Bændablaðið - 09.05.2018, Qupperneq 44

44 Bændablaðið | Miðvikudagur 9. maí 2018
Samvinna í mismunandi formum
hefur tíðkast í landbúnaði, bæði
hérlendis og erlendis, um langa
hríð. Það hefði vart orðið nema
því fylgdu kostir. Fyrirbærið
samyrkjubú þekkist og er víða
að finna.
Í Noregi fór að þróast formleg,
afmörkuð samvinna í rekstri kúabúa
upp úr miðjum áttunda áratug síðustu
aldar. Eftir 1990 þróaðist hún býsna
hratt. Ástæðurnar voru ýmsar en
e.t.v var megin ástæðan sú á þeim
tíma að auka mjólkurframleiðslu og
að gera norsku þjóðina sjálfbæra um
framleiðslu mjólkur.
Í ljósi reynslunnar af samrekstri
í mjólkurframleiðslu hafa norsku
Bændasamtökin látið útbúa ítarlegt
,,samningsform“ ásamt handbók, í
þeim tilgangi að auðvelda þeim sem
hyggja á samrekstur að ganga þannig
frá málum að vel til takist. Reynslan
sýnir að samrekstur sem stofnað er
til í fljótræði og þegar ,,vel viðrar/
árar“ er ekki líklegur til að halda
þegar í harðbakkann slær á einhvern
hátt og á móti blæs.
Vandaður og vel ígrundaður
undirbúningur, sem allir hlutað-
eigandi, bæði makar bænda og
afkomendur taka virkan þátt í, er
líklegri til að leiða til árangursríks
samstarfs en ella. Samstaða og virk
samvinna er mikilvæg forsenda
samrekstrar.
Honum má á vissan hátt líkja við
hjónaband, ,,þú stofnar ekki til þess
með hverjum sem er“?
Er samrekstur í mjólkur-
framleiðslu fýsilegur valkostur
við okkar aðstæður?
Á síðasta ári kviknaði hugmynd um
að kanna áhuga bænda og fýsileika
samrekstrar í mjólkurframleiðslu
við okkar aðstæður, á svipuðum
nótum og þróast hefur í Noregi.
Leitað var upplýsinga hjá norsku
Bændasamtökunum og létu þau
fúslega af hendi ýmsar gagnlegar
upplýsingar um hvernig að sam-
rekstri er staðið hjá þeim.
Ráðgjafarmiðstöð land-
búnaðarins (RML) fékk aðgengi
að gögnunum og búið er að þýða
samningasettið og það er nú
aðgengilegt fyrir þá sem kunna að
hafa áhuga á að kynna sér málið.
Fagráð í nautgriparækt styrkti
þýðingu samningsdraganna af
fagfé nautgriparæktar.
Hver eru markmið samrekstrar í
mjólkurframleiðslu?
Markmið samrekstrar eru, eða
eigum við frekar að segja geta
verið, eftirfarandi:
• Formfastara vinnufyrir-
komulag; möguleg verka-
skipting samrekstraraðila
• Aukinn frítími, umfram það
sem ella væri
• Betri fjárhagsleg afkoma
• Aukin tækifæri opnast til
annarear framleiðslu hjá
hverjum aðila s.s. nautaeldi,
ferðaþjónusta, heimavinnsla
afurða o.fl.
Út á hvað gengur
samreksturinn?
Eins og áður segir hafa Norðmenn
stillt saman ítarlegu samningssetti,
eða viðmiðunarformi, sem tekur á
nánast öllum þáttum sem lúta að
samrekstri. Samningsdrögin ber
að líta á sem leiðbeinandi og innan
ramma þeirra geta samstarfsaðilar
síðan gert sinn eigin samning, um
þau atriði sem þeir kjósa og telja
mikilvægt að semja um.
Hér eru nefnd til sögu helstu
atriði sem samningsdrögin taka á:
• Tveir eða fleiri kúabændur
ákveða að stofna samrekstrar-
félag um mjólkurframleiðslu
• Ítarlegur samningur mótar
samstarfið
• Gildistími hans er ákveðinn í
upphafi samstarfs
• Eignarhlutur hvers félaga
er (getur verið) breytilegur
– gjarnan miðaður við
framleiðslurétt hvers og eins
• Þátttakendur greiða stofn-
framlag inn í félagið í hlutfalli
við eignarhlut
• Þeir velja félaginu heimili og
nafn
• Ef eignir þátttakenda eru
seldar inn í samreksturinn,
skal óháður aðili fenginn til að
verðmeta þær
• Yfirtaka eða sala eigna skal
vera á markaðsverði
• Samreksturinn fær afnotarétt
að öllum framleiðslurétti hvers
félaga eins og hann er á stofndegi
samrekstrar, að því tilskildu að
landbúnaðarráðuneytið veiti
samþykki fyrir því
• Samreksturinn getur greitt
leigu fyrir framleiðsluréttinn
sem félagarnir sjálfir ákveða
(kr./lítra)
• Með einróma samþykki
allra félaganna geta þeir,
einn eða fleiri, aukið við sitt
greiðslumark
• Gripahús (fjós) er leigt, byggt
eða keypt af samrekstrarfélaginu
skv. skriflegum samningi
• Samreksturinn yfirtekur/
kaupir allar heilbrigðar kýr
samstarfsaðilanna (e.t.v.
einnig kvígur) að aflokinni
heilbrigðisskoðun
• Samreksturinn getur leigt
eða keypt búvélar og tæki,
sem eingöngu eru notuð í
samrekstrinum
• Með einróma samþykki allra
félaganna getur sam rekstrarfélagið
tekið bankalán
• Með einróma samþykki geta
samrekstraraðilar aukið eigið fé í
félaginu t.d. til að treysta lánshæfi.
• Aukning á eigin fé skal vera í
hlutfalli við eignarhlut hvers
og eins
• Félögunum er óheimilt að
stunda sömu framleiðslu utan
samrekstrarins
• Á sama hátt er samrekstrar-
félaginu óheimilt að færa
starfsemi sína út til annarrar
landbúnaðarframleiðslu
• Samreksturinn skal í einu og
öllu lúta ströngustu ákvæðum
um dýravelferð og aðbúnað
gripa
• Í upphafi samrekstrar skulu
aðilar stilla upp rekstraráætlun,
ákvarða ábyrgðarsvið hvers
og eins félaga svo og (fast)
vinnuframlag. Þetta er síðan
uppfært árlega
• Félögunum er skylt að útvega
samrekstrinum nægjanlegt
magn gróffóðurs og jafnframt
að móttaka og nýta búfjáráburð
frá samrekstrinum
• Enn fremur eru í samninga-
settinu nokkuð ítarleg ákvæði
um; færslu bókhalds og fjár-
reiður samrekstrarfélags-
ins, fyrir komulag ábyrgða,
stjórnarkjör, félags- og aðal-
fundi, ársuppgjör, launa- og
arðgreiðslur, slit félagsins, ef
félagi fellur frá, ættliðaskipti,
útgöngu félaga og inngöngu
nýrra félaga og ýmislegt
fleira.
Ekki er nauðsynlegt að fylgja öllum
ákvæðum samningaformsins. Þess í
stað geta aðilar samrekstrar útbúið
sinn eigin samning um þau atriði
sem þeim finnast skipta máli að
tiltaka í samstarfssamningi. Einnig
verður ekki annað séð en aðilar
að samrekstri geti valið sér það
félagsform (hf, sf, slf eða ehf) sem
þeir telja henta.
Þeir sem hafa áhuga á að kynna
sér gögnin og málefnið geta snúið
sér til eftirtalinna ráðunauta hjá
RML:
María Svanþrúður Jónsdóttir,
S:516 5036 msj@rml.is
Runólfur Sigursveinsson,
S:516 5039, rs@rml.is
Sigtryggur Veigar Herbertsson,
S: 516 5065sigtryggur@rml.is
Á FAGLEGUM NÓTUM
Samrekstur í mjólkurframleiðslu
Gunnar Guðmundsson
fyrrverandi ráðunautur
hjá Ráðgjafarmiðstöð
landbúnaðarins
Á síðasta ári kviknaði hugmynd um að kanna áhuga bænda og fýsileika
samrekstrar í mjólkurframleiðslu við okkar aðstæður, á svipuðum nótum
og þróast hefur í Noregi.
Sumarið er tíminn þegar
fleiri hendur þarf til starfa
víða um sveitir. Sauðburður
er vinnufrekur, heyskapur,
viðhaldsvinna sem hentar að
vinna á sumrin og margt fleira
kallar á tímabundnar ráðningar
á starfsfólki. Mikilvægt er þá
að huga að umgjörð þessara
ráðninga.
Bændasamtök Íslands og
Starfsgreinasambandið gera með
sér kjarasamninga um kaup og
kjör starfsfólks í landbúnaði.
Starfsmenn sem vinna við
ferðaþjónustu falla hins vegar
ekki undir þennan samning.
Þennan kjarasamning má finna á
heimasíðu Bændasamtakanna og
margra aðildarfélaga Starfsgreina-
sambandsins. Samkvæmt kjara -
samningnum á að gera ráðningar-
samning sem er skriflegur
samningur um nánari útfærslu innan
þeirra marka sem kjarasamningurinn
heimilar. Bændur eru eindregið
hvattir til að gera slíkan samning
skriflega við starfsfólk sitt. Form
fyrir slíkan samning má finna á
heimasíðu Vinnumálastofnunar,
www.vmst.is
Gildissvið Kjarasamnings
BÍ og SGS
Það skiptir engu varðandi gildissvið
kjarasamnings um kjör starfsfólks
í landbúnaði, hvort launagreiðandi
á aðild að Bændasamtökunum
eða öðrum samtökum fyrirtækja.
Kjarasamningar binda alla þá sem
greiða og þiggja laun fyrir þau störf
sem kjarasamningurinn tekur til.
Alltaf skal fylgja gildandi
kjarasamningum, sem þýðir m.a. að
gera skal ráðningarsamning, greiða
að minnsta kosti lágmarkslaun og
gefa út launaseðill þar sem fram
koma laun og önnur starfskjör og
heimilaðir frádráttarliðir. Mikið
af upplýsingum er t.d. að finna
á vefsíðu Vinnumálastofnunar,
Sjúkra trygginga Íslands, Starfs-
greinasambandsins og Bænda-
samtaka Íslands.
Yfirlýsing um sjálfboðaliða
Bændasamtökin og Starfs greina-
sambandið gáfu út sameiginlega
yfirlýsingu í fyrravetur um
sjálfboðaliða í landbúnaði. Í
yfirlýsingunni segir meðal annars:
„Það er sameiginlegt viðfangsefni
aðila að stuðla að því að fyrirtæki og
lögbýli í framleiðslu eða þjónustu,
greiði laun og starfskjör í samræmi
við kjarasamninga og lög hér á
landi. Ef kjarasamningar eru ekki
virtir grefur það undan starfsemi
annarra og spillir forsendum
eðlilegrar samkeppni og dregur
úr ávinningi alls samfélagsins af
traustu og heilbrigðu atvinnulífi.“
Einnig er áréttað að það sé
andstætt kjarasamningum og
meginreglum á vinnumarkaði að
sjálfboðaliðar gangi í almenn störf
launafólks í efnahagslegri starfsemi.
Tryggingar og vinnuslys
Greiðsla tryggingagjalds er forsenda
þess að starfsmaðurinn hafi rétt til
bóta úr Atvinnuleysistryggingasjóði
og lífeyris- og slysatryggingum
almannatrygginga. Atvinnu-
rekendum ber einnig að kaupa
atvinnuslysatryggingu fyrir starfs-
menn sína samkvæmt ákvæðum
kjarasamninga.
Öll slys á vinnustað ber að
tilkynna til Vinnueftirlitsins ef
starfsmaður er frá vinnu einn eða
fleiri daga vegna þess. Rannsókn
lögreglu og Vinnueftirlits er
nauðsynleg ef líkamstjón hefur
orðið og er oft frumgagn við sönnun
orsaka og skaðabótaskyldu.
Vistráðningar eða „Au pair“
Þegar um vistráðningu er að
ræða eru forsendur aðrar en í
hefðbundnu ráðningarsambandi
og lýtur þ.a.l. öðrum lögmálum.
Ungur einstaklingur í vistráðningu
býr iðulega hjá fjölskyldu, tekur
þátt í léttum heimilisstörfum,
umönnun barna o.fl. gegn húsnæði
og vasapening en kynnist einnig
landi og þjóð.
Útlendingastofnun gefur út
vistráðningarleyfi fyrir fólk sem
kemur frá löndum utan EES.
Upplýsingar um þetta ráðningarform
má til dæmis finna á heimasíðu
Starfgreinasambandsins.
Atvinnu- og dvalarleyfi
Einstaklingar sem koma frá löndum
utan EES þurfa skilyrðislaust að
sækja um dvalar- og atvinnuleyfi.
Nánari upplýsingar er á finna
á www.sjukra.is. Á heimasíðu
Vinnumálastofnunar, www.vmst.is
er einnig að finna ýmsar upplýsingar
um veitingu atvinnuleyfa og annað
sem viðkemur ráðningu á erlendu
starfsfólki, en sömu skilyrði
eiga ekki við í öllum tilfellum.
Einnig má þar finna form fyrir
ráðningarsamning sem er bæði á
íslensku og ensku.
Bændasamtök Íslands hvetja
bændur til að fara yfir þessi mál
við ráðningu á starfsfólki. Því er nú
rétti tíminn til að afla nauðsynlegra
upplýsinga til að undirbúa ráðningar
fyrir sumarið. Það er mikilvægur
hluti af ímynd atvinnugreinarinnar
að hafa þessi mál sem önnur í góðu
horfi.
Erna Bjarnadóttir,
aðstoðarframkvæmdastjóri BÍ