Læknablaðið - nóv. 2018, Blaðsíða 7

LÆKNAblaðið 2018/104 487
R I T S T J Ó R N A R G R E I N
Media and the health
care system
Magnús Haraldsson MD, PhD,
Psychiatrist, Psychosis Outpatient
Clinic, Division of Mental Health,
Landspítali, University Hospital,
associate professor University of
Iceland
doi.org/10.17992/lbl.2018.11.201
Magnús
Haraldsson
geðlæknir við Landspítala,
dósent við læknadeild
Háskóla Íslands og situr í
ritstjórn Læknablaðsins
hmagnus@landspitali.is
Fjölmiðlar og heilbrigðiskerfið
Málefni heilbrigðiskerfisins eru oft til umfjöllunar
í fjölmiðlum enda er um að ræða stóran og mikil­
vægan málaflokk sem snertir líf allra landsmanna
einhvern tímann á lífsleiðinni. Heilbrigðiskerfið er
dýrasti og sennilega flóknasti hluti okkar samfélags
og á fáum sviðum hafa orðið eins miklar framfar­
ir og breytingar á undanförnum árum. Öll viljum
við geta gengið að því vísu að þjónustan sé góð og
að hún sé örugg og aðgengileg öllum sem á henni
þurfa að halda. En að sjálfsögðu er ekkert fullkomið
í þessum heimi. Því miður er fjölmiðlaumræða um
heilbrigðismál oft á afar neikvæðum nótum og orð
eins og úrræðaleysi, niðurskurður, mannekla og
fjársvelti eru algeng.
Fréttir af sumarlokunum, kjaradeilum, biðlist­
um og miklu álagi á heilbrigðisstarfsfólk eru nánast
daglega á síðum fjölmiðla. Þetta eru að sjálfsögðu
afar erfið mál og raunverulegar áskoranir sem kerf­
ið stendur frammi fyrir og mikilvægt er að fjalla
um þau með gagnrýnum hætti í fjölmiðlum en það
skiptir líka máli hvernig það er gert. Það er afar mik­
ilvægt að umfjöllun fjölmiðla um þennan málaflokk
sé yfirveguð, byggð á staðreyndum og að reynt sé að
forðast gífuryrði og upphrópanir.
Það gerist reglulega að á síður fjölmiðla rata
umfjallanir um erfið mál einstakra sjúklinga. Nú á
tímum netmiðla geta einstaklingar með einföldum
hætti deilt persónulegum reynslusögum sínum á
netinu. Stundum er um að ræða lýsingar sjúklinga
eða aðstandenda þeirra á samskiptum sínum við
heilbrigðisstarfsfólk þar sem kvartað er yfir því að
viðkomandi hafi ekki fengið viðhlítandi þjónustu
eða verið neitað um þjónustu. Jafnframt eru oft
dregnar þær ályktanir að slíkar lýsingar á högum
einstaklinga lýsi kerfinu eða þjónustunni í heild.
Af og til gerist það líka að ákveðnir fjölmiðlar
birta svona lýsingar á síðum sínum og skrifa með
þeim frétt. Í slíkum fréttum koma aðeins fram
lýsingar og sjónarmið þeirra sem telja að með ein­
hverjum hætti hafi verið brotið á rétti þeirra. Öllum
fréttamönnum á að vera vel kunnugt um að á heil­
brigðisstarfsfólki hvílir afar ströng þagnarskylda og
trúnaður sem gerir þeim ókleift að tjá sig um mál
einstakra sjúklinga. Heilbrigðisstarfsmenn geta því
ekki brugðist við ef þeir telja að hallað sé réttu máli
eða að mikilvægar upplýsingar vanti í umfjöllunina.
Ekki þarf að hafa mörg orð um það hversu viðkvæm
og flókin mál sem þessi geta verið. Það er mikill
ábyrgðarhluti að taka fyrir mál einstakra sjúklinga
í fjölmiðlum.
Alltaf er hætta á því að dregnar séu rangar álykt­
anir af því sem á að hafa gerst og hætt er við því
að fréttir sem þessar ýti undir ótta og tortryggni hjá
fólki sem þarf að sækja þjónustu heilbrigðiskerfis­
ins. Fréttaflutningur af þessu tagi er einnig líklegur
til að valda heilbrigðisstarfsfólki miklu hugarangri
og vanlíðan, sérstaklega ef það þarf að sitja undir
óvæginni gagnrýni í fjölmiðlum og getur ekki kom­
ið fram og tjáð sig um sína hlið á málinu.
Það er að sjálfsögðu afar mikilvægt að sjúklingar
og aðstandendur þeirra geti á skilvirkan og einfald­
an hátt komið kvörtunum sínum á framfæri við þá
sem stýra þjónustunni og bera ábyrgð á að gæði
hennar séu tryggð. Síður fjölmiðla eru ekki rétti vett­
vangurinn til að ræða eða útkljá mál sem þessi enda
slíkt ekki hægt þegar aðeins önnur hlið málsins er
rædd. Alltaf er hætt við að umræðan verði mjög til­
finningahlaðin og einkennist af upphrópunum og
gífuryrðum.
Æskilegt væri að ritstjórar og ábyrgðarmenn
helstu fjölmiðla landsins settust niður með for­
svarsmönnum heilbrigðiskerfisins og ræddu hrein­
skilnislega um hvernig best sé að fjalla með ábyrg­
um og yfirveguðum hætti um heilbrigðismál,
þjónustunni til framdráttar, og hvernig koma megi
í veg fyrir að lýsingar sem oft eru settar fram í mik­
illi reiði og geðshræringu séu gerðar að fréttaefni í
fjölmiðlum.
Einnig er mikilvægt að heilbrigðisstarfsmenn
sem eru aðilar að málum sem rata í fjölmiðla hafi
vettvang innan kerfisins til þess að ræða málið og
geti jafnframt fengið viðeigandi stuðning þegar þeir
sitja undir alvarlegum ásökunum í fjölmiðlum.