Bændablaðið - 31.01.2019, Side 29

Bændablaðið | Fimmtudagur 31. janúar 2019 29
gerð skipulagsáætlana og framfylgd
þeirra er hjá sveitarstjórnum. Þannig
hefur það verið síðan sett voru
skipulags- og byggingarlög árið
1997, þótt tilhögun mála hafi verið
að færast í þessa veru áratugina þar
á undan.
Fyrr á tíð voru skipulagsmálin á
hendi ríkisins. Fyrstu skipulagslögin
voru sett árið 1921, eða lög um
skipulag kauptúna og sjávarþorpa.
Þá var viðfangsefnið eingöngu
þéttbýlisstaðirnir og fór þriggja
manna nefnd embættismanna á
vegum ríkisins með gerð skipulags
fyrir bæina. Með breytingum
á lögunum árið 1938 var
skipulagsnefndin fest í sessi þannig
að hún skyldi skipuð húsameistara
ríkisins, vegamálastjóra og
vitamálastjóra. Jafnframt var henni
heimilað að ráða sér starfsmann, en
það var Hörður Bjarnason arkitekt
sem var fyrsti skipulagsstjóri
ríkisins og markar það í raun
upphaf Skipulagsstofnunar eins
og við þekkjum hana í dag. Í dag
eru viðfangsefni skipulagsmála
orðin mun víðfeðmari en þau voru
í upphafi því nú er allt landið undir
og meira að segja firðir og flóar
einnig.“
Stefnumótun og fræðsla
er mikilvæg
Hjá Skipulagsstofnun í dag starfa
um 25 manns. Telur Ásdís Hlökk
að ekki veiti af þessum mannskap
m.a. vegna aukinnar áherslu í
samfélaginu á skipulagsmál og kröfu
um skilvirkni í skipulagsmálum.
„Við gætum án vafa náð meiri
slagkrafti og árangri ef stofnunin
hefði úr meiri mannafla að spila.
Það gæfi meira svigrúm til að vinna
fyrirbyggjandi að stefnumótun og
miðlun upplýsinga. Ég staðhæfi að
með fleiri höndum á dekki sé hægt
að koma í veg fyrir tafir á verkefnum
með tilheyrandi kostnaði, bæði
með því að sinna stefnumótunar-
og fræðsluþættinum af meiri krafti
og eins að hafa fleiri til að sinna
afgreiðslu erinda frá sveitarfélögum
og framkvæmdaraðilum. Við
þurfum einnig að hafa í huga að
einstök deiluefni og þrætumál
sem upp koma varða ekki bara
það einstaka verkefni heldur geta
einnig skemmt út frá sér, ef svo
má segja. Við sjáum dæmi þess að
til verða andstæðar fylkingar og á
stundum nokkuð hatrammar deilur.
Það dregur úr tiltrú og trausti á milli
aðila og á stofnunum sem að málum
koma. Það er mikið til vinnandi að
fækka slíkum þrætumálum.“
Forverarnir horfðu til lengri
framtíðar en nú er gert
„Áhugavert er að skoða það núna
þegar kallað er eftir að við hugsum
nægilega langt til framtíðar, m.a.
vegna loftslagsmála, að í fyrstu
skipulagslögunum árið 1921 átti að
horfa til 50 ára í allri skipulagsvinnu.
Í skipulagslögum í dag er aðeins
miðað við 12 ár en ljóst að engu
að síður þurfum við að horfa til
lengri tíma þegar við mótum stefnu
í skipulagsmálum. Það á til dæmis
við í þeirri vinnu sem nú er að hefjast
við mótun landsskipulagsstefnu
um loftslagsmál. Þar verður sett
niður stefna um hvernig við getum
nýtt skipulagsgerð sveitarfélaga
til að draga úr losun og binda
gróðurhúsalofttegundir og bregðast
við breyttum aðstæðum, svo sem
vegna hækkunar sjávarborðs.
Það er fleira sem tengir
okkur við upphafsár formlegrar
skipulagsgerðar hér á landi. Einn
helsti áhrifavaldur á skipulagsmál
hérlendis á fyrri hluta 20. aldar var
Guðmundur Hannesson læknir.
Í kringum aldamótin 1900 kom
formleg skipulagsgerð til ekki síst
út frá heilbrigðismálum. Þá snerist
skipulagsgerðin um að tryggja
heilnæm híbýli, skólplagnir, aðgang
að hreinu vatni og fleira sem laut að
heilbrigði fólks. Í dag erum við að
hefja vinnu við landsskipulagsstefnu
um tengsl lýðheilsu við skipulag
vegna þess að við getum enn þann
dag í dag haft mikil áhrif á lýðheilsu
með skipulagi byggðar, svo sem með
því hvernig fyrirkomulag byggðar
styður hreyfingu fólks í daglegu lífi.
Skipulagsstofnun leiðbeinir og
hefur eftirlit með skipulagsgerð
sveitarfélaga
„Sveitarfélög fara eins og áður
segir með ábyrgð á gerð og
framfylgd skipulagsáætlana, en
það er þó undir eftirliti ríkisins
og með leiðbeiningum og ráðgjöf
frá ríkinu. Skipulagsstofnun
fer með það verkefni fyrir
hönd ríkisins. Stofnunin þarf
til dæmis að staðfesta aðal- og
svæðisskipulag sveitarfélaga. Í
staðfestingarafgreiðslunni fer
stofnunin yfir hvort rétt hafi
verið staðið að framsetningu og
afgreiðslu skipulagsins. Einnig er
farið yfir hvort skipulagið gangi
gegn lagafyrirmælum eða stefnu
stjórnvalda á landsvísu.“
Dæmi um skipulagsmál
sveitarfélaga þar sem reynir á
samræmi aðalskipulags við lög
og stefnu stjórnvalda er t.d. við
ákvörðun um legu þjóðvegarins í
Reykhólahreppi. Einnig varðandi
Reykjavíkurflugvöll og ýmsar
framkvæmdir í vegagerð í Reykjavík
gagnvart aðalskipulagi Reykjavíkur.
Og varðandi aðalskipulag sveitar-
félaga á Norðurlandi vegna
legu nýrrar háspennulínu milli
Blönduvirkjunar og Eyjafjarðar.
„Þegar stefna ríkisins og
sveitarfélaga fer ekki saman, getur
komið upp pattstaða. Stundum
þarf þá að fresta skipulagi um
það svæði sem deilt er um eða
staðfesta skipulagið með fyrirvara
um tilteknar framkvæmdir eða
uppbyggingu.“
Það þarf pólitíska úrlausn
til að rjúfa pattstöðu
– Er eitthvað annað en pólitísk
íhlutun sem getur rofið slíka
pattstöðu?
„Þegar upp er komin slík
pattstaða eru engin formleg
stjórntæki sem taka við. Það er í
raun fyrst og fremst samtal og
málamiðlun á milli þeirra aðila
sem hlut eiga að máli sem getur
leyst úr málum. Það má því segja
að það sé pólitískt úrlausnarefni,
eins og reyndar öll stefnumörkun
í skipulagsmálum er. Að mínu
mati er lagasetning almennt ekki
ákjósanleg leið og ætti eingöngu að
horfa til sem neyðarúrræðis í slíkum
málum.“
Engin heildarstefna til um
skipulag skógræktar
– Snýr skipulag ekki líka að skógrækt
og er til einhver heildarstefna um
skipulag skógræktar í landinu?
„Jú, skipulag snýr líka beint og
óbeint að skógrækt. Skógræktin
(áður Skógrækt ríkisins) hefur sínar
áherslur og áform, en annars er ekki
til formleg stefna um skógrækt. Í
landsskipulagsstefnu eru reyndar
sett fram almenn sjónarmið sem
höfð skulu í heiðri við ráðstöfun
lands í dreifbýli, meðal annars til
skógræktar. Það varðar t.d. að tekið
sé tillit til landslags og náttúrulegs
umhverfis. Náttúruverndarlöggjöfin
gefur líka ákveðin fyrirmæli í
þessum efnum. Það er síðan í
höndum sveitarfélaganna að útfæra
stefnu í aðalskipulagi, hvert á sínu
svæði. Þar getur útfærslan verið
ólík, enda aðstæður ólíkar.
Með áherslu á kolefnisbindingu
með skógrækt sem hluta af
loftslagsaðgerðum íslenskra
stjórnvalda er orðið enn brýnna að
yfirfara skipulagsmálin.“
Víðerni og landslag mikilvæg
– Nú hef ég rætt við ferðamenn,
m.a. frá Kanada, sem leggja á
það áherslu að Íslendingar verði
að passa sig á að eyðileggja ekki
útsýnið með skógrækt. Sýna slík
sjónarmið ekki einmitt að mjög
áríðandi sé að móta heildarstefnu
í skógræktarmálum á landsvísu í
ljósi stóraukinnar ferðamennsku
sem er mjög oft að sækja í okkar
opna víðerni?
„Þótt ekki sé hægt að leggja
að jöfnu skógrækt og vindmyllur,
þá má segja að það sama eigi
við í umræðum um staðsetningu
vindorkuvera í íslenskri náttúru.
Grunnsjónarmiðin eru þau sömu,
þ.e. að við göngum ekki á verðmætar
landslagsheildir eða víðerni sem við
viljum viðhalda. Þetta þarf að hafa í
huga í skipulagsvinnu. Við þurfum
að læra af því sem aðrar þjóðir hafa
gert vel í þessum efnum. Í Skotlandi
var til dæmis á sínum tíma mótuð
stefna um svæði þar sem ekki
er gert ráð fyrir vindorkuverum,
svæði með ákveðnum takmörkunum
og svæði sem geta hentað fyrir
vindorkunýtingu. Þetta eru má segja
rauð, gul og græn svæði með tilliti
til nýtingar vindorku. Í Skotlandi
hefur orðið mikil uppbygging
vindorkuvera og þau eru ekki
á þessum rauðu svæðum og að
takmörkuðu leyti á gulu svæðunum.
Kannanir sýna að ferðamenn eru
sáttir við uppbyggingu vindorkuvera
í Skotlandi. Þarna sér maður hvað
skýr og markviss stefna skilar
miklum árangri.
Núna er að hefjast ferli við
mótun landsskipulagsstefnu um
loftslagsmál, landslag og lýðheilsu.
Varðandi landslagsþáttinn er það
sérstakt viðfangsefni að setja
niður viðmið fyrir uppbyggingu
vindorkunýtingar hér á landi með
tilliti til landslags. Þar erum við
mögulega að horfa til þess að fara
áþekka leið og Skotar. Og þótt ég vilji
ekki líkja saman vindorkunýtingu
og skógrækt, þá getur verið að
sambærileg aðferðafræði geti átt
við varðandi skógræktina.“
Skipulag skógræktar með tilliti til
landslags aðkallandi
– Er þá ekki orðið aðkallandi að
búa til svipaða skipulagsstefnu fyrir
skógrækt?
„Jú, ég held að það sé fullt
tilefni til að skoða það. Sérstaklega
vegna þess að við sjáum fyrir okkur
aukna skógrækt á næstu árum og
áratugum sem lið í að mæta okkar
skuldbindingum í loftslagsmálum.
Það er um að gera að vel sé að
því staðið til að koma í veg fyrir
að ágreiningur verði um slíka
skógrækt. En þar á það sama við
og um skipulagsmálin almennt að
við verðum að hafa þolinmæði til að
undirbúa verkefnin og gefa okkur
tíma til að móta stefnu,“ segir Ásdís
Hlökk Theodórsdóttir. /HKr.
KLETTUR / SALA OG ÞJÓNUSTA / KLETTAGARÐAR 8-10 / 104 REYKJAVÍK / 590 5280 / klettur.is
Þegar velja skal vinnuvéla- og landbúnaðardekk skipta gæði, ending
og áreiðanleiki höfuðmáli. Maxam dekkin eru hagkvæmur kostur og
hafa reynst vel við krefjandi aðstæður.
Gerðu kröfur — hafðu samband við sölumenn okkar í síma 590 5280
og kynntu þér kosti Maxam dekkjanna.
HAGKVÆM DEKK FYRIR
ALVÖRU KRÖFUR
Ásdís Hlökk hefur margþætt verkefni á sínu borði. Skipulagsstofnun sinnir
Það spannar m.a. mótun landsskipulagsstefnu, þar sem mótuð er sýn í
skipulagsmálum fyrir landið i heild jafnt í þéttbýli og dreifbýli, á hálendi og
láglendi. Einnig aðstoðar stofnunin sveitarfélög við gerð skipulagsáætlana
og hefur eftirlit með skipulagsgerð þeirra.