Hugur og hönd - 01.06.1985, Blaðsíða 8

Hugur og hönd - 01.06.1985, Blaðsíða 8
UM PRJON AISLANDI ERINDI FLUTTÁ NORDISKT SYMPOSIUM KRING STICKADE OCH VIRKADE PLAGG (NORRÆNNI RÁÐSTEFNU UM PRJÓNOG HEKL) í ÖSTERBOTTENS MUSEUM, VASA 9.-11.5.1984 Endurskoðað og íslenskað 1985 Um prjón segir svo í fyrstu prent- uðu íslensku hannyrðabókinni, Leiðarvísir til að nema ýmsar kvennlegar hannyrðir, útgefinni árið 1886: „Par eð prjón er svo almennt hér á landi, virðist eigi þörf á að kenna að- ferðina við það . . . og hver, sem kann slétt prjón, getur prjónað eftir útskýr- ingu á prjónauppdráttum í bók þessari og með hliðsjón af þeim; en þar eð rúmið í bókinni leyfir ekki að segja fyrir mörgum prjónauppdráttum, höfum vér gjört oss far um að velja þá sem þarf- asta.“ Alls fylgja nítján myndir prjóna- forsögnum bókarinnar; eru sumar af heilum flíkum eða hlutum, en aðrar sýna útprjónsmunstur af ýmsum gerðum. Ber talsvert á mismunandi gataprjóni, en hvergi er um tvíbanda prjón að ræða. Af ofangreindu virðist mega ráða að óþarfi hefur þótt að segja nákvæmlega fyrir um hvernig taka átti lykkjuna í prjóni, því að það kunnu svo til allir. Einnig hefur höfundum fundist meira um vert að koma á framfæri útprjóns- munstrum ásamt forsögnum um nokkrar flíkur að erlendri fyrirmynd: barnatreyju, -kjól og -stígvélum, ásamt rúmábreiðu og fótskör, heldur en uppskriftum að hefðbundnum prjóna- skap íslenskum. Er það enda skiljan- legt, þar sem segja má að íslenska þjóðin hafi þá varla lagt frá sér prjón- ana nema um blánóttina - og ef til vill um hásláttinn-í meira en þrjú hundruð ár. Á síðari hluta miðalda hafði prjóna- listin breiðst út frá Miðjarðarhafs- löndunum norður um Evrópu og var meðal annars iðkuð í Englandi þegar á 15. öld. Er prjón talið hafa borist til ís- lands með þýskum, enskum eða hol- lenskum kaupmönnum. Mest líkindi eru til að Þjóðverjar hafi átt þar hlut að máli. Ekki verður sagt með vissu hve- nær það gerðist, en sennilega hefur það þó ekki verið síðar en á fyrri hluta 16. aldar. Má því vera að prjónahefð hér á landi nái lengra aftur í tímann en í nokkru öðru Norðurlandanna. Elstu dæmi og heimildir Elsta varðveitta prjónles íslenskt mun vera sléttprjónaður belgvettlingur sem fannst í uppgrefti að Stóruborg í Austur-Eyjafjallahreppi 1981, en eftir fundaraðstæðum að dæma kann hann að vera frá fyrri hluta 16. aldar. Þar kom reyndar einnig úr jörðu 1979 sléttprjónaður smábarnasokkur og há- leistur sem taldir eru frá um 1650-1750, 2. líklega frekar eftir 1700. Pá fundust nokkrar leifar prjónless við uppgröft að Bergþórshvoli árið 1927, taldar vera frá um 1600 eða fyrri hluta 17. aldar. Allt voru það sléttprjónaðar ullarsnoppur sem ekki varð af ráðið til hvers hefðu verið notaðar, að undanteknum sokk og belgvettlingi, hinum síðarnefnda nokkuð heillegum. Annað varðveitt ís- lenskt prjónles er að mestu frá 19. og 20. öld. Elstu ritheimildir um prjón hér á landi er að finna í bréfabók Guðbrands biskups Þorlákssonar á Hólum. Eru þær frá síðasta fjórðungi 16. aldar. Þannig voru biskupi á árunum 1582 og 1583 greiddar landskuldir að hluta í prjónasaumi, efalítið sokkum eftir heimild frá 1581 í sömu bók að dæma. Fyrsta prentaða heimildin tengist einnig Guðbrandi biskupi, því að í biblíu þeirri sem við hann er kennd og prentuð var á Hólum 1584, er kyrtli Krists lýst sem prjónuðum í Jóhannes- arguðspjalli, XIX. kapítula, 23. versi, en hafði áður vcrið sagður ofinn í fyrstu íslensku þýðingu Nýja testamentisins, eftir Odd Gottskálksson, sem prentuð var í Hróarskeldu í Danmörku árið 1540. Þess skal getið að eldri heimild, fornbréf frá 1560, hefur stundum verið tilfærð um prjón. Er þar um að ræða prjónapeysur sem greiða mátti með landskuldir á bæ einum norðanlands. Bréfið hefur hins vegar aðeins varðveist í afriti frá 1703 oger taliðað klausan um peysurnar sé viðbót frá þeim tíma. 1. mynd. Belgvettlingur frá Stóruborg, Austur-Eyja- fjallahreppi. Kann að vera frá fyrri hluta 16. aldar. Þjms. Stb. 198Í:F587. Ljósmynd: Gísli Gestsson. 2. mynd. Barnasokkur og háleistur frá Stóruborg. Taldir vera frá um 1650-1750. Þjms. Stb. 1979:F322 og E323. Ljósmynd: Gísli Gestsson. 3. mynd. Leifar af sokk og vettlingi frá Bergþórs- hvoli. Frá um 1600 eða snemma á 17. öld. Þjms. Bþh. 1927:559 og 558. Ljósmynd: Gfsli Gestsson. 4. mynd. Konur að prjóna fyrir framan bæ í Garða- hverfi haustið 1772. Hluti af vatnslitamynd eftir John Cleveley Jr. British Library Add. 15.511, 15. Ljósmynd: British Library. Eftirtaka af hluta: Kristín Sigurðardóttir. 8 HUGUR OG HÖND

x

Hugur og hönd

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Hugur og hönd
https://timarit.is/publication/1414

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.