Læknablaðið - apr. 2019, Blaðsíða 41

LÆKNAblaðið 2019/105 193
■ ■ ■ Védís Skarphéðinsdóttir
Berklar (Hvíti dauðinn) höfðu gífurleg
áhrif á íslenskt samfélag á síðustu öld.
Þeir voru banvænir og mjög raunveru-
legur ógnvaldur sem allir óttuðust og
engin örugg meðferð var til fyrr en um
miðja öldina. Þeir lögðu að velli fjölmargt
ungt fólk og sú fjölskylda var vandfundin
sem ekki átti um sárt að binda eftir sjúk-
dóminn. Spítala- og hælisvist var löng og
ströng og þungbær en jafnframt spruttu af
henni ýmsir menningarkimar, vinátta og
jafnvel hjónabönd.
Félag áhugamanna um sögu læknis-
fræðingar er eitt öflugasta félag sinnar
tegundar og er vakið og sofið yfir nýjum
og nýjum umfjöllunarefnum og sóknar-
færum sem svo eru kölluð. Jóhann Sig-
urjónsson skáld frá Laxamýri auðgaði
íslenska menningu með leikritum sínum
um Galdra-Loft og Fjalla-Eyvind og gaf
okkur ljóðið Sofðu unga ástin mín. Í
sumar eru 100 ár liðin síðan hann dó úr
berklum tæplega fertugur að aldri. Af
þessu tilefni efndi félagið í samvinnu við
íslensku- og menningardeild Háskóla Ís-
lands til málþings um berkla og menningu
í Þjóðminjasafninu og stýrði Torfi Tulinius
samkomunni.
Helgi Sigurðsson prófessor í krabba-
meinslækningum rakti ítarlega sögu
berkla og berklahæla á Íslandi einkum
þó Vífilsstaða í stórfróðlegu erindi. Hælið
var það fyrsta sinnar tegundar hér heima,
reist með tilstyrk norskra frímúrara og um
flest sjálfbært í upphafi. Þar voru híbýli
fyrir starfsmenn, rekinn myndarbúskapur
og sjúklingar stóðu fyrir mikilli menn-
ingarstarfsemi. Því miður er nú öll sú
Snorrabúð stekkur. Rögnvaldur Ólafsson
var fyrsti íslenski arkitektinn en þurfti að
hverfa frá námi í Kaupmannahöfn vegna
berklaveiki. Hann teiknaði meðal annars
berklahælið á Vífilsstöðum, þar sem hann
lést árið 1917.
María Pálsdóttir leikkona og drifkraft-
ur fyrir Kristneshæli í Eyjafirði sagði
sögur að norðan sem voru bæði hjartasker-
andi og hugljúfar í senn. María er að
endurreisa Kristnes sem menningarsetur
og sýningarstað fyrir sögu berklanna og
hefur komist í færi við fjölda fólks sem
getur miðlað af eigin reynslu þegar kemur
að berklum. Kristnes hefur nú fengið að
gjöf alls kyns frásagnir, ljóð, myndir, bréf
og muni meðal annars rifbein sem eiga rót
sína á berklahælinu.
Fyrir hlé stilltu Óttar Guðmundsson og
Jóhanna Þórhallsdóttir stemmninguna al-
veg í botn með því að spila þrjú tóndæmi
úr óperusögunni þar sem söguhetjan er að
veslast upp úr berklum.
Dagný Kristjánsdóttir, prófessor í ís-
lenskum nútímabókmenntum, hélt erindi
um Jóhann Sigurjónsson og hans feril.
Í leikriti hans um Doktor Rung er eitt
aðalviðfangsefnið lækningar á banvæn-
um sóttum einsog berklum. Síðastur á
mælendaskrá var Sveinn Yngvi Egilsson,
prófessor í íslenskum bókmenntum síð-
ari alda. Hann bar saman og rakti örlög
þriggja mikilhæfra skálda sem öll dóu
ung úr berklum, voru að sönnu óskabörn
ógæfunnar, og hétu Jóhann: Sigurjónsson,
Jóhann Jónsson og Jóhann Gunnar Sig-
urðsson.

Sofðu unga ástin mín,
- úti regnið grætur.
Mamma geymir gullin þín,
gamla leggi og völuskrín.
Við skulum ekki vaka um dimmar nætur.
Það er margt, sem myrkrið veit,
- minn er hugur þungur.
Oft ég svarta sandinn leit
svíða grænan engireit.
Í jöklinum hljóða dauðadjúpar sprungur.
Sofðu lengi, sofðu rótt,
seint mun best að vakna.
Mæðan kenna mun þér fljótt,
meðan hallar degi skjótt,
að mennirnir elska, missa, gráta og sakna.

úr Fjalla-Eyvindi eftir Jóhann Sigurjónsson
Málþing um berkla og menningu
María Pálsdóttir leikkona og frumkvöðull
sem er að koma skikki á gamla Kristnes-
hælið, það verður menningarsetur og
safn um sögu berklaveikinnar þar í húsi.
Gamli hjúkrunarkvennabúningurinn var
mjög passandi við tilefnið.