Læknablaðið - nóv. 2018, Blaðsíða 43

LÆKNAblaðið 2018/104 523
F R Á E M B Æ T T I L A N D L Æ K N I S 2 6 . P I S T I L L
Í þingsályktun um lyfjastefnu til ársins
2022 er meðal annars stefnt að því að
minnka notkun ávanabindandi lyfja á Ís­
landi. Einnig hefur starfshópur á vegum
velferðarráðuneytis skilað tillögum um
hvernig minnka megi ávísun ávanabind­
andi lyfja.1 Ástæðan fyrir þessum aðgerð­
um er mikil notkun þessara lyfja hér á
landi. Svíar koma næst á eftir Íslendingum
í notkun tauga­ og geðlyfja meðal Norður­
landaþjóða en árið 2017 fengu 27,7% Svía
ávísað lyfjunum en 37,8% Íslendinga.2,3
Hluti tauga­ og geðlyfja eru ávanabind­
andi en árið 2017 fengu 92.000 einstak­
lingar2 ávísað ávanabindandi lyfjum4 á
Íslandi. Af þessum einstaklingum fengu
1736 ávísað sem nemur þreföldum dags­
skammti (DDD), eða meira á hverjum degi
af einu eða fleirum ávanabindandi lyfjum.
Flestir (83.755 einstaklingar) fengu hins
vegar innan við einn skilgreindan skammt
á dag að meðaltali allt árið, sjá töflu I (*án
methýlfenídats).
Embætti landlæknis gaf nýlega út leið­
beiningar um góðar ávísanavenjur lækna
sem nálgast má á heimasíðu embættisins.
Þar er meðal annars fjallað um að ákveðn­
ar samsetningar ávanabindandi lyfja beri
að forðast.5 Í töflu II kemur fram að margir
eru að fá nokkrum ávanabindandi lyfjum
ávísað en 5804 fengu ávísað fjórum eða
fleiri mismunandi ávanabindandi lyfjum
árið 2017.
Þol getur myndast mjög hratt fyrir
róandi lyfjum og sterkum verkjalyfjum.
Sennilega finna tugir þúsunda Íslendinga
fyrir vægum fráhvörfum frá ávanabind­
andi lyfjum á hverju ári og samkvæmt
ofannefndum tölum skipta þeir þúsundum
sem hafa þróað með sér þol og myndu
upplifa veruleg fráhvörf ef ávísun lyfjanna
yrði hætt. Einhverjir þessara hafa myndað
fíkn í lyfin. Af ofannefndum tölum og af
bréfaskiptum Embættis landlæknis við
lækna má ráða að fjölmargir læknar á
Íslandi virðast stunda viðhaldsmeðferð á
fíknisjúkdómi upp á sitt eindæmi. Þessir
læknar virðast líta svo á að heillavænlegast
sé fyrir sjúklinginn, með tilliti til öryggis,
líðanar, lifnaðarhátta (til dæmis vændis)
og afbrota, að þeir ávísi fíknilyfjunum fast
á þessa einstaklinga. Í nýlegri skýrslu frá
velferðarráðuneytinu er skýrt tekið fram
að „Viðhaldsmeðferð er aðeins framkvæmd
á vegum læknis meðferðarstofnunar eða
heilbrigðisstofnunar sem býður upp á slíka
þjónustu.“1 Þetta ákvæði er skiljanlegt í
ljósi eftirfarandi: Það er mjög örlagarík
ákvörðun að skilgreina ákveðinn einstak­
ling þannig að hann muni aldrei hætta
neyslu ávanabindandi lyfja og að setja
hann fast á ávanabindandi lyf það sem eftir
er ævinnar, sú ákvörðun verður varla tekin
af einyrkja. Flestar rannsóknir á viðhalds­
meðferð miðast við þá sem eru að nota
heróín í æð og ekki liggur alltaf ljóst fyrir
hvernig heimfæra skuli þá þekkingu upp
á Ísland. Einyrki á stofu eða heilsugæslu á
Íslandi getur ekki gefið lyfin eins þétt og
þarf í viðhaldsmeðferð heldur fær sjúk­
lingurinn lyf til langs tíma í einu. Þess
vegna ratar hluti þeirra ávanabindandi
lyfja sem læknir ávísar „til viðhaldsmeð­
ferðar“ til annarra aðila sem eykur fíkni­
vandann í landinu, þar með talin dauðsföll.
Ekki er heldur unnt fyrir heimilislækna
eða stofulækna að fylgjast reglulega með
því hvort önnur efni finnist í þvagi.
Til þess að þróa með sér lyfjafíkn þarf
einstaklingurinn bæði að hafa fólgna í sér
tilhneiginguna til lyfjafíknar og að rekast á
lyfin. Það liggur í hlutarins eðli að margir
sem gætu hafa orðið háðir ávanabind­
andi lyfjum verða það ekki ef minna er af
ávanabindandi lyfjum í umhverfi þeirra og
minna um að læknar ávísi þannig lyfjum
á þá.
Það er vandamál á Íslandi að þegar einn
læknir reynir að takmarka ávísun á ávana­
bindandi lyf getur sjúklingur hæglega leit­
að til annarra lækna.
Það skal áréttað að hjá meirihluta lækna
á Íslandi eru þessi mál í góðu lagi.
Heimildir
1. stjornarradid.is/lisalib/getfile.aspx?itemid=3d1a8517­5f­
66­11e8­942c­005056bc530c
2. Lyfjagagnagrunnur landlæknis
3. socialstyrelsen.se/statistik
4. landlaeknir.is/servlet/file/store93/item35570/Listi%20
yfir%20ávanabindandi%20lyf.pdf
5. landlaeknir.is/um­embaettid/greinar/grein/item31883/
Leidbeiningar­um­goda­starfshaetti­laekna­vid­avisun­
lyfja
Fíknivandi vegna
ávanabind andi lyfja á Íslandi
Andrés Magnússon fíknigeðlæknir, Jón Pétur Einarsson lyfjafræðingur, Ólafur B. Einarsson sérfræðingur
Tafla II. Fjöldi einstaklinga sem leysir út mismunandi mörg ávanabindandi lyf.
Fjöldi lyfja
1 2 3 4 5 6 eða fleiri 10 eða fleiri
Ár Fjöldi einstaklinga
2009 56.859 18.218 6869 2756 1105 895 33
2013 60.357 19.298 7456 2822 1178 787 23
2017 66.616 22.203 8749 3448 1438 918 22
Tafla I. Fjöldi einstaklinga á ári á mismunandi skömmtum ávanabindandi lyfja.
Skammtar (DDD) á dag
Skammtar 0 til 1 1 til 2 2 til 3 3 til 4 4 til 5 5 til 6 6 til 7 7 til 8 8 til 9 9 til 10 10 eða meira
Ár Fjöldi Einstaklinga samtals
2009 69892 7984 1987 774 373 222 126 92 56 27 108 81641
2013 72924 8567 2183 787 432 216 133 75 59 27 58 85461
2017 80074 8511 2258 831 418 203 129 57 33 26 39 92579