Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2015, Blaðsíða 79

Fólkið03/05
ómaga fyrir hamra. Það kemur ekki til greina að stunda slík morð nú
til dags en við erum ekki eins ákveðin gagnvart sjálfsvígum. Líklega er
ætternisstapi aðeins goðsöguleg hugmynd en margt bendir til þess að
það hafi tíðkast einnig í gamla daga að eldra fólk félli fyrir eigin hendi.
Kannski var það stundum orðið sátt við eigið líf en oftast framdi það
hugsanlega þennan verknað til þess að láta yngra fólk njóta þess litla
sem til var af takmörkuðum aðföngum. Menn gætu líka hafa litið á
sjálfsvíg sem sæmdarlausn í eymd og vanlíðan sem fylgir ellinni. Egill
Skallagrímsson reyndi til dæmis að farga sér með því að hætta að
borða eftir að hann var orðinn fótafúinn, sjóndapur og nánast heyrna-
laus en dóttir hans tók það ekki í mál.
Hetjan fórnar sér
Þjóðfræðingurinn Karen Schousboe tekur skýra afstöðu gegn hug-
myndinni um að fólk hafi rétt til þess að ákveða sjálft sinn dauðdag.
Það er reyndar líka afstaða samfélagsins, að minnsta kosti að nafninu
til. Þessi skoðun stangast hins vegar á við frjálsræðissjónarmið um
sjálfsákvörðunarrétt manna. Það er líka algengt að menn hafi samúð
með eldra fólki sem segist vera þreytt á lífinu.
Karen Schousboe talar um sjálfsvíg sem fórn – og að öll fórnfýsi
sé í raun eins konar lítið sjálfsmorð. Fyrir mig var þetta ný hugmynd
sem ég þarf að íhuga betur. Hún svipar þó til hetjusjálfsvígsins
sem sagt var frá í kaflanum á undan. Karen kallar það „hetjulegan
misskilning“ þegar sá sem fremur sjálfsvíg heldur að heimurinn verði
betri og að fólk verði fegið ef hann sé ekki lengur til. Hann fórni sér
þannig fyrir heildina. Hún mælir í staðinn með litlu fórninni – að
við gerum statt og stöðugt eitthvað fyrir aðra. En þetta „stöðuga
sjálfsmorð í þessu litla“ krefst einmitt að við erum áfram til staðar
í heiminum. Að stinga af er sjálfhverf athöfn en að verða eftir og
aðstoða aðra er félagsleg athöfn. En til að þetta heppnist vel þurfa
aðrir að taka eftir fórninni og þakka fyrir sig.
Vegna þess að aðrir eru til í að „fórna sér“ með því að aðstoða
okkur hin (annars væri samfélagið ekki til) höfum við einnig rétt
til þess að „vera fyrir“. En höfum við rétt til þess að gefast upp?
Markmið okkar með því að búa til samfélag hlýtur að vera, segir
Karen Schousboe, að það sé betra að lifa en að vera dauður. Við sem
samfélag höfum mistekist ef einhver ákveður að taka eigið líf.