Bændablaðið - 14.12.2017, Blaðsíða 52

52 Bændablaðið | Fimmtudagur 14. desember 2017
Opinn fundur á Hvanneyri um dóm EFTA-dómstólsins varðandi innflutning á landbúnaðarvörum:
Smitleiðir til landsins eru fjölmargar
– Huga þarf sérstaklega að skólp- og frárennslismálum
Eins og við greindum frá í
síðasta Bændablaði stóðu
Landbúnaðarháskóli Íslands
(LbhÍ ) og Bændasamtök Íslands
fyrir opnum fundi í húsakynnum
LbhÍ á Hvanneyri föstudaginn
24. nóvember síðastliðinn. Tilefni
fundarins var dómur EFTA-
dómstólsins sem féll á dögunum
þess efnis að íslenskum yfirvöldum
væri óheimilt að banna innflutning
á fersku kjöti, ferskum eggjum og
afurðum úr ógerilsneyddri mjólk.
Sæmundur Sveinsson, rektor LbhÍ,
setti fundinn og lagði í setningarræðu
sinni áherslu á að fólk hlyti að vera
sammála um að æskilegt sé að
matvælin séu sem heilnæmust; að
hægt væri að treysta því að vara sem
keypt sé út úr búð sé heilnæm og
góð vara. Hann lagði líka áherslu á
varðveislu á verðmætum íslenskum
búfjárkynjum, það yrði að taka með
inn í umræðuna um efni fundarins.
Möguleikarnir í almennum
skilyrðum á Íslandi
Fyrsta erindið flutti Sigurður
Eyþórsson, framkvæmdastjóri
Bændasamtaka Íslands, og sagt var
frá því að hluta til í síðasta blaði. Hann
fór sögulega yfir hvernig Ísland varð
aðili að Evrópska efnahagssvæðinu
(EES) árið 1994 og síðan að
matvælalöggjöf Evrópusambandsins
(ESB) með gildistöku 2010–2011.
Hann fór yfir innflutningstölur
fyrir kjötafurðir og þar mátti sjá
að mest er flutt inn af alifugla-,
svína- og nautgripakjöti – í þessari
röð – og hefur sá innflutningur farið
heldur vaxandi á undanförnum
misserum. Í lokin ræddi Sigurður um
horfurnar og sagði að gæði íslenskra
landbúnaðarafurða væru óumdeild
og til að styrkja stöðu innlendrar
framleiðslu í harðnandi samkeppni
væri miðlun upplýsinga lykilatriði;
til að mynda um upprunamál,
framleiðsluhætti, lyfjanotkun,
dýravelferð og aðbúnað starfsfólks.
Auka þyrfti meðvitund íslenskra
neytenda um stöðu þessara mála á
Íslandi.
Íslendingar yrðu að vera á
varðbergi vegna aukinnar hættu á
sýkingum, ekki síst vegna þeirra
ógna sem verðmætum íslenskum
bústofnum stafar af innflutningi á
fersku kjöti.
Sigurður lagði áherslu á að þótt
innflutningur á ógerilsneyddri mjólk
verði heimill með dómnum verður
markaðssetning ekki leyfð hér á
landi, þar sem á Íslandi eru í gildi
almenn skilyrði um markaðssetningu
á ógerilsneyddum mjólkurvörum.
Hann velti því fyrir sér að síðustu
möguleikanum á því hvort til staðar
séu almenn skilyrði á Íslandi, líkt
og gilda um markaðssetningu á
ógerilsneyddri mjólk, sem Íslendingar
gætu nýtt sér sem mótleik í stöðunni.
Eftirlit með dýraafurðum í
framleiðsluríkinu
Þorvaldur H. Þórðarson er
framkvæmdastjóri Markaðsstofu
Matvælastofnunar (MAST). Hann
flutti erindi um innflutningseftirlit,
hlutverk MAST og mismunandi
eftirlit eftir uppruna innflutnings.
Hann fór fyrst yfir gildandi
löggjöf og regluverk á EES, þar
sem fram kom að meginreglan sé
sú að eftirlit með dýraafurðum sem
fluttar eru milli aðildarríkja fer fram
í framleiðsluríkinu. Lögbært yfirvald
geti hins vegar með óhlutdrægum
skyndikönnunum á viðtökustað
athugað hvort heilbrigðiskröfum sé
fullnægt. Það væri þá á verksviði
heilbrigðiseftirlits sveitarfélaga
(HES) að fara í slík eftirlitsverkefni.
Varðandi innflutning frá ríkjum
utan EES gilda aðrar reglur. Þá
kemur það í hlut landamærastöðva
að hafa eftirlit, en einnig er stuðst
við viðskipta- og rekjanleikakerfið
TRACES. Auk þess eru gerðar skjala-,
auðkenna- og heilnæmisskoðanir
með skynmati og sýnatökum. Í máli
Þorvaldar kom fram að sáralítið af
kjöti hefur verið flutt inn til Íslands
frá ríkjum utan EES.
Ísland ætti að sækja um
viðbótarákvæði
Ólafur Valsson dýralæknir er annar
tveggja höfunda skýrslu sem unnin
var fyrir Félag atvinnurekanda um
áhættuna við innflutning á fersku
kjöti, eggjum og ógerilsneyddri
mjólk til Íslands. Ólafur Oddgeirsson
dýralæknir er meðhöfundur hans.
Ólafur Valsson greindi meðal annars
frá aðferðafræðinni við vinnslu
skýrslunnar og efni hennar.
Við skýrslugerðina var stuðst
við skýrslur opinberra stofnana og
áhrif innflutnings metin samkvæmt
EES-löggjöf. Í skýrslunni var lagt
upp með að sömu reglur gildi á
öllu EES. Viðbótarákvæði fyrir hin
Norðurlöndin eru um salmonellu,
sem felur það í sér að þau geta krafist
viðbótarvottana. Það er gert á þeim
grunni að það er viðurkennt að það
er betri staða í þessum löndum hvað
salmonellusmit varðar en í öðrum
löndum. Að sögn Ólafs ætti Ísland að
skoða það að fara sömu leið og sækja
um sams konar viðbótarákvæði.
Aðrar reglur gilda hins vegar um
flutning lifandi dýra á milli landa – og
sérstaða Íslands að því leyti virt þegar
kemur að dýraheilsu. Ólafur ræddi
líka um útbreiðslu á sýklalyfjaónæmi
og sagði að það geti smitast með
margvíslegu móti; þó hefði verið sýnt
fram á það í Danmörku að tiltekin
baktería á svínabúum (MÓSA)
smitast í mannfólk að mestu leyti
með beinni snertingu við lifandi dýr.
Hann sagði að margt væri vitað um
smitleiðir en einnig margt sem ætti
ennþá eftir að rannsaka. Hugsanlega
væri umhverfið vanmetið og rannsaka
þyrfti frekar smitleiðir þar – til dæmis
skólp- og frárennslismál.
Veik vísindaleg rök
fyrir frystiskyldunni
Ólafur vék síðan að nokkrum
atriðum í efni skýrslu þeirra Ólafs
Oddgeirssonar. Eitt þeirra er að
frystiskylda hafi lítil ef nokkur
áhrif á smitefni sem borist geta með
kjöti, nema helst kampýlóbakter –
og því séu veik vísindaleg rök fyrir
frystiskyldunni. Helstu rökin væru
þá helst það svigrúm sem fengist, ef
upplýsingar um smit í vörunni kæmu
fram á þeim tíma sem frystitíminn
stæði yfir. Samanburður við Noreg,
sem hefði um árabil fylgt reglum
EES – og hefði ekki undanþágu frá
innflutningi á lifandi dýrum – gæfi
ekki til kynna að ástæða sé til að óttast
áðurnefndan innflutning.
Ólafur lagði mikla áherslu á að
það færi fram ný áhættugreining
á Íslandi um hættuna sem
innflutningur, samkvæmt úrskurði
EFTA-dómstólsins, hefði í för með
sér. Einnig talaði hann um mikilvægi
þess að almenningur væri upplýstur
um rétta meðferð kjöthráefna til að
forðast smit.
Smitleiðirnar geta
verið fjölmargar
Eftir kaffihlé fjallaði Vilhjálmur
Svansson, dýralæknir á Tilraunastöð
Háskóla Íslands í meinafræðum á
Keldum, um stöðu dýrasjúkdóma
á Íslandi og þá smitsjúkdóma sem
geta borist með innfluttum ferskum
landbúnaðarafurðum.
Hann rakti nokkur dæmi um
alvarlega smitsjúkdóma sem
bárust með innflutningi – aðallega
með sauðfé – og tiltók nokkrar
tegundir smitefna sem gætu orðið
ógn við íslenska búfjárstofna.
Sagði hann stöðu smitsjúkdóma í
alifuglum á Íslandi vera einstaka í
heiminum; kampýlóbaktersýkingar
væru mjög fátíðar og sömuleiðis
salmonellusýkingar.
Vilhjálmur sagði að smit úr
matvælum bærust í flestum tilvikum
um meltingarveg, þótt smitleiðirnar
geti í raun verið fjölmargar.
Sýklalyfjaónæmi vex og
kampýlóbaktersýkingum fjölgar
Karl G. Kristinsson, yfirlæknir sýkla-
og veirufræðideildar Landspítalans
og prófessor við Háskóla Íslands,
var síðastur á mælendaskrá. Við
greindum frá erindi hans í síðasta
blaði, en meginþunginn í því var að
hættan á sýklalyfjaónæmi muni vaxa,
verði löggjöfin á Íslandi í samræmi
við dóm EFTA-dómstólsins, og
tíðni kampýlóbaktersýkinga mun
stóraukast.
Skökk samkeppnisstaða
Í lok fundarins sköpuðust nokkuð
líflegar umræður, þar sem gestum var
tíðrætt um að vinna þyrfti formlegt
áhættumat fyrir þá nýju stöðu sem
komin er upp.
Einnig var bent á þá stöðu
sem kæmi upp hjá íslenskum
bændum, ef þeir þurfa að mæta
samkeppnisaðilum sem ekki búa við
sömu kröfur. Eiga þeir þá að bera
kostnað af eftirliti með salmonellu
og kampýlóbakter sjálfir áfram, eða
munu þeir gera kröfu um að fylgja
fordæmi að utan? /smh
Sæmundur Sveinsson, rektor LbhÍ.
Þorvaldur H. Þórðarson.
Ólafur Valsson dýralæknir.
Vilhjálmur Svansson dýralæknir.
Í svari Matvælastofnunar
(MAST), við fyrirspurn blaðsins
um hvernig sýklaeftirliti sé háttað
á Íslandi í dag, kemur fram að
tíðni opinbers eftirlits skal vera
reglulegt og í réttu hlutfalli við
áhættu.
Þar kemur einnig fram að
MAST skipuleggur eftirlit með
súnuvöldum í íslenskum matvælum
ásamt því að framfylgja þeim
sýnatökum sem bundnar eru í
regluverki.
Súnur eru sjúkdómar
bæði í mönnum og dýrum
Svokallaðar súnur eru sjúkdómar sem
geta verið bæði í mönnum og dýrum
og einna algengastir súnuvaldar eru
salmonella og kampýlóbakter.
Í svari MAST segir ennfremur:
„Reglulegt eftirlit er haft með
Salmonella spp. í svínum og afurðum
þeirra og með Salmonella spp. og
Campylobacter spp. í alifuglum
og afurðum þeirra samkvæmt
landsáætlunum um varnir og
viðbrögð (LÁVV). Sýni eru tekin
frá öðrum dýrum og/eða afurðum
þeirra ef upp kemur grunur um smit
eða vegna sérstakra eftirlitsverkefna.
Eftirlitsverkefni eru framkvæmd
reglulega til þess að fá nánari vitneskju
um tilvist og útbreiðslu salmonellu,
listeríu eða annarra súnuvalda í
tilteknum dýrategundum og afurðum
þeirra eða öðrum matvælum.
Eftirlit með frumframleiðslu
grænmetis og ávaxta og
matvæla í smásölu er í höndum
Heilbrigðiseftirlits sveitarfélaganna.
Að auki eiga matvælaframleiðslu-
fyrirtæki að taka sýni (eftir eðli
framleiðslunnar) samkvæmt
reglugerð um örverufræðilegar
viðmiðanir fyrir matvæli.“
Eftirlit með súnuvöldum
í erlendum matvælum
Eins og fram kemur hér að ofan,
í umfjöllun um erindi Þorvaldar
H. Þórðarsonar frá Markaðsstofu
MAST, þá er sýklaeftirlitið í
dýraafurðum í framleiðsluríkinu á
Evrópska efnahagssvæðinu (EES).
Í svari MAST segir ennfremur að
„áður en aðili hyggst flytja til
landsins hrátt kjöt verður hann að
sækja um leyfi fyrir innflutningnum
og leggja fram gögn um merkingu
vörunnar. Síðan þegar kemur að
sjálfum innflutningnum felst
eftirlit í að kanna hvort þau
skilyrði sem lágu til grundvallar
leyfisveitingu séu uppfyllt fyrir
viðkomandi vörutegund og frá
þeirri starfsstöð sem við á í
upprunalandi innan EES. Vottorð
vegna greiningar salmonellusýkla
eru skoðuð og yfirlýsingar um
frystingu. Hrátt kjöt verður að
hafa verið frosið samfellt í a.m.k.
30 sólarhringa fyrir tollafgreiðslu
hér á landi. Kröfur um frystingu og
salmonelluvottorð byggja á reglum
sem settar eru með stoð í lögum um
dýrasjúkdóma
o g v a r n i r
gegn þeim og
matvælalögum.
Frekara eftirlit
og sýnataka
við flutning til
landsins á hráu
kjöti frá ríkjum
innan EES byggir
á matvælalögum
og er einungis heimil
ef ofangreind skilyrði
eru ekki uppfyllt eða á
grundvelli skyndiskoðana vegna
rökstudds gruns um að varan sé
heilsuspillandi, óhæf til neyslu
eða geti valdið dýrasjúkdómum.
Eftirlit og sýnataka á markaði
er á höndum Matvælastofnunar
hjá afurðastöðvum sem stofnunin
hefur eftirlit með, en hjá
Heilbrigðiseftirliti sveitarfélaga
hjá innflutningsaðilum og
afurðastöðvum sem það kann að
hafa eftirlit með og ef vara er
komin í dreifingu og
þar með smásölu.“
Þörf á frekari
sýnatökum
og rannsóknum
MAST var einnig
spurð út í hvernig
staðan væri á sýklaeftirliti
í grænmeti og öðru kjöti en
alifugla-, svína- og nautgripakjöti.
„Í útgjaldaáætlun Matvæla stofnunar
fyrir árið 2018 kemur fram að það
sé mat stofnunarinnar að þörf sé á
frekari sýnatökum og rannsóknum
í grænmeti, gæludýrum, sauðfé og
hrossum, en sauðfé og hross er ekki
að finna í ákvörðun EB nr. 2013/652,
enda er neysla á því kjöti almennt
töluvert minni í öðrum löndum
Evrópu en hér á landi. Þá sé einnig
nauðsynlegt að taka inn sýnatöku
á grænmeti sem er oft og iðulega
borðað hrátt á meðan kjöt er almennt
eldað,“ segir í svari MAST. /smh
Fyrirkomulag sýklaeftirlits á Íslandi:
Tíðni opinbers eftirlits skal vera reglulegt
– og í réttu hlutfalli við áhættuna