Bændablaðið - 20.09.2018, Qupperneq 47

Bændablaðið | Fimmtudagur 20. september 2018 47
Samtökin Nordisk Økonomisk
Kvægavl (Hagkvæm nautgripa-
rækt á Norðurlöndum) voru
stofnuð í Falkenberg í Svíþjóð
21. ágúst 1948. Félagsmenn í
samtökunum eru kúabændur,
ráðunautar, búvísindamenn,
dýralæknar og annað áhugafólk um
nautgriparækt á Norðurlöndunum.
Markmið samtakanna er að
stuðla að norrænu samstarfi á sviði
nautgriparæktar og hefur það borið
ríkulegan ávöxt, í því samhengi má
m.a. nefna NorFor fóðurmatskerfið og
Viking Genetics kynbótafyrirtækið,
sem er eitt hið öflugasta á sínu sviði
í heiminum.
Í hverju aðildarlandi starfar
landsdeild með 40 félagsmönnum
að hámarki. Einstaklingum er boðin
aðild að samtökunum, með því
skilyrði að þeir mæti á minnst eina
af hverjum þremur ráðstefnum sem
samtökin halda. Ráðstefnurnar eru
haldnar annað hvert ár og flakka
þær á milli Norðurlandanna í röðinni
Ísland-Danmörk-Noregur-Finnland-
Svíþjóð. Nánari upplýsingar um
samtökin og öll erindin sem flutt
voru á ráðstefnunni er að finna á
heimasíðu þeirra, www.noek.org
Undir Dalanna sól
Dagana 22.–25. júlí sl. var 36.
ráðstefna samtakanna haldin í bænum
Rättvik sem stendur við Siljan vatnið
í Dölunum í Svíþjóð. Bærinn er
vinsæll sumardvalarstaður meðal
Svía enda er mikil náttúrufegurð við
vatnið. Náttúran hafði þó ekki farið
varhluta af hitabylgjunni miklu sem
geisaði í Skandinavíu sl. sumar með
tilheyrandi ofsaþurrki; tún voru víða
skrælnuð, korn lágvaxið og gisið og
haustlitir komnir á stöku lauftré.
Um miðjan júlí brutust út mestu
skógareldar í Svíþjóð á síðari
tímum og loguðu þeir í rúmlega
hálfan mánuð. Hitinn flesta daga
meðan ráðstefnan stóð var um og
yfir 30°C með steikjandi sólskini,
enda var júlí í Stokkhólmi sá lang
hlýjasti frá upphafi mælinga, árið
1756. Alls mættu 61 félagsmaður
á ráðstefnuna, þar af 9 frá Íslandi.
Aðeins 5 mættu frá Finnlandi en
starfsemi samtakanna virðist eiga
undir högg að sækja þar í landi. Til
viðbótar voru tæplega sjötíu makar
og börn með í för.
Stafræna byltingin
Á dagskrá ráðstefnunnar voru
24 erindi á sviði gagnavæðingar
(d. digitalisering), sjálfbærni og
kynbóta. Fjögur erindi voru frá
Íslandi; Guðmundur Jóhannesson,
ábyrgðarmaður nautgriparæktar
hjá RML fjallaði um skýrsluhald
nautgriparæktarinnar hér á landi
og nýjar upplýsingar um uppruna
íslenska kúastofnsins, sem byggja
á nákvæmum greininum á arfgerð
sem unnar voru í tengslum við
rannsóknir á erfðamengisúrvali
í nautgriparækt. Baldur Helgi
Benjamínsson, verkefnisstjóri hjá
BÍ fór yfir efnahagslega sjálfbærni
mjólkurframleiðslu á Íslandi, stöðu
hennar í íslensku hagkerfi og
framtíðar möguleika, ásamt því að
skýra frá stöðu erfðamengisúrvals í
íslenska kúastofninum. Var það mál
ráðstefnugesta að flest erindin hefðu
verið góð og sum framúrskarandi.
Upphafserindi ráðstefnunnar sem
Per Frankelius, lektor við háskólann
í Lidköping, flutti, var dæmi um
slíkt erindi. Hann fjallaði um hinar
miklu áskoranir sem landbúnaðurinn
stendur frammi fyrir; 800 milljónir
jarðarbúa eiga ekki málungi matar
og hin gífurlega framleiðniaukning
sem orðið hefur í landbúnaði,
er að verulegu leyti á kostnað
umhverfisins.
Stóraukin nýsköpun í landbúnaði
er að hans mati leiðin til að takast
á við þessar miklu áskoranir
og þar er hin stafræna bylting í
lykilhlutverki. Rakti hann dæmi af
þróun mjaltaþjónanna; þegar þeir
voru á teiknborðinu fyrir um 30
árum voru 80% einkaleyfa þeim
tengdum á sviði vélbúnaðar en 20%
á sviði hugbúnaðar. Í dag hefur þetta
snúist við; 80% af einkaleyfum eru
vegna hugbúnaðar, en 20% vegna
vélbúnaðar. Tina Dahl, kúabóndi í
Limmared í Vestur-Gautlöndum fór
yfir niðurstöður viðhorfskönnunar
meðal kúabænda um væntingar
þeirra til gagnsemi hinnar stafrænu
byltingar. Þar voru hraðari og
tíðari uppfærslur á niðurstöðum
og lykiltölum efstar á blaði ásamt
aukinni samhæfni hinna margvíslegu
tölvukerfa sem bændur nota við
bústjórn sína; bændur leggja áherslu
á að kerfin „tali“ saman og allt sé
á einum stað svo ákvarðanataka í
búrekstrinum sé sem skilvirkust.
Hinar ýmsu tæknilausnir í nútíma
búrekstri framleiða gríðarlegt magn
gagna, sem nýta má til margvíslegra
hluta. Eitt af því sem bændur
standa frammi fyrir því samfara
er eignarhaldið á gögnunum; á
bóndinn gögnin sem verða til á
búinu eða reynir fyrirtækið sem
framleiðir búnaðinn að eigna sér
þau, stýra aðgenginu og koma
þeim í verð? Í einkar áhugaverðu
erindi Harald Volden, fagstjóra hjá
ráðgjafaþjónustu Tine í Noregi kynnti
hann þróun á nýrri kynslóð stafræns
upplýsingakerfis fyrir skilvirka
og sjálfbæra mjólkurframleiðslu;
TINE Business Management tool
(TBS) sem hlotið hefur mikla
athygli og verður m.a. kynnt á stórri
tækniráðstefnu sem haldin verður í
Las Vegas í Nevada-ríki í nóvember
nk. Kerfið mun safna og vinna úr
gögnum um búpeninginn, jarðrækt og
fóðuröflun, vélar og búnað, rekstur
og efnahag og gera kleyft að fylgjast
með þróun þessara þátta í rauntíma;
þannig verði hægt að grípa inn í um
leið og hlutirnir gerast.
Erfðamengisúrval
tvöfaldar erfðaframför
Håvard Tajet hjá Geno, kynbóta-
fyrirtæki norskra kúabænda, fór
yfir helstu atriði í inn leiðingu
á erfðamengisúrvali í NRF
kúastofninum og áhrif þess á
kynbótastarfið. Norðmenn fóru í fyrstu
fremur varfærna leið, 2012/2013 var
aðferðin notuð við forval á nautum
í hefðbundna afkvæmaprófun en
innleidd að fullu árið 2016.
Í ársbyrjun 2017 var farið að keyra
kynbótamatið mun örar en áður var,
eða á 2-3 vikna fresti. Frá miðju ári
2017 hefur bændum boðist að senda
inn DNA sýni úr kúm og kvígum
til greiningar á arfgerð og hafa um
18.000 slík sýni þegar verið greind.
Um 8.000 af þessum kýrsýnum
eru tekin með við útreikninga á
kynbótamati og hafa þau aukið öryggi
kynbótamatsins um 3-4% frá því sem
áður var. Eftir því sem slíkum sýnum
fjölgar mun öryggið aukast enn þegar
frá líður. Stefnir Geno að því að
greina arfgerð um 6.000 nautkálfa
og 6.000 kvígukálfa árlega, þar sem
40 bestu nautkálfarnir verða fengnir
á stöð til sæðistöku og 100 bestu
kvígukálfarnir til fósturvísaflutninga.
Undan þessum kvígum verði síðan
teknir um 1.000 nautkálfar og
arfgerð þeirra greind. Úr þessum
hópi, og þeim 40 nautkálfum sem
áður eru taldir, verða síðan valin
um 50 úrvals naut sem bændum
standi til boða hverju sinni. Það er
því ljóst að aukinn úrvalsstyrkur á
móðurhliðinni sem erfðamengisúrval
og fósturvísaflutningarnir gera
mögulegt, mun auka erfðaframfarir
verulega á komandi árum.
Þegar litið er til áranna 2000-2012,
þegar hefðbundnar afkvæmaprófanir
voru ástundaðar, voru árlegar
erfðaframfarir í NRF stofninum 1,33
kynbótastig (hafi stofnmeðaltal verið
100 á ári eitt, var það komið í 101,33
á ári tvö, 102,66 á ári þrjú o.s.frv.).
Á tímabilinu 2012-2016, þegar verið
var að innleiða erfðamengisúrval,
eru framfarirnar 2,25 stig á ári (69%
aukning) og frá 2016 virðist árleg
erfðaframför vera 2,83 stig sem er
aukning um 113% frá því sem áður
var. Það er því ekki að ástæðulausu
sem talað er um byltingu í þessum
efnum. Susanne Eriksson hjá Sænska
landbúnaðarháskólanum SLU var
með áhugavert erindi um það sem
kalla má erfðabætur (e. genome
editing), þar sem bútum af DNA er
skotið inn í erfðamengið. Með þeim
hætti megi t.d. „laga“ erfðagalla,
hafa áhrif á næringargildi afurða
o.s.frv. Ekki liggur fyrir endanleg
skilgreining á því hvort þessi tækni
flokkist sem erfðabreyting (e.
genetically modified organism), sem
er umdeilt fyrirbæri. Það sem helst
mælir gegn þeirri skilgreiningu er að
þessi aðferð er aðeins notuð við að
flytja erfðavísa innan sömu tegundar
og hana er aðeins hægt að nota á
eiginleika sem stjórnast af einföldum
erfðum. Dæmi um notagildið væri að
gera hyrnda kúastofna kollótta með
því að skjóta inn viðeigandi erfðavísi.
Ræktunarmarkmið næsta áratug
Gert Pedersen Aamand hjá
Norræna kynbótamatinu (Nordisk
Avlsværdi Vurdering) fór í
erindi sínu yfir horfur á þróun
ræktunarmarkmiða í Norrænu
kúastofnunum á næsta áratug en
endurskoðaðar ræktunaráherslur taka
gildi í nóvember n.k. Í þeim er m.a.
gengið út frá að endurnýjunarhlutfall
kúastofnanna fari lækkandi á
komandi árum; hlutfallið fari úr
tæplega 40% niður í rúmlega 30%.
Það þýðir að ending kúnna mun
aukast um tæplega hálft ár. Notkun
á kyngreindu sæði og blendingsrækt
með holdanautum mun aukast. Aukin
eftirspurn eftir fitu er talin varanleg
og mun vægi fitunnar því aukast á
kostnað próteinsins. Fóðurnýting er
eiginleiki sem verið er að rannsaka
um allan heim, enda eftir miklu að
slægjast; fóður er yfirleitt á bilinu
80-90% af breytilegum kostnaði í
mjólkurframleiðslu. Fóðurnýting
hefur einnig afgerandi áhrif á
landrýmið sem mjólkurframleiðsla
krefst. Rannsóknir á fóðurnýtingu
eru hins vegar mjög dýrar enn sem
komið er, þó er gert ráð fyrir að
þessi eiginleiki verði smám saman
tekinn inn í ræktunaráherslurnar.
Gengið er út frá að arfgerð verði
greind hjá nánast öllum kvígukálfum
og slíkar greiningar muni enn
lækka í verði á komandi árum.
Nú er mögulegt að greina arfgerð
fósturvísa, þó kostnaður og aukin
afföll séu enn takmarkandi þættir.
Slíkt ræktunarstarf vekur einnig
siðferðilegar spurningar.
Vinátta og samvera
Samkomur á borð við þessa ráðstefnu
bjóða ekki aðeins upp á mikinn
fróðleik, félagslegi þátturinn er ekki
síður mikilvægur. Þar gefst tækifæri
til að kynnast bændum í nálægum
löndum og fá innsýn inn í þeirra
viðfangsefni og áskoranir. Í hópnum
er einnig að finna framúrskarandi
vísindafólk, forsvarsmenn
afurðastöðva, kynbótafélaga og
annarra fyrirtækja og samtaka bænda
sem gott er að kynnast og geta leitað
til. Næsta ráðstefna NÖK verður
haldin á Selfossi 26.–29. júlí 2020.
/BHB
Spinder fjósainnréttingar eru
hannaðar og prófaðar eftir
ströngustu gæðakröfum og miða
að velferð bæði dýra og manna.
Áralöng reynsla hefur leitt af
sér innréttingakerfi sem auðvelt
er að aðlaga að nánast öllum
þörfum nútímafjósa.
Við afgreiðum stíur, jötugrindur
og milligerði í mörgum stærðum
og gerðum og í flestum tilfellum
er afgreiðslutíminn stuttur og
varan flutt heim í hlað.
Hafðu samband:
bondi@byko.is
INNRÉTTINGAR
byko.is
Á FAGLEGUM NÓTUM
Hitafundur í Rättvik
Hluti NÖK-fara, ásamt mökum, á sólríku sumarkvöldi í Stokkhólmi.
Byggakur í nágrenni Uppsala í
Svíþjóð 25. júlí 2018. Mjög lágvaxið,
þurrka vikurnar á undan.