Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2018, Side 205

tækniþróun og hnattvæðing geti breytt þessari stöðu ansi snarlega auk þess sem
ekki sé víst að þeir mælikvarðar sem stuðst er við taki nægilegt tillit til þessara
breyttu aðstæðna. Kaflanum lýkur svo með umfjöllun um hvernig mörk á milli
tungumála eru oft óljós og um hvernig eitt mál getur haft áhrif á annað í gegnum
málsamgang (e. language contact). Fyrri hluti þessa þáttar er um sumt eilítið úr
samhengi við heildarmynd kaflans en síðari hlutinn tengist með beinum hætti
fyrri vangaveltum um stöðu íslenskunnar og notkunarmöguleika hennar með til-
liti til vaxandi þrýstings frá ensku, og eru hér tilgreind dæmi um áhrif ensku á
bæði stöðu og form íslensku.
Annar meginkafli bókarinnar ber heitið „Mál og regla“ og eins og það bendir
til er meginviðfangsefni hans þær „reglur“ sem íslenskt mál fylgir. Kaflinn hefst
á nokkuð ítarlegri umfjöllun um vísandi og lýsandi málfræði og muninn á þessu
tvennu. Einnig er vikið að þeirri togstreitu sem vill myndast á milli fylgjenda
hvorrar nálgunar um sig og greint frá því að margir málfræðingar telji það til lítils
að beita vísandi málfræði til að laga málnotkun að því sem telst „rétt“ gangi það
gegn þeirri málvenju sem málnotendur hafa tamið sér. Slík iðja geti jafnvel verið
á gráu svæði í siðferðislegum skilningi og réttara sé að huga vel að þeim reglum
sem spretta sjálfkrafa upp í málsamfélaginu. Um leið er þó bent á að hægt sé að
vissu marki að kenna málnotendum að beita ákveðnum reglum enda þótt ekki sé
sjálfgefið að það hafi áhrif á innri málfræði þeirra. Eðlilegt hljóti líka að teljast að
kennarar fylgi einhvers konar samræmdri línu, ekki síst til að tryggja að nemend-
ur hafi formlegt ritmál á valdi sínu. Ari Páll fylgir þessari umræðu svo eftir og
setur fram þá afstöðu að málfræðingar hafi fullan rétt á því að hafa afskipti af máli
og málnotkun og taka þannig beinan þátt í málstýringu en standa ekki bara til
hliðar sem áhorfendur.
Þegar vísandi og lýsandi málfræði hafa verið gerð ofangreind skil er sú um -
ræða sett í samhengi við hugtakið „málfræðiregla“ og sýnt hvernig það fær mis-
munandi merkingu eftir því hvort útgangspunkturinn er vísandi eða lýsandi.
Þannig segi lýsandi málfræðiregla að frumlag sagnarinnar langa geti hvort heldur
sem er staðið í þolfalli eða þágufalli á meðan vísandi regla segi að í vönduðu máli
sé frumlagið í þolfalli. Í kjölfarið er vikið nokkuð að því hvernig vangaveltur um
rétt/rangt og gott/vont í tengslum við mál og málnotkun tengist vísandi og lýs -
andi málfræði og vísað til frekari umjöllunar um þau efni í síðasta meginkaflan-
um.
Í síðari hluta kaflans er umræðan um vísandi og lýsandi málfræði sett í sam-
hengi við málsamfélag og málnotkun. Hér er meginstef Ara Páls það að hvort
sem horft er til málfræði út frá lýsandi eða vísandi sjónarhóli er aldrei hægt að
gera það án þess að horfa einnig til þess félagslega samhengis sem íslenska, eins
og önnur tungumál, er alltaf notuð í. Þannig dugi ekki bara að horfa til hins und-
irliggjandi málkerfis heldur verði líka að líta til þess hvernig málnotkun mótist af
viðhorfum, aðstæðum, viðmælendum og fleiri slíkum félagslegum þáttum. Í kjöl-
farið leggur Ari Páll svo fram þá meginhugmynd bókarinnar um íslenska mál-
vöndun að „það geti ekki talist raunhæft eða einu sinni æskilegt markmið mál-
vöndunar að íslenskir málnotendur tileinki sér nýtt málkerfi í stað móðurmáls
Ritdómar 205