Bændablaðið - 13.12.2018, Qupperneq 62

Bændablaðið | Fimmtudagur 13. desember 201862
ÚR SMIÐJU SKJALDFANNARBÓNDA
Stundum slær maður inn skakkt
símanúmer. Síðast þegar það
henti mig varð fyrir svörum
bóndi austur á Hornafirði. Þegar
ég hafði aðspurður kynnt mig
virtist hann vita á mér öll deili.
Sagðist hann hafa þann fróðleik
mest úr Bændablaðinu og saknaði
þess hvað langt væri síðan ég hefði
þar látið í mér heyra.
Þar sem mér hefur oft fundist
sjálfum að bændafólk mætti gera
mikið, mikið meira af því að tjá
sig í þessu málgagni sínu um sitt
nærumhverfi, athyglisverða viðburði
og áhugamál, ákvað ég að taka
Hornfirðinginn á orðinu og stinga
niður penna.
Músafárið gengið yfir
Í fyrrahaust greindi ég hér frá
yfirgengilegu músafári og var
veiðin á þeim komin vel á sautjánda
hundrað undir jól þegar bókhaldi var
hætt. Voru þá eiturdauðar mýs og
kattarétnar því til viðbótar. Heyrúllur
voru stórskemmdar, renndur við
jörð eða gólf, nánast burt nagaðar
og vonlaust verk að hreinsa skemmt
hey úr og því allt gefið. Aðeins tvær
ær fengu fóðureitrun og náðu báðar
heilsu aftur með lyfjagjöf.
Nú er sveiflan á hinn veginn.
Nánast músalaust og vandséð
hvað veldur nema þá að áðurnefnt
gjöreyðingarstríð hafi borið þennan
árangur.
Kötturinn Mjölnir
Á öllum sveitabæjum þar sem
músaplágan er næsta árviss er
brýnt að hafa góðan veiðikött.
Auðvitað verður að loka þá inni að
sumrinu svo að þeir gangi ekki of
nærri fuglalífi. Hér hafa oft verið
öflugir kettir og er þar skemmst að
minnast fressins Mola sem fékk svo
nafnbótina Minka-Moli eftir að hann
varð sannur að sök um að hafa banað
þrem minkum sem komu í heimsókn
í hlöðuna til hans.
Nú er annað og ekki minna
stórveldi hér á vettvangi upprunninn
í Garðabæ. Heitir sá Mjölnir og
lætur sér fátt fyrir brjósti brenna.
Því til sönnunar skal hér tíunda
atvik síðkvölds í október. Ég sat
við eldhúsborðið sauðfjárbókhald,
glugginn opinn en það var logn og
blíða úti og svarta myrkur. Þá barst
að utan þvílíkt hvæs að erfitt var
að ímynda sér að það gæti komið
úr kattarbarka. Þegar ég gægðist
hljóðlega út um dyr, stendur Mjölnir
í hlaðkantinum undir ljósastaurnum
og horfist í augu við fullorðinn
ljósmórauðan ref sem stendur í miðri
ljóskeilunni fimm til sex metra frá
kantinum. Áður en ég gat seilst í
byssu, sló rebbi aðeins undan. Þá
stökk Mjölnir niður af kantinum og
rebbi tók til fótanna og hvarf út í
myrkrið með köttinn á hælunum.
Ekki leist mér gæfulega á þessa
landvörslu hjá Mjölni og átti allt eins
von á að ég sæi hann ekki meir, en
næsta morgun hafði hann skilað sér
óskaddaður.
Rjúpa og refir
Í vor og sumar bar meira á rjúpu en
líklega síðustu tvo áratugi. Vöknuðu
vonir um að rjúpnastofninn á þessum
fyrrum gjöfulu rjúpnalendum við
Djúp væri að ná sér aftur á strik.
Því miður reyndist það óskhyggja.
Þá sjaldan fyrri veiðihelgarnar að
skyttur sæju ummerki eftir rjúpu
í nýsnævi, hafði rebbi verið þar á
ferðinni líka. Síðasta veiðihelgin
var fádæma hagstæð hvað allar
kringumstæður snerti, en það
vantaði bara fuglinn.
Þegar vanir menn á slíkum
dögum eru að ná þrem til fjórum
rjúpum og sjá lítið meira, segir
það allt sem segja þarf. Rjúpan er
aðalfæða refa allan ársins hring,
sé hún á annað borð í boði. Síðan
1994 hefur ríkisrefurinn að norðan
hellst yfir okkur Djúpmenn haust
hvert og ber verndurum sínum í
umhverfisráðuneyti fagurt vitni.
Skelfilegur fjárdauði
Rétt við þjóðveginn vestan
Djúps, sunnanvert við Mjóafjörð
er ríkisjörðin Eyri. Á Inn-Djúps
áætlunarárunum 1970 til 1974 voru
reist þar fjárhús, en jörðin er fyrr
allnokkru komin í eyði. Nokkru
innan er ferðaþjónustubærinn
heydalur en nokkru utar eru Látrar,
þar sem Stefán Sigmundsson býr
með sauðfé. Þar voru heimtur
afar slæmar í haust og í eftirleit
sá hann á Eyrartúni sauðkind afar
smávaxna sem við styggð leitaði
skjóls í fjárhúsum. Þegar inn var
komið gaf svo á að líta hræ af níu
ám og fjórum lömbum sem höfðu
lokast inni. Líklega snemma í júlí
að mati dýralæknis sem kallaður
var á vettvang. Einnig styður það
þessa tímasetningu að lömb sem
heimtust undan dauðu ánum voru
flest aumingjar og þriðjunginn
vantar enn.
Fregnir af þessum ömurlega
atburði hafa farið of hljótt, því það
eru mörg eyðibýlin í landinu sem
geta skapað svipaðar slysagildrur
og á Eyri og til þess eru vítin að
varast þau.
Kindur leita grimmt í hús, undan
úrkomu, flugnavargi, eða bara til
að komast í skugga. Víst er að
tjón Stefáns á Látrum, nýgræðings
í röðum okkar Djúpbænda, er
verulegt og óvíst að búfjártryggingar
bæti hann og hver ábyrgð ber á
afleiðingum slíks, hvort það er
jarðeigandi, eða jarðarleigjandi. Fólk
sem heimsækir hús á eyðijörðum
þarf líka að vera vel á verði. Gólf og
veggir geta brostið og innréttingar
hrunið. Svo bætast við milljónir
útlendinga og þar eru misjafnir
sauðir í mörgu fé. Gæti ekki einhver
slíkur hafa átt hlut að máli á Eyri og
skilið við fjárhúshurðina öðruvísi en
hann kom að henni.
Smávegis af túristum
Þó túrisminn sé ekki
allt um lykjandi hér
við Djúp verður hans
samt vart með ýmsum
hætti. Hafa þarf vit
fyrir útlendingum, losa
bíla þeirra úr sköflum
og keldum og bjarga
þeim þegar þeir lenda
i hremmingum. Ég er
búsettur á vegarenda
og til að draga úr ónæði
og yfirtroðslum, setti
ég upplýsingaskilti
á heimreiðarhlið, að
vísu aðeins á íslensku,
ásamt því að hafa þar
gott snúningspláss. Samt er hliðið
stundum opnað og tekinn stór
snúningshringur úti á túni eins og
viðkomandi viti ekki af afturábak
gírnum.
Þegar ferðamenn langar fram
í dal og fá til þess leyfi, þá liggur
leiðin í gegnum hagagirðingu sem
geymir hrúta og stundum kviðrifnar
og vanfærur. Þó áhersla sé lögð á
að loka hliðunum af viðkomandi,
kann enginn lengur að binda
réttan hnút, eða stinga stikuenda í
vírlykkju. Nógu eru smalamennskur
hér erfiðar og mannfrekar. Þó
vandræðapeningur af þessu tagi
sleppi ekki út og á fjall. Því er það
að verða regla að kanna hnútafærni
áður en leyfi til dalaferðar er veitt.
En stundum er alls ekki verið að
ómaka sig við að biðja um leyfi.
Heimavarnarliðið
Um hádegi á Jónsmessu 2016 komu
tveir stórir torfærujeppar brunandi
yfir ristarhlið og síðan gegnum
áðurnefnd heimreiðarhlið og
slökuðu lítið á hraðanum á hlaði eða
húsasundum og hurfu í reykmekki
fram í dal. Nú vildi svo vel til að hér
voru grenjaskyttur á mínum vegum
sem voru að ferðbúast til grenjaleitar
fram í dalbotn. Voru þeir meira en
fúsir til að minni beiðni að slá tvær
flugur í einu höggi og reka þessa
yfirgangsmenn öfuga til baka. Þegar
þeir komu á smalaslóðarenda er
áðurnefndur stefnuvargur kominn
inn í Hrynjandisskóg sem dregur
nafn af á sem hrynur niður bratta
hlíð og er hann ígildi Teigsskógs
þess sem nú er frægastur slíkra á
landi hér. Þegar aðkomumenn sjá í
sjónaukum sínum eftirförina og að
þeim stefna þungvopnaðir menn í
felubúningum, hverfa þeir þegar í
skóginn. Mínum mönnum þótti nú
vandast málið og voru þó fljótlega
svo heppnir að ganga fram á Frakka
sem var sæmilega enskumælandi
og viðurkenndi að vera forsprakki
hópsins. Honum var allmjög brugðið,
en gat þó ekki leynt aðdáun sinni
á hvað íslenska heimavarnarliðið
væri fljótt að bregðast við. Mínir
menn voru ekkert að leiðrétta þann
misskilning, en skipuðu honum að
kalla á sína menn. Það bar engan
árangur, því bæði var sá franski
raddlaus af skelfingu og fossdunur
og vatnaniður yfirgnæfandi. Var
á tekið það ráð til að
undirstrika alvöru málsins
að skjóta af haglabyssu
upp í loftið og heimtust
þá Fransmenn fljótlega til
fyrirliðans. Var þeim þá
kynnt rétt hegðun gagnvart
bændum á þessum slóðum
og að landeigandi ætlaði
af góðmennsku sinni að
láta vera að sekta þá, en nú
skyldu þeir hypja sig hvað
Frakkar gerðu hið snarasta.
Læt ég hér staðar numið
að sinni og óska mínu fólki
árs og friðar og öllum
lesendum Bændablaðsins.
Indriði Aðalsteinsson
bóndi á Skjaldfönn við
Ísafjarðardjúp
Dreifar frá Djúpi
Kaupmenn og Klausturdónar
Eftirfarandi vísa varð til vegna Kastljósþáttar þar sem
málpípa verslunarauðvaldsins, Ólafur Stephensen, var
að reyna að verja innflutning á hráu kjöti.
Það löngum var sagt að köld væri kaupmannslundin
til klækjabragða notuð mörg vökustundin
og til þess að geta nú safnað gróða án grensu
skal gæta oss á kamfílóbakter og svínaflensu.
Og þessi vísa skýrir sig væntanlega sjálf:
Að ganga í klaustur var góður siður
þar gafst þér umhyggja, hvíld og friður
nú þingmannsdónar þar vondir vaða
og valda þjóðinni hrygg og skaða.
Mynd / Ingvar Jakobsson
MENNING&LISTIR
Skrautleg ævi Maggnúsar Víkings Grímssonar rakin frá 1951–2018:
Talinn galinn
Í bókinni Talinn galinn má lesa
sjálfsævisögu Maggnúsar Víkings
Grímssonar frá fæðingu hans til
dagsins í dag. Maggnús er um
margt sérkennilegur maður og
hefur alls ekki leitast við að láta
lífshlaup sitt falla að venjum,
frekar má segja að hið óvenjulega
hafi oftar höfðað til hans, jafnvel
svo að stundum hefur hann
jafnvel verið „talinn galinn“ af
samferðafólki sínu og ekki að
ástæðulausu.
Maggnús segir sögu sína frá
frumbernsku í Þingvallasveit þar sem
hann lifði á því sem landið og vatnið
gáfu, svo sem murtu, hundasúrur,
kræki- og bláber og berjalyng og
lýkur sögunni við ellilífeyrisaldur.
Hann er hreinskiptinn og eyðir ekki
tíma í umbúnað um frásagnir af
mönnum og málefnum heldur segir
frá því sem hann hefur upplifað.
Oftlega eru dregnar fram spaugilegar
hliðar málefna og manna, hann hlífir
engum og allra síst sjálfum sér og
gerir ekki upp sakir við þá sem hafa
á einhvern hátt brugðist honum
heldur miklu frekar opnar hann sýn
inn í sitt eigið lífshlaup en skorast
þó á engan hátt undan því að fjalla
um viðkvæm mál í lífi sínu án þess
að draga nokkuð undan.
Þetta er að nokkru leyti saga sem
spannar ólíka tíma, allt frá veru í
vinnuskúrum
til stórkostlegra
veislna í glæsi-
höllum meðal
fyrir manna því
að Maggnús
er höfðingja-
djarfur og
laus við alla
minnimáttar-
kennd en hefur
einnig samkennd með þeim sem
minna mega sín og kjörum þeirra.
Guðni Ágústsson, fyrirverandi
ráðherra, hefur sagt um Maggnús
að í honum búi margir menn og
allir stórir í sniðum, og segja má
að engum manni sé Maggnús líkur.
„Einn af hans bestu eiginleikum
er sá að hann verður jafnan
skemmtileg blanda þess hóps eða
manna sem
hann er með
hverju sinni,
þar birtast þeir
stundum hlið
við hlið, sá
„galni,“ eða
bróðir hans,
sá „klári.“
F r u m l e g u r
í hugsun og
u p p á t æ k j u m
setur hann stóran svip á umhverfið
meðal vina sinna. Ég hlakka til að
lesa þessa bók Maggnúsar Víkings
„Talinn galinn“ já, lítið er varið
í menn nema þeir séu eitthvað
galnir.“
Bókin er 360 blaðsíður í stóru
broti, skreytt fjölda mynda og
teikninga. /VH