöður fást strax
og það getur gert vinnubrögð hjúkrunarfræðinga markvissari.
Jóhanna Margrét Ingvadóttir, Háskólanum á Akureyri • Árún K. Sigurðardóttir, Háskólanum á Akureyri
Notkun FINDRISK-matstækisins til að meta hættu
á sykursýki af tegund 2: Megindleg rannsókn
Hagnýting rannsóknarniðurstaðna: