Morgunblaðið - 30.11.2019, Blaðsíða 27

27
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 30. NÓVEMBER 2019
Við bryggjuna Það var fallegt um að litast við Hafnarfjarðarhöfn í vikunni enda froststillur þá ríkjandi á höfuðborgarsvæðinu. Litríka húsið í fjarska er nýtt húsnæði Hafrannsóknastofnunar.
Eggert
Fyrir tveimur árum
boðaði ný ríkisstjórn
stórsókn í mennta-
málum. Síðan þá hefur
varla liðið sú vika að
ekki hafi borist fréttir
af aðgerðum eða ár-
angri. Ráðist var í að-
gerðir til að fjölga
kennurum, sem skiluðu
sér í aukinni aðsókn í
kennaranám sl. haust.
Þeim bolta munum við halda á lofti
og tryggja að sett markmið náist.
Flæði kennara milli skólastiga mun
aukast með einföldun á leyfisbréfa-
kerfi og ný lög þar um taka gildi um
áramót. Tillögur að breyttu fyrir-
komulagi starfsþróunar kennara og
skólastjórnenda liggja fyrir og vinna
við mótun stefnu í málefnum nem-
enda með annað móðurmál en ís-
lensku er í fullum gangi. Drög nýrr-
ar menntastefnu til ársins 2030
verða kynnt á næstunni, en markmið
hennar er skýrt: Við viljum fram-
úrskarandi menntakerfi. Þessi verk-
efni, og mörg fleiri, munu með tím-
anum skila miklum árangri, en
áfram þarf að hlúa að þeim fræjum
sem sáð hefur verið, svo þau skjóti
rótum og beri góðan ávöxt.
Íslenskan í öndvegi
Tungumálið er forsenda hugsunar
og án þess verður engin þekking til.
Án góðrar íslenskukunnáttu komum
við hugmyndum okkar ekki í orð,
hættum að fá nýjar hugmyndir og
drögum úr færni okkar til að breyta
heiminum. Það er því ekki að
ástæðulausu sem ríkisstjórnin hefur
sett íslenska tungu í öndvegi. Orða-
forði og málskilningur liggur til
grundvallar öllu námi og það er
brýnt að snúa vörn í sókn, svo ís-
lensk börn séu reiðubúin þegar
framtíðin bankar upp á. Stuðningur
við útgáfu bóka á íslensku er liður í
því, sem og fjárfesting í máltækni
svo börnin okkar þurfi ekki að tala
ensku við tölvur og tæki. Þingsálykt-
un um íslenskuna varðar veginn og
hvetur okkur áfram, hvort sem horft
er til notkunar á íslenskri tungu eða
framkvæmda sem hugsaðar eru til
verndar menningararfinum okkar.
Hús íslenskunnar er
dæmi um slíka fram-
kvæmd. Bygging þess
er loksins hafin og það
er ánægjulegt að sjá
það langþráða hús rísa
á Melunum í Reykja-
vík. Það mun hýsa fjöl-
breytta starfsemi
Stofnunar Árna Magn-
ússonar í íslenskum
fræðum og Íslensku-
og menningardeild Há-
skóla Íslands. Und-
anfarin ár hefur ekki
verið unnt að halda sýningar á hand-
ritum sem varðveitt eru hjá Stofnun
Árna Magnússonar en með tilkomu
hússins verður bylting í aðstöðu
stofnunarinnar til að varðveita,
rannsaka og miðla menningararfi
þeim sem handritin geyma. Gert er
ráð fyrir að framkvæmdum við húsið
ljúki um sumarlok 2023 og verður
húsið verðugur heimavöllur fyrir
fjöregg íslenskrar menningar,
tungumálið okkar.
Betri kjör námsmanna
Í stjórnarsáttmála er því heitið að
ráðast í löngu tímabæra endur-
skoðun á námslánakerfinu. Nú sér
fyrir endann á því mikilvæga verk-
efni, þar sem nú liggur fyrir Alþingi
frumvarp um Menntasjóð náms-
manna, byltingarkennt og full-
fjármagnað stuðningskerfi fyrir
námsmenn, sem felur í sér gagn-
særri og réttlátari stuðning hins op-
inbera við námsmenn. Frumvarpið
miðar að því að jafna stuðning og
dreifingu styrkja ríkisins til náms-
manna og er sérstaklega hugað að
hópum sem þurfa mest á stuðningi
að halda, s.s. einstæðum foreldrum,
fjölskyldufólki og námsmönnum ut-
an höfuðborgarsvæðisins. Höfuðstóll
námsláns verður lækkaður um 30%
við útskrift, beinn fjárstuðningur
veittur vegna framfærslu barna og
boðið upp á vexti á bestu mögulegu
kjörum. Markmiðið er að bæta veru-
lega skuldastöðu námsmanna við út-
skrift, svo hún hafi sem minnst trufl-
andi áhrif á líf að loknu námi, og
skapa hvata til að nemar ljúki námi.
Meiri fjölbreytni
Fjölbreytni er menntakerfinu
mikilvæg. Nemendur hafa ólíkar
þarfir og eiga að hafa val um sitt
nám. Einsleitni í námsvali og -fram-
boði er ein ástæða brotthvarfs úr
framhaldsskólunum og því er vel að
fjölbreytni námsframboðs sé að
aukast, ekki síst á framhalds-
skólastiginu og að fleiri nemendur
séu opnir fyrir námskostum t.d. á
sviði verk- og tæknigreina. Fyrr á
árinu var í fyrsta sinn sett löggjöf
um starfsemi lýðskóla hér á landi
sem skapar umgjörð um fjölbreytt-
ari valkosti í íslensku menntakerfi
og nú í haust hófst nám í tölvuleikja-
gerð á framhaldsskólastigi sem og
stafrænni verslun og viðskiptum,
svo dæmi séu tekin um nýjungar í
skólastarfi. Slíkum breytingum ber
að fagna.
Menning blómstrar
Á sviði menningar og lista má
nefna lagafrumvarp um sviðslistir
og stuðning við safnastarf, bætt að-
gengi að menningu og listum, mótun
nýrrar menningarstefnu, hækkun
framlaga til bókasafnssjóðs og ný
lög um stuðning við útgáfu bóka á ís-
lensku. Skýrar vísbendingar eru um
að stuðningur við bókaútgáfu sé
þegar farinn að stuðla að fjölbreytt-
ara lesefni, ekki síst fyrir yngstu les-
endurna því samkvæmt Bókatíð-
indum fjölgar titlum um 47% milli
ára í flokki skáldverka fyrir börn. Þá
benda nýjustu kannanir til þess að
lestur sé almennt að aukast hér á
landi, sem er afar ánægjulegt.
Á kjörtímabilinu hefur gengið vel
að efla þá málaflokka sem heyra
undir mennta- og menningarmála-
ráðuneytið. Það er ánægjulegt að
finna fyrir þeim mikla meðbyr sem
málefnin njóta í samfélaginu og
hvetjandi til framtíðar.
Eftir Lilju
Alfreðsdóttur
» Án góðrar íslensku-
kunnáttu komum við
hugmyndum okkar ekki
í orð, hættum að fá nýj-
ar hugmyndir og drög-
um úr færni okkar til að
breyta heiminum.
Lilja Alfreðsdóttir
Höfundur er mennta- og menningar-
málaráðherra.
Aðgerðir og árangur
á tveimur árum
Fréttir bárust af því
á dögunum að íslenskt
fyrirtæki hefði á er-
lendri grundu orðið
uppvíst að meintum
lögbrotum. Sögð var
saga spillingar, mútu-
brota og peninga-
þvættis sem náði þvert
yfir landamæri margra
landa. Miðpunkturinn
reyndist fátæk þjóð
Namibíumanna sem virðast ef rétt
reynist hafa orðið af arðbærri nýt-
ingu fiskveiðiauðlindar sinnar sem
við Íslendingar höfðum áður að-
stoðað þau við að ná tökum á með öfl-
ugu fiskveiðistjórnunarkerfi.
Það er óhætt að segja að þessi frá-
sögn hefur vakið óhug og þar af leið-
andi hörð viðbrögð á meðal fólks, og
það með réttu. Mér brá, fann fyrir
mikilli reiði en að mestu sorg yfir því
að svona vinnubrögð gætu verið við-
höfð af íslensku fyrirtæki.
Strax varð ljóst að rannsaka þyrfti
þessi meintu brot fyrirtækisins ítar-
lega af þar til bærum yfirvöldum hér
á landi enda ná íslensk lög yfir brot af
þessu tagi þó þau hafi verið framin
erlendis. Okkar eftirlitsstofnunum og
yfirvöldum er vel treystandi til þess
að ná böndum yfir þessi mál og verð-
ur þeim tryggt fjármagn til að mæta
auknu álagi.
Það er heldur ekki langt síðan Al-
þingi fjallaði um mútubrot, að bera fé
á innlenda eða erlenda opinbera
starfsmenn, þegar þáverandi dóms-
málaráðherra, Sigríður Á. Andersen,
lagði fram frumvarp um að hækka
hámarksrefsingu fyrir mútubrot úr
fjórum árum í fimm. Ég viðurkenni
að mér fannst þessi umræða á
þinginu á sínum tíma fjarstæðukennd
– mútubrot voru fjarlægt ágreinings-
efni. Stuttu síðar kom þó í ljós að svo
virðist ekki vera, því miður.
En í allri umræðu um þessi meintu
brot, hvort sem það er í þingsal eða á
kaffistofum landsins, verður að muna
að við búum og viljum búa í réttarríki
en það kallar fram þá grundvallar-
reglu að menn teljast saklausir uns
sekt er sönnuð. Til þess þarf styrkar
stoðir yfirvalda sem sjá um rann-
sókn, eftir atvikum ákæru- og dóms-
vald. Ekki er ráðlegt að breyta þing-
salnum í dómsal, það er lexía sem við
eigum að vera búin að læra. Við þurf-
um að treysta stoðum
réttarríkisins til að
rannsaka málið og kom-
ast að upplýstri nið-
urstöðu.
Þá verður að varast
að tala ekki Ísland al-
mennt niður á al-
þjóðavettvangi, kalla
það spillingarbæli og
tala um að hér þrífist
spilling. Alþjóðlegur
samanburður sýnir að
svo er ekki, það þýðir
samt ekki að við getum lokað aug-
unum fyrir þeirri hættu að hér geti
slík brot átt sér stað. En það er á okk-
ar ábyrgð að tala máli lands og þjóð-
ar. Við eigum að sjálfsögðu að halda
uppi virkum vörnum gegn spillingu
og peningaþvætti hér á landi og í al-
þjóðlegu samstarfi.
Ríkisstjórnin vinnur einnig að því
að auka traust á íslensku atvinnulífi,
meðal annars með því að leita til Mat-
væla- og landbúnaðarstofnunar Sam-
einuðu þjóðanna til að unnin verði út-
tekt á viðskiptaháttum útgerða sem
stunda veiðar og eiga í viðskiptum
með aflaheimildir, þar á meðal í þró-
unarlöndunum. Þá verður gagnsæi
aukið í rekstri stærra óskráðra fyr-
irtækja og stórra sjávarútvegsfyr-
irtækja. Æskilegt væri einnig að sjá
fleiri sjávarútvegsfyrirtæki skráð á
markað með þeim reglum og gegnsæi
sem því fylgir ásamt þeim ávinningi
sem fengist með því að almenningur
geti fjárfest með sparnaði sínum í
grunnatvinnuvegi þjóðarinnar.
Mútur og spilling er alþjóðlegt
vandamál sem verður að uppræta. Ís-
land tekur þátt í því verkefni af full-
um þunga. Það er óboðlegt og ólög-
legt að íslensk fyrirtæki fari fram
með þeim hætti í sínum viðskiptum
og ábendingar um slíkt þarf að rann-
saka ofan í kjölinn, eftir atvikum
ákæra og dæma í samræmi við lög.
Lögbrot verða ekki liðin.
Eftir Bryndísi
Haraldsdóttur
»Mútur og spilling eru
alþjóðlegt vandamál
sem verður að uppræta.
Ísland tekur þátt í því
verkefni af fullum þunga.
Bryndís Haraldsdóttir
Höfundur er þingmaður
Sjálfstæðisflokks.
bryndish@althingi.is
Spilling og mútur