Læknablaðið - nóv. 2018, Blaðsíða 24

504 LÆKNAblaðið 2018/104
Sköfnungur átti sér lyfstein sem Þorkell Eyjólfsson notaði til að
lækna sár mikið sem hann veitti Grími útilegumanni.
Læknar í sögunum
Flestir sem lækningar stunda í sögunum starfa þó án tilstyrks
kristinnar trúar. Þetta eru venjulega sára­ eða bráðalæknar úr
alþýðustétt. Þekkingu sína byggir þetta fólk á reynslu og sam­
skiptum sínum við særða menn. Ekki er að sjá að menn hafi
mikla þekkingu á jurtum eða lækningamætti þeirra eða annarri
skólalæknisfræði. Þeir veita fyrstu hjálp og eru kallaðir læknar í
sögunum. Þetta fólk er ekki menntaðir læknar samkvæmt skiln­
ingi skólalæknisfræðinnar enda var enga bókmenntun að fá.
Eftirtalin eru kölluð læknar í sögunum: Bersi (Fóstbræðra­
saga), Þorvarður á Svalbarði (Ljósvetningasaga), Þorvarður á
Síðreksstöðum (Vopnfirðingasaga) og Þorvaldur (Þórðar saga
hreðu), Gríma (Fóstbræðrasaga), Álfgerður (Droplaugarsona­
saga), Hildigunnur (Brennu­Njálssaga), Helga (Harðar saga og
Hólmverja) og Ólöf (Þórðar saga hreðu). Þetta fólk stundar sára­
lækningar og mistekst sjaldnast. Undir því er komið hversu fljótt
og hvort hetjan verður aftur vígfær eða lifir af meiðsl sín. Þessir
læknar eru aldrei aðalhetjur sagnanna heldur eru sóttir á örlaga­
stund til að sinna störfum sínum en hverfa síðan jafnharðan inn
í skuggann á nýjan leik. Það er athyglisvert að sjaldnast er getið
um föðurnöfn þessa fólks, sem er óvenjulegt. Ólöf læknir giftist
Þórði hreðu í samnefndri sögu en hverfur algjörlega sjónum eftir
það.
Í Egilssögu og Hávarðar sögu Ísfirðings er getið um konur sem
stunda eiginlegar sállækningar eða samtalsmeðferð. Þeim tekst
að tala söguhetjurnar uppúr alvarlegu þunglyndi. Bæði Egill og
Hávarður taka sinnaskiptum fyrir tilstilli þessara samtala. Há­
varður rís úr rekkju eftir langvarandi kararlegu og hefnir sonar
síns. Egill rís upp og yrkir Sonatorrek. Þessar konur eru ekki
kallaðar læknar þótt höfundur sagnanna geri þeim báðum og
klókindum þeirra hátt undir höfði.
Útlit og laun
Læknar bera engin ytri einkenni starfa síns heldur eru klæddir að
alþýðusið. Þeir líta á það sem skyldu sína að hjálpa nauðstöddum
sem kannski minnir á starfsreglur lækna í Hippókratesar­ eiðn­
um.
Laun fengu læknar ekki fyrir störf sín. Enginn lagabókstafur
virðist til um laun lækna svo að sjúklingum var í sjálfsvald sett
hvort hann vildi borga lækninum. Egill leysti Þorgerði dóttur
sína út með gjöfum þegar hún reið heim til Hjarðarholts og
Þormóður Kolbrúnarskáld gaf lækni sínum að Stiklastöðum
gullhring. Læknirinn gat fremur búist við velvilja og vináttu en
beinum greiðslum fyrir störf sín.
Greining og meðferð
Læknarnir beita fyrst og fremst skynfærum sínum til að greina
umfang sáranna; kenna eða finna á hinum sára og horfa á skað­
ann. „Sjá vil ég sár þín,“ segir Þorvarður læknir í Vopnfirðinga­
Mynd af glugga sem Steinþór Sigurðsson gerði fyrir Læknafélag Íslands og prýðir kapelluna á Hrafnseyri við Arnarfjörð. Fyrsti íslenski læknirinn, Hrafn Sveinbjarnarson sem
Hrafnseyri er kennd við, mundar skurðarhnífinn.