Bændablaðið - 31.01.2019, Blaðsíða 50

Bændablaðið | Fimmtudagur 31. janúar 201950
LESENDABÁS
Ómaklega vegið að stjórnarformönnum
Fyrrverandi stjórnarformaður,
stjórnarmaður og framkvæmda-
stjóri Landssambands kúabænda,
sem ég kalla þríhöfða hér eftir,
vó ósmekklega að núverandi
stjórnarformönnum MS og
Auðhumlu, í aðsendum pistli í
síðasta Bændablaði og væna þá
um framkvæmdaleysi eftir að þeir
tóku við síðasta sumar.
Staðreyndin er sú að fráfarandi
stjórnarformaður ásamt meirihluta
stjórnar var nánast búinn að
keyra fyrirtækin í þrot með sinni
einstrengingslegu afstöðu um
greiðslu á umfram mjólk, sem
hefur kostað MS og Auðhumlu
um 1250 milljónir frá 2013. Halli
á fyrstu 6 mánuðum síðasta árs var
um 700 milljónir og fjárhagsstaðan
í samræmi við það þannig að það
var enginn möguleiki á að fara í
nýbyggingu á þeirri duftverksmiðju
sem þríhöfði vænir þau um að hafa
ekki farið af stað með.
Viðsnúningur
Nýir stjórnarformenn héldu fundi
síðastliðið haust til að kynna
framleiðendum þessa erfiðu stöðu
og rekstraráætlun út árið 2018 með
aðhaldsaðgerðum og greiðslu fyrir
umfram mjólk, það sem hún skilar
á erlendum markaði. Sú niðurstaða
sýndi viðsnúning, með verðbreytingu
1. september, þannig að niðurstaðan
yrði 100 milljónir í plús. Það var
vel gert og nauðsynlegt. Þar kom
fram að staða MS gagnvart sínum
viðskiptabanka var mjög erfið sem
sést best á því að það fékkst ekki
lán fyrir samkeppnissektinni nema
KS mundi ábyrgjast það til jafns
við Auðhumlu, það dugði ekki að
það væri eftir eignarhlutum. Með
stofnun Ísey er erlend starfsemi ekki
að greiða niður innlenda starfsemi.
Halli milli prótein- og fitusölu
Þríhöfði talar líka mikið um
efnahallann á milli próteinsölu og
fitusölu, sem er orðinn mikill, en í
töflu sem ég læt fylgja með sýnir að
hann hefur löngum verið til staðar
og þá líka á hinn veginn. Þeir unnu
að því við síðasta búvörusamning
að leggja af framleiðslustýringu
í lok samningstímans og að gefa
framleiðsluna frjálsa og þá verður
verðmyndunin trúlega að verða
frjáls, og óheimilt að vera með
verðtilfærslu á milli vörutegunda,
sem myndi trúlega skaða fyrirtækin
og okkur bændur. Það tókst að koma
inn í samninginn að bændur fengju
að kjósa um hvort framleiðslustýring
yrði lögð af eða ekki.
Með óheftri framleiðslu myndi
framleiðslan trúlega vaxa það
mikið að fyrirtækið réði ekki
við að taka á móti allri þeirri
mjólk, án verulegra fjárfestinga
í vinnslubúnaði. Það fjármagn er
ekki til og svo þyrfti að flytja út
vörur á mjög lágu verði sem kæmi
niður á verði til bænda. Það er talað
um að kolefnisjafna landbúnaðinn,
það er ekki liður í því, stóraukinn
innflutningur á kjarnfóðri með
því kolefnisspori, til að auka
framleiðsluna og flytja svo
vöruna út aftur sem trúlega borgar
ekki kjarnfóðrið sem fer í þessa
aukningu ásamt því kolefnisspori
aftur. Það hefur verið talað um að
smjörverðið standi ekki undir því
afurðaverði sem fer í það, en það
verður að tala um framlegðina af
fituhlutanum öllum og þá held ég
að það sé vel ásættanlegt.
Óheft framleiðsla ekki til bóta
Ég skora á bændur að láta
undanfarin ár kenna okkur að óheft
framleiðsla getur aldrei verið til
hagsbóta fyrir greinina í heild.
Kjósum því framleiðslustýringu
áfram og komum á eðlegri aðferð
til að færa kvóta á milli manna. Ég
set hér samantekt úr ársreikningum
Auðhumlusamstæðunnar þar sem
kemur fram að ætluð samanlögð
rekstrarniðurstaða frá 2017 til
2018 er neikvæð um tæpar 104
milljónir ef söluhagnaður af osta
og smjörsöluhúsinu er dregin frá,
því um eignasölu er að ræða og
um einskiptis tekjur, en ef hallinn
á umfram mjólkinni er dreginn
frá hefði rekstrarniðurstaðan
orðið 1146 milljónir í tekjafgang.
Þá hefði verið hægt að byrja á
duftverksmiðjunni. Set hér líka
töflu sem ég tók af heimasíðu SAM
um framleiðslu, sölu á próteini, fitu
og mismun á fitu og próteinsölu
ásamt mismun á framleiðslu og
þeim efnaþætti sem meira selst af
frá 2005 til 2018. Þar kemur fram
að árið 2013 voru framleidd 2,1
milljón lítra umfram fitusölu það
ár, þannig að smjörskortur var bara
birgðastýringarmistök.
Haraldur Magnússon
bóndi, Belgsholti og fulltrúi í
gömlu MS og síðar Auðhumlu
innvigtun Sala á próteini Sala fitu Efnahalli Efnahall Mism á prót Mism á fitu
Millj lítr Millj lítr Millj lítr Prót milj lítr af framl sölu og framl sölu og framl
Ár Millj lítra Millj lítra
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
Samtals millj lítra 160,8 121,6
innvigtun Sala á próteini Sala fitu Efnahalli Efnahall Mism á prót Mism á fitu
Millj lítr Millj lítr Millj lítr Prót milj lítr af framl sölu og framl sölu og framl
Ár Millj lítra Millj lítra
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
160,8 121,6Samtals millj lítra
Framtíð mjólkurframleiðslunnar – okkar val
Endurskoðun samnings um
starfsskilyrði nautgripa ræktar-
innar fer fram á þessu ári og
er því loksins komið að því að
atkvæðagreiðsla fari fram meðal
mjólkurframleiðenda um hvort
framleiðslustýring verði afnumin
eða ekki.
Það er ekki laust við að bændur
hafi tekist nokkuð á um þessi mál
bæði fyrir og eftir að samningurinn
var undirritaður árið 2016.
Endurskoðunarákvæði samningsins
hefur skapað óþægilega óvissu í
mjólkurframleiðslu síðustu ár og
skiptar skoðanir hafa verið meðal
framleiðenda.
Íslenskir kúabændur hafa á
síðustu árum sýnt hvað í þeim býr
og landsframleiðslan farið langt
umfram það sem spár sögðu til um.
Hvað vilja bændur?
Sem stjórnarmaður í Lands-
sambandi kúabænda lít ég fyrst
og fremst á það sem hlutverk mitt
að starfa fyrir bændur og vinna að
málum sem félagsmenn koma sér
saman um.
Á aðalfundi LK 2018 ályktuðu
bændur þess efnis að þeir vilji
viðhalda framleiðslustýringu í
mjólkurframleiðslu og að þeir
vilji áfram eiga viðskipti með
greiðslumark.
Nú síðast ályktuðu ungir bændur
á ársfundi SUB 2019 að þeir telji
hagsmunum sínum best varið með
áframhaldandi framleiðslustýringu
í mjólkurframleiðslu og vilja þá að
viðskipti fari fram á endurbættum
innlausnarmarkaði.
Í stefnumótun LK í mjólkur-
framleiðslu kemur fram um
starfsumhverfi greinarinnar að tryggt
verði fyrirkomulag mjólkursöfnunar
sem jafnar flutningskostnað
kúabænda hvar sem þeir búa. Einnig
eigi dreifing búa um landið að halda
sér hlutfallslega og fjölbreytileiki í
stærð og rekstrarformi búa.
Hvert er valið?
Ég ætla ekki að fara leynt með
skoðun mína en ég tel að hagsmunum
íslenskra kúabænda sé best gætt með
að viðhalda framleiðslustýringu.
Það er erfitt að sjá fyrir sér hvað
framtíðin ber í skauti sér en við
höfum þó nokkur fordæmi fyrir því
hverjar afleiðingarnar eru af því að
gefa framleiðsluna frjálsa. Þá ber
helst að líta til Evrópusambandsins
þar sem kvóti var lagður af árið 2015
og í kjölfarið fór fjöldi kúabænda
á hausinn. Við þurfum ekki að
fara langt til að sjá hvaða áhrif
stjórnlaus framleiðsla hefur haft hjá
sauðfjárbændum.
Sú reynsla sem komin er á
útflutning mjólkurvara hefur sýnt
að það er mjög erfiður markaður
og vandfundnir staðir þar sem
ásættanlegt verð fæst fyrir okkar
vörur.
Ég sé fyrir mér að ef kvóti verður
afnuminn hér á landi stóraukist
framleiðslan með þeim afleiðingum
að verð til bænda lækkar. Það mun
hafa þær afleiðingar að minni
framleiðendur gefast upp og hætta
þannig að búum mun fækka og þau
munu stækka.
Ef framleiðslan fer langt umfram
það sem mjólkuriðnaðurinn ræður
við að koma út get ég ekki séð
að hægt verði að leggja söfnunar-
né kaupskyldu á iðnaðinn áfram
og velti fyrir mér hvort jöfnun á
flutningskostnaði muni þá ekki
heyra sögunni til.
Þá verður framleiðsluumhverfið
orðið gjörbreytt og þessi
starfsskilyrði stuðla varla að því að
mjólkurframleiðsla fari fram um
land allt.
Framleiðslan færist yfir á fáa en
stóra aðila og nýliðun verður mun
erfiðari.
Þetta er mynd sem mér líst ekki á
og þá má einnig velta fyrir sér hver
ímynd mjólkurframleiðslu verður
hjá neytendum og stjórnvöldum.
Þetta væri andstætt því sem komið
hefur fram meðal almennings í
landinu sem er jákvæður fyrir
fjölskyldureknum landbúnaði.
Við skulum ekki vanmeta þetta
því það er okkur lífsnauðsyn að
halda jákvæðri ímynd og velvild
landsmanna í garð landbúnaðarins.
Ég tel að stýring hafi nú þegar
sannað sig og eigi stóran þátt í
því hversu öflug atvinnugrein
mjólkurframleiðsla hefur orðið á
landinu.
Fyrri framleiðslustýringakerfi
hafa ekki verið gallalaus og þau þurfa
stöðugt að vera til endurskoðunar og
taka endurbótum eftir kröfum tímans
og verður það gert í kjölfar kosningar
ef framleiðslustýring verður kosin
áfram. Ég tel að við séum betur í
stakk búin að takast á við áskoranir
mjólkurframleiðslunnar með
áframhaldandi framleiðslustýringu.
Ef valið stendur um framleiðslu-
umhverfi sem miðast við að vera
á alþjóðlegum markaði sem fyrst
og fremst byggist á sem ódýrastri
framleiðslu eða umhverfi sem
byggir á innanlandamarkaði og setur
samfélagið og vörugæði í forgang
er ekki spurning hvorn kostinn ég
vel – mér hugnast síðari kosturinn
mun betur.
Þá þurfum við líka að njóta
tollverndar enda er eðlilegt að
bændur njóti þeirrar verndar rétt eins
og launþegar á landinu eru varðir
fyrir innflutningi ódýrs vinnuafls.
Við eigum að vera ófeimin við að
gera þá kröfu.
Styrkurinn liggur í samstöðu
Nú fara línurnar að skýrast um hvaða
stefnu bændur taka í þessum málum.
Því segi ég, loksins er komið að
kosningu.
Í kosningunni verður aðeins
spurt hvort bændur vilji framleiðslu-
stýringu áfram eða ekki. Allir
mjólkurframleiðendur hafa
kosningarétt, eitt atkvæði verður
fyrir hvern innleggjanda.
Ef stýring verður kosin áfram er
svo annað mál hvernig eigi að hátta
viðskiptum með greiðslumarkið
en það liggur mikið á að koma
hreyfingu á viðskiptin.
Hver svo sem niðurstaða kosning-
anna verður munu kúabændur halda
áfram að mæta nýjum áskorunum
og verkefnum af ýmsum toga. Því
er gríðarlega mikilvægt að bændur
sýni styrk sinn með samstöðu og taki
virkan þátt í þeirri umræðu sem fer
fram innan okkar hagsmunafélags.
Hægt er að takast á um mál innan
félagsskaparins og mikilvægt að fólk
komi skoðunum sínum á framfæri og
komist að niðurstöðu sem hægt er að
berjast fyrir og standa saman um.
Með samstöðu stöndum við
sterkust út á við gagnvart þeim
áskorunum sem framtíðin ber í
skauti sér.
Herdís Magna Gunnarsdóttir
Herdís Magna Gunnarsdóttir.