Læknablaðið - nov. 2019, Síða 50

522 LÆKNAblaðið 2019/105
Í lögum um heilbrigðisþjónustu sem gildi
tóku 1. september 2007 er háskólasjúkrahús
skilgreint svo: „Sjúkrahús sem veitir þjón-
ustu í nær öllum viðurkenndum sérgrein-
um læknisfræði og hjúkrunarfræði, með
áherslu á rannsóknir, þróun og kennslu“
(I. kafli, 4. grein). Hlutverk Landspítala er
síðan skilgreint í V. kafla, 20. grein.
Landspítali er aðalsjúkrahús landsins og háskóla-
sjúkrahús. Hann veitir sérhæfða sjúkrahúsþjónustu,
m.a. á göngu- og dagdeildum, fyrir alla landsmenn
og almenna sjúkrahúsþjónustu fyrir íbúa heilbrigðis-
umdæmis höfuðborgarsvæðisins. Hlutverk hans er að:
1. veita heilbrigðisþjónustu sem á hverjum tíma
samræmist skyldu slíks sjúkrahúss, m.a. sér-
fræðiþjónustu í nær öllum viðurkenndum grein-
um læknisfræði, hjúkrunarfræði og eftir atvikum
öðrum greinum heilbrigðisvísinda sem stundað-
ar eru hér á landi, með aðgengi að stoðdeildum
og rannsóknadeildum,
2. annast starfsnám háskólanema og framhalds-
skólanema í heilbrigðisgreinum í grunn- og
framhaldsnámi,
3. stunda vísindarannsóknir á heilbrigðissviði,
4. veita háskólamenntuðum starfsmönnum sér-
menntun í heilbrigðisgreinum,
5. gera fagfólki kleift að sinna fræðastörfum við
Háskóla Íslands eða aðra háskóla og veita há-
skólamönnum aðstöðu til þess að sinna rann-
sóknum og öðrum störfum við sjúkrahúsið,
6. starfrækja blóðbanka sem hefur með höndum
blóðbankaþjónustu á landsvísu“.1
Lögbundnar skyldur Landspítala á
sviði rannsókna, fræða og menntunar
eru þannig hafnar yfir allan vafa og vega
þungt í skilgreiningu á víðtæku hlutverki
hans. Við stofnun Háskóla Íslands 17. júní
1911 flutti Björn M. Ólsen, fyrsti rektor
skólans, ræðu sem oft er vitnað til því
honum tókst að tjá framtíðarsýn sem var
ekki sjálfsögð þegar ræðan var flutt og
byggði á nýrri hugmynd um hinn rann-
sóknarmiðaða háskóla.2 Þessi framtíðarsýn
hefur reynst dýrmætt leiðarljós og verið
nánast spámannleg.
Markmið háskóla er fyrst og fremst þetta tvennt:
1. Að leita sannleikans í hverri fræðigrein fyrir
sig og
2. Að leiðbeina þeim sem eru í sannleiksleit, hvern-
ig þeir eigi að leita sannleikans í hverri grein fyrir sig.
Með öðrum orðum: háskólinn er vísindaleg rann-
sóknarstofnun og vísindaleg fræðslustofnun.3
Þótt Landspítali hafi ekki verið til
þegar þetta var sagt varða þau spítalann
beint því hann er hinn skilgreindi há-
skólaspítali á Íslandi og innan veggja hans
fer fram stór hluti af allri háskólastarfsemi
í heilbrigðisvísindum.
Vísindastefna
Fyrr á árinu samþykkti framkvæmdastjórn
Landspítala nýja og framsækna vísinda-
stefnu til næstu 5 ára, 2019-2024, sem mið-
ar að því að snúa vörn í sókn.4 Þar segir
að markmið spítalans sé að vera háskóla-
sjúkrahús í fremstu röð með vísindastarf-
semi samofna daglegri starfsemi. Efst á
blaði eru 5 meginstefnumál:
• fjárframlög til vísindarannsókna séu sambærileg
við norræn háskólasjúkrahús
• vísindastarf innan Landspítala sé eflt og
ástundun vísindalegra rannsókna sé samofin
daglegri starfsemi
• unnið sé að bættri aðstöðu til vísindastarfa og
uppbyggingu öflugra rannsóknarhópa
• áhersla sé lögð á fjölbreytni í rannsóknum, þver-
faglega nálgun og samstarf
• leggja grunn að því að Landspítali geti orðið í
fremstu röð á alþjóðlegum vettvangi vísinda
Hér eru tilgreind verðug markmið sem
hingað til hefur reynst erfitt að framfylgja,
ekki síst vegna fjárskorts. Í hinni nýju vís-
indastefnu er stefnt að því að 3% af veltu
Landspítala verði sérmerkt vísindastarfi
og því marki verði náð í áföngum á næstu
5 árum.4 Þetta er hækkun úr um 0,7% sem
nú renna beint til vísindastarfs. Mörg
háskólasjúkrahús á Norðurlöndum miða
við rannsóknarframlög sem nema 6% af
veltu og umframkostnaður við kennslu og
fræðahlutverkið í heild hefur verið metinn
allt að 20-30%.5 Enn er því mikið verk að
vinna og vissulega mikilvægt að stilla
hækkuðum fjárframlögum efst á stefnu-
skrá og nota norræn háskólasjúkrahús sem
viðmið.
Rök fyrir háskólaspítala
Í nýlegum leiðara í Læknablaðinu var fjall-
að um kerfislegan vanda sem kann að
vera fyrir hendi á Landspítala.6 Ef sú er
raunin getur sá vandi verið hindrun á
vegi akademískra fræða og gefið tilefni
til sérstakra aðgerða ef virða á til fulls hið
lögbundna hlutverk. Á hinn bóginn er
eðlilegt að skattgreiðendur spyrji: Hver
er ávinningurinn af því af elta fordæmi
háskólasjúkrahúsa um allan heim, ekki
síst annarra norrænna háskólasjúkrahúsa,
og veita Landspítala það 20-30% viðbótar-
framlag sem telja má nauðsynlegt vegna
háskólastarfsins, umfram aðra spítala þar
sem sambærileg þjónusta fer að nokkru
leyti fram?5
Svarið er margþætt. Einkennismerki
nútíma heilbrigðisþjónustu er gagn-
reynsla, það er aðferðir og úrræði byggjast
á vísindalegum rannsóknum. Þær eru því
óhjákvæmilegur grundvöllur heilbrigðis-
þjónustunnar eins og hún leggur sig, og
eins og fyrr er rakið hefur Landspítala
með lagasetningu verið falið burðarhlut-
verk á því sviði.1
Segja má að öll sannleiksleit, fræðastörf,
sé ómaksins verð og ýmsu til hennar
kostandi ef raunhæf von er um árangur.
Vandamál skjólstæðinga háskólaspítalans
gefa tilefni til fræðilegrar umræðu, sem
oft verður uppspretta árangursríkra vís-
indaverkefna. Mikilvægur þáttur í rann-
sóknarstarfi er gæða- og árangursmat,
meðal annars tengt umbótastarfi og þróun
þekkingar. Sá hluti rannsóknarstarfsins
er augljóslega samofinn þjónustuhlut-
verkinu. Það má kalla siðferðilega skyldu
íslenskra lækna að hafa forgöngu um úr-
vinnslu fjölmargra gagnagrunna sem hafa
orðið til í landinu á undanförnum áratug-
Um hlutverk háskóla og háskólaspítala
Guðmundur
Þorgeirsson
Þórður
Harðarson
Höfundar eru fyrrverandi yfirlæknar og prófessorar
í lyflæknisfræði við Háskóla Íslands og Landspítala,
og fyrrum deildarforsetar við læknadeild Háskóla
Íslands.
S J Ó N A R H O R N