Bændablaðið - 31.01.2019, Side 20
Bændablaðið | Fimmtudagur 31. janúar 201920
Hugmyndir eru nú uppi um
að flytja sorp frá Íslandi með
skipum til Svíþjóðar til eyðingar í
sorpbrennslustöðvum. Það hlýtur
að vera ansi sérkennilegt að það
þyki allt í lagi að láta erlendar
þjóðir sá um að brenna okkar
sorpi á meðan engin áform virðast
vera uppi um að Íslendingar taki
sjálfir ábyrgð á að eyða sínu
rusli.
Talið er að um 1,3 milljarðar
tonna falli nú til af sorpi í heiminum
á hverju ári og yfir helmingur af því
sorpi, eða 59%, fari í urðun eða
landfyllingar. Miðað við erlenda
staðla er líklegt að hér á landi falli
til um 410 tonn af sorpi á dag, eða
um 1,17 kg á mann að meðaltali.
Stórt hlutfall af sorpinu hefur verið
urðaður í Álfsnesi, á Akureyri og
við Blönduós. Af landfyllingum
stafar mikill sóðaskapur, eitrun
jarðvegs og grunnvatnsmengun
sem og loftmengun. Á næstu
árum mun urðun því trúlega verða
bönnuð hér í samræmi við áform
í öðrum Evrópulöndum. Víða um
lönd er því verið að fara þá leið að
brenna verulegum hluta sorpsins í
háþróuðum sorpeyðingarstöðvum
og framleiða þá hitaorku og
rafmagn um leið.
Á árinu 2016 voru starfræktar
um 2.200 WTE (waste-to-
energy) sorpbrennsluorkustöðvar
í heiminum, þar af fjölmargar í
Evrópu og Bandaríkjunum.
Kosturinn við sorpbrennslu-
orkustöðvarnar er að minna land
fer til spillis, grunnvatn mengast
síður og sorpið er nýtt til að
framleiða orku sem annars væri
framleidd með kolum eða olíu.
Þá virðast ýmsar rannsóknir sýna
að kolefnisspor frá brennslu í
háþróuðum sorpbrennslustöðum
sé minna en af sorpi sem hlaðið
er upp í landfyllingum. Þetta er
samt ekki óumdeild aðferð við
að eyða sorpi og stöðugt leita
menn leiða til að endurnýta stærri
hluta af sorpinu fyrir ýmiss konar
iðnaðarframleiðslu.
Sveitarfélög á Suðurlandi
í sorpvanda
Í fréttum að undanförnu hefur
verið greint frá því að frá árinu
2009 hafi óflokkaður úrgangur
frá sveitarfélögum á Suðurlandi
verið fluttur til urðunar í Álfsnesi í
samræmi við samkomulag SORPU
og Sorpstöðvar Suðurlands, sem
gengið var frá í framhaldi af lokun
urðunarstaðar Sunnlendinga í
Kirkjuferjuhjáleigu í Ölfusi árið
2009.
Nú hafa stjórnendur Sorpu tekið
ákvörðun um að hætta að taka við
sunnlensku sorpi til urðunar í
Álfsnesi þar sem urðunarsvæðið
fer senn að verða fullnýtt.
Sveitarfélög á Suðurlandi hafa því
uppi áform um að senda sorp frá
svæðinu til brennslu í evrópskum
sorpbrennslustöðvum. Þessu
fylgir þá væntanlega líka mengun
frá skipum sem flytja sorpið til
útlanda.
Samhliða þessu eru aðgerðir
hafnar til að auka flokkun úrgangs
á upprunastað til að tryggja að
auðlindir í úrganginum nýtist sem
best. Jafnframt verður unnið áfram
að leit að urðunarstað á Suðurlandi,
en með aðaláherslu á úrgang sem
fellur til innan svæðisins.
Sorp víða af Vesturlandi og
Vestfjörðum hefur einnig verið
sent í Álfsnes til urðunar og því
vaknar spurning hvað verði um það
í framtíðinni.
Tvískinnungur
Mikill tvískinnungur hefur verið
með sorpeyðingarmál í íslenska
stjórnkerfinu. Hér var á liðnum
áratugum oft beitt þeirri aðferð
að brenna rusli og margvíslegum
úrgangi og oftast í opnum gryfjum
eða í ófullkomnum sorpbrennslum.
Í stað þess að taka upp nýja tækni
og styðja við og stuðla sem víðast
að uppbyggingu á fullkomnum
sorpbrennslustöðvum, var tekin
sú afstaða að þvo hendur sínar að
mestu af öllu sem héti loftmengun
af völdum sorpbrennslu hér á landi.
Þess í stað var farið í þá vegferð að
láta flokka stóran hluta af sorpinu og
senda með skipum í það sem kallað
var endurvinnsla erlendis. Það var
aðallega til Svíþjóðar, annað skyldi
urðað. Í Svíþjóð fór svo hluti af
þessum endurvinnsluefnum eins
og plasti til Kína, eða allt þar til
á síðasta ári og stór hluti fór til
brennslu. Litlum sögum fer þó af
hvað endanlega verður af flokkuðu
sorpi sem sent er frá Íslandi.
Töldu menn þannig sæmandi að
útlendingar tækju á sig að brenna
ruslinu sem þurfti að brenna svo
ekki félli kolefnisarða á hvítflibba
þeirra sem vildu skilgreina sig sem
umhverfissinnaða Íslendinga. Slík
hugsun felur greinilega í sér mikinn
misskilning og vanþekkingu á
þeirri tækni sem nú stendur til boða
í sorpbrennslu.
Ekki er allur flokkaði
úrgangurinn endurvinnsluhæfur
Vitað er að stór hluti af þeim úrgangi
sem sendur hefur verið úr landi er
ekki endurvinnsluhæfur í þeim
skilningi og hefur því verið brenndur
í fullkomnum sorpeyðingarstöðvum
sem breytti orkunni í rafmagn.
Þetta hafa menn verið ansi tregir
til að viðurkenna, þar til nýverið
að farið er að tala um sænsku sorp-
brennsluna sem „endurvinnslu“.
Væntanlega er það gert til að
réttlæta áframhaldandi útflutning
á flokkuðum úrgangsefnum frá
íslenskum heimilum og fyrirtækjum.
Ófullkomnum sorpbrennslum
var lokað en grunnvandinn
enn óleystur
Það var díoxínmálið sem upp
kom vegna brennslu á sorpi í
Funa á Ísafirði 2010 sem setti allt
stjórnkerfi umhverfismála á Íslandi
í uppnám þegar uppvíst varð um
andvaraleysi hjá stjórnkerfinu og
eftirlitsstofnunum í málinu. Gripið
var til þess ráðs að loka alfarið
sorpbrennslu Funa á Ísafirði og flytja
allt sorp af svæðinu til urðunar á
sorphaugum höfuðborgarsvæðisins
í Álfsnesi.
Eftir tveggja ára vangaveltur um
sorpeyðingarstöðvarnar tilkynnti
umhverfisráðuneytið svo þann
20. mars 2012 að afnema ætti
undanþágur sem verið höfðu í gildi
fyrir sorpbrennslustöðvarnar á
Klaustri og í Eyjum.
Elliði Vignisson, þáverandi
bæjarstjóri í Vestmannaeyjum,
gagnrýndi umhverfisyfirvöld
harðlega og sagði þau vinna leynt og
ljóst að því að útrýma sorpbrennslu
hér á landi. Kallaði hann eftir
heildarstefnu í sorpeyðingarmálum
sem í dag virðast helst felast í því að
flytja vandann til útlanda.
Ófullkomin sorpeyðingarstöð
Skaftárhrepps við grunnskólana á
Klaustri fékk eðlilega sömu meðferð
og sorpbrennslurnar í Eyjum og á
Ísafirði og var á endanum lokað,
enda ljóst að frá henni stafaði mikil
og hættuleg mengun. Þá var einnig
greint frá því í Bændablaðinu 2012
að sorpeyðingarstöð Sorpsamlags
Þingeyinga ehf. á Húsavík myndi
hætta að taka við dýrahræjum til
förgunar þann 1. september það ár.
Stöðin var gangsett haustið 2006.
Strangari reglur voru
nauðsynlegar
Sérákvæði um starfandi sorp-
brennslu stöðvar voru felld úr
gildi með breytingu á reglugerð
um brennslu úrgangs árið 2012.
Reglugerðin hafði í för með sér
að allar íslenskar sorpbrennslu-
stöðvar áttu nú að uppfylla
sömu kröfur og gerðar eru til
sambærilegrar starfsemi á Evrópska
efnahagssvæðinu. Með breytingunni
var sorpbrennslustöðvum gert að
uppfylla öll ákvæði reglugerðarinnar
eigi síðar en 1. janúar 2013.
Sannarlega var komin full þörf á
að setja strangar reglur um brennslu á
sorpi. Það dugði þó skammt þar sem
engar varanlegar heildarlausnir voru
þá á borðinu varðandi sorpeyðingu
frekar en nú. Það hefur nánast verið
dauðasök og algjört „tabú“ að nefna
brennslu á sorpi. Flokkun á sorpi
hefur vissulega stóraukist sem og
jarðvegsgerð úr lífrænum úrgangi.
Þrátt fyrri það er verulegur hluti af
vandanum enn óleystur og vandséð
að Íslendingum verði stætt á að flytja
þann vanda öllu lengur til útlanda.
Vilja reisa hátækni
sorpbrennsluorkustöð
á Vestfjörðum
Í Bændablaðinu 9. maí 2018 birtist
grein eftir Júlíus Sólnes, verkfræðing
og fyrrum umhverfisráðherra, Stefán
Guðsteinsson skipatæknifræðing og
Braga Má Valgeirsson vélfræðing
um sorporku undir fyrirsögninni
„Fullkomin sorpbrennslustöð
verði reist til orkuframleiðslu
á Vestfjörðum“. Hugmynd
þeirra gengur út á að stöðin
yrði mjög tæknilega fullkomin,
byggð skv. ströngustu reglum
Evrópusambandsins í líkingu við
þær stöðvar, sem nýlega hafa verið
teknar í notkun á Norðurlöndunum,
m.a. á Amager, nærri miðborg
Kaupmannahafnar. Um er að
ræða háhitabrennslu (um 1100 til
1200°C) með mjög fullkomnum
mengunarvarnabúnaði, þannig að
loftmengun er nánast engin.
Þetta yrði um 80 þúsund tonna
stöð sem framleiddi um 7,5 MW
af raforku og 23 MW af hitaorku,
eða um 260 gígavattstundir af orku
á ári. Með henni færi raforkuþörf
Vestfirðinga um Vestfjarðalínu
úr 150 MW/klst í u.þ.b. 15 MW/
klst á ári miðað við óbreytt ástand.
Þá fengist líka næg hitaorka
til húshitunar í byggðarlögum
við Djúp, og til margs konar
atvinnustarfsemi.
Stöðin kæmi til með að veita um
15 manns atvinnu, og að auki yrði
um önnur afleidd störf að ræða.
Þótt þeir félagar hafi bent á að
sorpbrennsla af þessu tagi sé mjög
umhverfisvæn og tíðkuð í dag víða
á Norðurlöndum, þá virðist enn
takmarkaður skilningur á málinu.
Júlíus Sólnes sagði í samtali við
Bændablaðið í síðustu viku að
samkvæmt tölum frá Babcock &
Wilcox Vølund í Danmörku þá gæti
fullkomin sorpbrennsluorkustöð
sem reist yrði á Vestfjörðum
kostað á bilinu 10–13 milljarða
króna. Til viðbótar þyrfti skip og
orkuflutningslagnir.
Kalka á Suðurnesjum
Eina fyrirtækið sem hefur haft leyfi
til sorpbrennslu undanfarin ár er
Kalka sorpeyðingarstöð sf. (áður
Sorpeyðingarstöð Suðurnesja sf.).
Fyrirtækið átti 40 ára afmæli á
síðasta ári, var stofnað 1. ágúst
1978, og var gamla brennslustöðin
formlega gangsett 31. ágúst 1979,
Kalka er nú með starfsleyfi sem
gildir til 21. september 2032.
Þann 1. apríl 2004 flutti starfsemi
fyrirtækisins í nýja móttöku-,
flokkunar- og eyðingarstöð í
Helguvík sem ber nafnið Kalka.
Þar fer fram öll móttaka á sorpi frá
sveitarfélögum og fyrirtækjum á
starfssvæði stöðvarinnar samkvæmt
verðskrá. Þar er einnig rekið
gámasvæði fyrir almenning sem
og í Grindavík og Vogum, þar sem
íbúar svæðisins geta komið með
úrgang frá heimilum til eyðingar
og endurvinnslu.
Brennsla umhverfisvænni
en urðun
Jón Norðfjörð, framkvæmdastjóri
Kölku, segir tímabært að
Íslendingar fari að huga betur að
því hvað framtíðin ber í skauti sér
varðandi förgun á sorpi sem fellur
til hér á landi. Hann segir mun
umhverfisvænna að brenna sorpi en
að urða það. Brennslustöðin Kalka
sem getur brennt allt að 12.300
tonnum úrgangs á ári, er með
mjög fullkomin reykhreinsibúnað
sem heldur útblæstri frá stöðinni
í algjöru lágmarki. Í upphafi var
framleitt rafmagn í Kölku með
450 kw gufutúrbínu en það er
um helmingi meira en stöðin
þarfnaðist. Varmaorkan í stöðinni
er 5 megawött.
„Túrbínan reyndist ekki nógu
vel og var því raforkuframleiðslunni
hætt fyrir nokkrum árum,“ sagði Jón
í samtali við Bændablaðið.
Hann segir að sorpbrennslustöðvar
séu nokkuð mismunandi að gerð
FRÉTTASKÝRING
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is
Sorpbrennsla er tabú á Íslandi en í góðu lagi hefur þótt að brenna það í útlöndum:
Við getum ekki vísað ábyrgðinni af
sorpinu okkar lengur yfir á aðra
– Fátt annað en aukin endurvinnsla og innlend sorpbrennsla virðist vera í boði þar sem urðun á sorpi verður bönnuð á næstu árum
Sorporkustöðin á Amager, ekki langt frá óperuhúsinu í Kaupmannahöfn. Hún var tekin í notkun í apríl 2017 og þykir
ein fullkomnasta stöð sinnar tegundar í Evrópu. Á veturna er skíðabrekka ofan á þaki stöðvarinnar til ánægju fyrir
Kaupmannahafnarbúa. Mynd / B&W Vølund
Sorporkustöð í Þýskalandi.