Bændablaðið - 31.01.2019, Qupperneq 22

Bændablaðið | Fimmtudagur 31. janúar 201922
Minnkandi sauðfjárbeit á láglendi Suðurlands hefur áhrif á runnagróður og þar með fuglasamfélög:
Vaðfuglar víkja fyrir spörfuglum
– Hefur mikil áhrif á verndarstöðu nokkurra vaðfuglsstofna
Runnagróður á láglendi á
Suðurlandi er víða í hraðri
framvindu og er nátengdur
minnkandi sauðfjárbeit þar.
Hefur þessi þróun mikil áhrif
á fuglasamfélög á ákveðnum
svæðum, þar sem vaðfuglar munu
víkja fyrir spörfuglum.
Niðurstöður í meistararitgerð
Sigurðar Björns Alfreðssonar
í líffræði, sem unnin var við
Rannsóknasetur Háskóla Íslands á
Suðurlandi og gefin út í september á
síðasta ári, leiða þessa stöðu í ljós. Þar
er fjallað um tengsl runnagróðurs og
búfjárbeitar á búsvæði fugla á láglendi
Suðurlands.
Rannsóknin var gerð á láglendi
Suðurlands sumrin 2017 til 2018.
Fuglar voru taldir á stykkjum með
runnagróðri og á nærliggjandi
stykkjum án runna, til samanburðar.
Á runnastykkjum var stærð runna
ákvörðuð og þéttleiki þeirra.
Bændur spurðir um beitarmynstur
Bændur voru heimsóttir og spurðir
um ríkjandi beitarmynstur á
stykkjunum síðustu tíu árin til að
tengja mætti framvindu runnagróðurs
við beitarmynstur. Sumarið 2018 var
rannsókn frá árinu 2001 endurtekin til
að meta hversu mikið runnagróður
hefur aukist á þessu tímabili. Tíðni
bletta með birki-/fjalldraparunnum
hafði aukist um 95,7 prósent milli
2001 og 2018 og tíðni stykkja með
áberandi víðirunnum hafði aukist um
51,5 prósent.
Könnun meðal landeigenda
sýndi að runnar höfðu einkum
vaxið upp á stykkjum sem voru
alveg friðuð eða friðuð fyrir
sauðfjárbeit. Hrossabeit kom ekki í
veg fyrir framvindu runna. Sigurður
Björn segir að plöntuval sé mjög
mismunandi á milli grasbíta, hrossin
virðast síður sækja í runnagróður en
sauðfé. „Plöntur þola beit misvel
og liggur aðalmunurinn í byggingu
plantnanna, sérstaklega í því hvar
vaxtarbroddurinn er staðsettur. Tré,
runnar og blómplöntur eru viðkvæm
fyrir beit því vaxtarbroddurinn er efst
á stönglinum eða á greinaendum – og
sauðféð bítur hann af.“
Hefur áhrif á verndarstöðu
vaðfuglastofna
Fuglategundir sem voru í lægri
þéttleika á runnastykkjum voru
vaðfuglarnir tjaldur, heiðlóa, spói
og stelkur. Tegundir sem voru í
hærri þéttleika á runnastykkjum
voru hrossagaukur – sem reyndar
er vaðfugl – skógarþröstur og
þúfutittlingur. Jaðrakan, lóuþræl og
heiðlóu fækkaði innan runnastykkja
eftir því sem runnar voru stærri.
Sigurður Björn segir að breytingarnar
muni líklega hafa mikil áhrif á
alþjóðlega verndarstöðu nokkurra
vaðfuglastofna. „Vaðfuglar eins og
heiðlóa og spói hafa verið ríkjandi
tegundir á Íslandi um aldir og stór
hluti heimsstofns þessara tegunda
verpur hér. Þessum tegundum er að
fækka mikið um allan heim vegna
þess að gengið er á búsvæði þeirra.
Spörfuglarnir standa að jafnaði betur
á alþjóðlega vísu. Þessar rannsóknir
benda til að við séum að hnikast í
sömu átt og aðrir, að við séum að
tapa vaðfuglum og fá spörfugla í
staðinn. Skógarþresti fjölgar til að
mynda mikið þegar runnar vaxa upp.
Spörfuglar kjósa almennt frekar vel
gróin búsvæði því þeir fela hreiður
og unga í gróðri og eru aðlagaðir
líkamlega að slíkum búsvæðum,“
segir Sigurður Björn.
Margþættar ástæður
Sigurður Björn segir að ástæðurnar
fyrir því að vaðfuglarnir hrekist af
þessum runnasvæðum geti verið
margþættar. „Til dæmis er líklegt
að þessir langlífu fuglar kjósi
búsvæði með góðri yfirsýn til að
sporna við afránshættu og auka
lífslíkur sínar og afkvæma sinna.
Vatn er einnig gríðarlega mikilvægt
í umhverfi margra þessara vaðfugla
(tjarnir, pollar), en runnagróður og
trjátegundir draga í sig mikið vatn
og þurrka þessi búsvæði,“ segir
Sigurður Björn og bætir við að þessi
þróun eigi sér stað um allt Suðurland.
Líklega sé þó aukning á útbreiðslu
birkis meiri í uppsveitunum en víðis
í lágsveitunum.
Sigurður Björn segir að ef bændur
vilji vernda vaðfuglana, sem hafa
einkennt Ísland um aldir, virðist
sem hófleg sauðfjárbeit, sem dugar
til að halda niðri kjarri, sé heppileg.
„Vaðfuglar sækja líka mikið í votlendi
og það er hægt að gera miklu meira
af því að vernda það.
Á Íslandi hafa búsvæði fugla
breyst mikið frá landnámi, meðal
annars vegna mikillar sauðfjárbeitar.
Stór svæði með lágvöxnum gróðri
urðu til sem eru mjög ákjósanleg
varpsvæði vaðfugla. Líklega eru
þessar breytingar á gróðurfari landsins
ein aðalástæða þess að Íslendingar
eru nú með stóra vaðfuglastofna.
Sjálfbær landnotkun sem fellur að
umhverfismarkmiðum er ákjósanleg,
en það er áskorun að skilgreina slíkt
fyrirkomulag.
Ég hef ekki gert viðhorfskönnun
hjá bændum, en í nýlegri rannsókn,
sem fjallar um landbúnað og
fuglalíf, virðast bændur líklegir til
að auka flatarmál landbúnaðarlands
á komandi árum.“
Kemur vonandi að gagni
við stefnumótun
Rannsóknir Sigurðar Björns voru
unnar við Rannsóknasetur Háskóla
Íslands á Suðurlandi sem fyrr segir,
en þar hafa tengsl landnotkunar
og náttúrufars verið könnuð í
fjölbreyttum rannsóknum síðustu
ár. „Niðurstöðunum verður miðlað
áfram í ýmiss konar nefndarstarfi
og með kynningum í ræðu og riti
og vonandi koma þær að gagni við
stefnumótun. En það veltur auðvitað
á vilja stjórnvalda og landeigenda,“
segir hann, spurður um hvað verði
síðan um þetta starf hans. /smh
ARCTIC TRUCKS ÍSLAND EHF.
KLETTHÁLSI 3
110 REYKJAVÍK
SÍMI: 540 4980
www.yamaha.is
YAMAHA VENTURE
MULTI PURPOSE PZ50
Yamaha Venture Multi Purpose er einn
áreiðanlegasti og fjölhæfasti vélsleði
sem er í boði í dag, hvort heldur sem
vinnutæki eða til ferðalaga.
• Hagkvæmur í rekstri og viðhaldi
• 500cc fjórgengismótor
• Tveggja manna, rúmgott farþegasæti
með góðu baki
• Hiti í handföngum
• Bakkgír
• Rúmgóð farangursgrind
TILBOÐSVERÐ:
KR. 1.990.000,-
Rannsóknir Sigurðar Björns Alfreðs-
sonar hafa leitt í ljós að aukinn
runnagróður á Suðurlandi ógni
verndarstöðu þeirra.
Runnasvæði og samanburðarsvæði án runnagróðurs. Myndir / Sigurður Björn
Heiðlóa. Vaðfuglar, eins og heiðlóa og spói, hafa verið ríkjandi tegundir
á Íslandi um aldir og stór hlut heimsstofns þessara tegunda verpur hér.
Þróunin er sú að við erum að tapa vaðfuglunum og fá spörfugla í staðinn.
Unnar Steinn Guðmundsson hjá Vörðufelli afhenti Ingimundi Sigurpálssyni,
forstjóra Íslandspósts, lykilinn að nýja pósthúsinu á Selfossi. Mynd / MHH
Þrjú hundruð milljóna króna
pósthús opnað á Selfossi
Íslandspóstur opnaði nýtt og
glæsilegt pósthús við Larsen-
stræti á Selfossi í desember sl.
Nýja húsið er á einni hæð og
stærð þess er rúmir 650 fermetrar.
Verktakafyrirtækið Vörðufell á
Selfossi sá um byggingu hússins,
sem kostaði tæplega þrjú hundruð
milljónir króna, en húsið var byggt
á þrettán mánuðum.
„Við erum í skýjunum með nýja
húsið og aðstöðuna, það var orðið
mjög þröngt á gamla staðnum en
þetta er æðislegt, hér er nóg pláss,
vítt til veggja og hátt til lofts,“ segir
Elín Höskuldsdóttir, forstöðumaður
Íslandspósts á Selfossi. /MHH
Elín Höskuldsdóttir, forstöðumaður
Íslands pósts á Selfossi.