Morgunblaðið - 30.11.2019, Blaðsíða 53

meinfýsi í endurminningum sínum
að nú væri hann orðinn „gjald-
þrotabogi“. Og hann stjórnaði kosn-
ingabaráttu sambandssinna fyrir
þjóðaratkvæðagreiðsluna 2014, þar
sem eitt viðkvæðið var að eins gæti
farið fyrir Skotlandi og Íslandi ef
samstarfið við Englandsbanka væri
rofið.
Þótt Øygard fjölyrði síðan í bók
sinni um vinarþel Norðurlandaþjóða
í garð Íslendinga var framkoma
þeirra einnig ámælisverð. Þær
studdu Breta í Icesave-deilunni, þeg-
ar þeir beittu Alþjóðagjaldeyris-
sjóðnum í því skyni að neyða Íslend-
inga til að viðurkenna skuld sem þeir
höfðu aldrei stofnað til. Ólíkt höfðust
Pólverjar og Færeyingar að, sem
veittu Íslendingum lán án nokkurra
skilyrða og á hagstæðum kjörum. Og
í Noregi hirtu kaupsýslumenn í nánu
sambandi við stjórnmálamenn eigur
íslensku bankanna á smánarverði,
meðal annars vegna þess að norski
seðlabankinn neitaði að veita dóttur-
félögum íslensku bankanna eðlilega
lausafjárfyrirgreiðslu, þótt þau væru
norsk félög, skráð í Noregi og
greiddu þar skatta.
Missagnir
Øygard talaði við fjölda manns þegar
hann var að skrifa bók sína, þar á
meðal nokkrar landskunnar rægi-
tungur. Ýmsar missagnir kunna þess
vegna að hafa slæðst inn í bók hans,
þótt hér verði fátt eitt nefnt. Hann
skrifar: „Lán frá Kaupþingi fjár-
magnaði 70 prósent af kaupverði
Landsbankans“ (bls. 44). Hann á að
vísu við Búnaðarbankann, sem síðar
rann inn í Kaupþing, en það er ekki
aðalatriðið. Lánið frá Búnaðarbank-
anum, sem Samson, kaupandi 45,8%
hlutar í Landsbankanum, fékk í apríl
2003 var 35% kaupverðsins og það
var að fullu greitt þegar árið 2005.
Að öðru leyti greiddi Samson fyrir
bankann með eigin fé í tveimur
greiðslum. Øygard segir að einn
bréfavöndull Landsbankans, Avens,
sem lagður var inn fyrir evruláni frá
seðlabanka Lúxemborgar, hafi verið
„einn þriðji bankainnstæður og tveir
þriðju verðbréf“ (bls. 274). Hér er
eitthvað málum blandið. Banka-
innstæður eru kröfur á banka, skuld-
ir þeirra við innstæðueigendur, svo
að þær hafa ekki verið veð. Veðin í
Avens-vöndlinum voru að mestu
leyti skuldabréf með ríkisábyrgð og
að einhverju leyti bankabréf. Øygard
segir að kaup Mohammed bin Kha-
lifa al-Thani á hlutabréfum í Kaup-
þingi rétt fyrir bankahrunið hafi ver-
ið „með öllu áhættulaus“ (bls. 80), því
að Kaupþing hafi lánað honum fyrir
viðskiptunum. En Al-Thani skrifaði
undir sjálfskuldarábyrgð og gerði að
lokum samkomulag við bú Kaup-
þings um að greiða því 3,5 milljarða
króna.
Stundum verður frásögn Øygards
ruglingsleg. Hann lýsir til dæmis
viðskiptum Kaupþings og Deutsche
Bank, sem virðast hafa átt að stuðla
að lækkun skuldatryggingarálags,
en segir um leið frá því að Kaupþing
hafi greitt Deutsche Bank 50 millj-
ónir evra af neyðarláninu sem það
fékk frá Seðlabankanum 6. október.
Þetta var þó alveg sitt hvað (bls. 94-
95). Øygard fullyrðir ranglega að
Kaupþing og Landsbankinn hafi not-
að dótturfélög til að safna innlánum
erlendis (bls. 137). Í Bretlandi notaði
Landsbankinn til þess útibú, ekki
dótturfélag, eins og raunar kemur
skömmu síðar fram í textanum.
Þetta var auðvitað aðalatriði í Ice-
save-deilunni. Øygard fer einnig
rangt með nafn þess starfsmanns Al-
þjóðagjaldeyrissjóðsins sem sá um
að hrinda áætlun sjóðsins í fram-
kvæmd. Hann er Dani og heitir Poul
Thomsen, ekki Thompson (bls. 165).
Øygard segir margt um Bakkavarar-
bræður. En hann virðist ekki hafa
kynnt sér sögu þeirra nógu vel. Það
var Exista sem átti Bakkavör en ekki
öfugt (bls. 332). Og Bakkavör féll
ekki, heldur lifir enn góðu lífi (bls.
333).
Endurreisnin
Øygard reynir að skrifa bók sína í
aðgengilegum rabbstíl, en hann er
ekki leikinn rithöfundur, svo að hon-
um tekst það misjafnlega. Stundum
er erfitt fyrir lesandann að halda
þræði, til dæmis á bls. 373, þar sem
eitthvað virðist vanta inn í frásögn-
ina. Í lokin leitar Øygard skýringa á
hinni skjótu endurreisn íslenska
hagkerfisins. Nefnir hann aðallega
þrennt – að reisa varnargarð, þegar
lánardrottnar og skuldunautar
reyna að flytja vanda sinn yfir á
þjóðina, að gera allt í einu lagi (ef ég
skil hann rétt, en skrif hans um það
eru afar óskýr) og að stuðla að hag-
vexti og atvinnuþátttöku, en þar
skari Íslendingar fram úr (bls. 397).
Øygard hefur rétt fyrir sér um
varnargarðinn, enda lagði Seðla-
bankinn áherslu á þá hugmynd, og
eftir nokkrar tafir var hún fram-
kvæmd góðu heilli. En tvennt annað
réð áreiðanlega miklu um hina
skjótu endurreisn. Annað var það úr-
slitaatriði að íslenska hagkerfið
hvíldi á traustum stoðum, ekki síst
vegna hinna víðtæku umbóta í frjáls-
ræðisátt árin 1991-2007. Hitt var að
ríkisstjórninni 2013-2016 tókst að ná
hagstæðum samningum við kröfu-
hafa gömlu bankanna, svo að upp-
gjör við þá raskaði ekki jafnvægi í
þjóðarbúskapnum.
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
MENNING 53
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 30. NÓVEMBER 2019
sp
ör
eh
f.
Pétursborg er án efa miðstöð menningar og lista og hafa bókmenntir, tónlist og
leiklist þaðan mikla þýðingu um heim allan. Við skoðum m.a. virki heilags Péturs og
Páls, dómkirkju heilags Ísaks og Hermitage safnið í Vetrarhöllinni. Hér er því margt
sem gleður augað og margir hápunktar!
Verð: 194.400 kr. á mann í tvíbýli. Mjög mikið innifalið!
Fararstjóri: Pétur Óli Pétursson
Vor 5
Bókaðu núna á baendaferdir.is
Sími 570 2790 | bokun@baendaferdir.is | Síðumúla 2, 108 Reykjavík
8. - 13. apríl
Páskar í Pétursborg
Skáldsaga frá sögulegumtíma, en þó ekki sögulegskáldsaga. Með þeim orð-um lýsir Sölvi Björn Sig-
urðsson nýjustu bók sinni Seltu og
þau hafði ég sem greypt í huga mér
við lesturinn. Ómálga barn utan úr
heimi dúkkar upp undan ströndum
Hjörleifshöfða á haustmánuðum
1839 og það kemur í hlut landlæknis
og sendinefndar hans að reyna að
komast á snoðir um uppruna þess.
Og þó, barnið talar eitthvað?
Selta hefur augljósa skírskotun til
samtímans og samskonar örlaga
fjölda fólks á okkar tímum, frammi
fyrir skeytingarleysi umheimsins.
Með óræðum lýsingum af uppruna
drengsins gefst
lesandanum kost-
ur á að geta í
eyðurnar, nú eða
taka það sem gef-
inn hlut að börn
reki á land úr
fjarlægum heims-
hlutum.
Bókin er ferða-
saga, og áfanga-
staðurinn Skaga-
fjörður, en þó ekki síður heimurinn
sem bíður drengsins handan hafs-
ins. Það fer höfundi vel að geta
skrifað laus við formkröfur sögu-
legra skáldsagna, en fyrir vikið
verður frásögnin lipur og laus við
óþarfa tilgerð þótt einhverjum
kunni að þykja einkennilegt að sjá
nútímaslettur í orðfari 19. aldar
manna.
Sagan er ekki síður saga vís-
indanna og skrifuð í formi skýrslu
sem senda þarf til yfirboðaranna í
Kaupmannahöfn. Höfundur hefur
ljóslega sótt í brunn eldri ferða-
sagna sem ljá lýsingum á ófullkom-
inni læknisfræði þess tíma trúverð-
ugleika samtímis sem hún veitir
innsýn í þá miklu umbrotatíma sem
fram undan eru á sviði vísinda og
menntamenn áttu eftir að bera á
borð landsmanna. Smjörþefinn af
þeim fær lesandinn í gegnum dag-
blöð landlæknis, sem les dolfallinn
um gufuknúna skóflu og uppgötvun
fjarlægra sólkerfa. Allt minnir þetta
lesandann á hve fjarlægur umheim-
urinn var Íslandi um aldir, og þá
staðreynd að slíkt myndi fljótt
breytast. Það eru ekki bara börn
sem eru tekin að flæða til landsins!
Flóðið nálgast
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Ferðasaga Sölvi Björn Sigurðsson segir Salt skáldsögu frá sögulegum tíma, en þó ekki sögulega skáldsögu.
Skáldsaga
Selta bbbmn
Eftir Sölva Björn Sigurðsson.
Sögur, 2019. Innb., 273 bls.
ALEXANDER GUNNAR
KRISTJÁNSSON
BÆKUR