Bændablaðið - 07.05.2020, Blaðsíða 40

Bændablaðið | Fimmtudagur 7. maí 202040
SAUÐFÉ&GRÓÐUR
Skoðum þessar leiðir nánar
Að beitarfriða afréttinn og láta nátt-
úruna um að græða landið er kostur
sem kemur til álita. Það myndi hins
vegar þýða að land mun sums staðar
halda áfram að rofna í nokkrum
mæli, að minnsta kosti um alllangan
tíma og kolefnisbinding yrði frekar
hæg, einkum í byrjun. Með tímanum
myndi birki væntanlega breiðast út
þar sem skilyrði eru fyrir hendi.
Þetta er aðferð sem flokkast undir
náttúruvernd en þar sem um friðun
er að ræða myndi hún hafa áhrif á
sauðfjárbúskap og hafa neikvæð
áhrif á hefðir sem honum tengjast.
Að beitarfriða land í afrétti og
græða það upp með lúpínu er vafa-
laust ódýrasta og fljótvirkasta leiðin
til að stöðva rof og binda kolefni.
Þessi leið kemur að mati greinarhöf-
undar þó ekki til greina, aðallega
vegna þess að hún myndi gerbreyta
vistkerfi afréttarins og ásýnd lands.
Lúpína mun t.d. umbylta gróðri ekki
aðeins á melum og moldum heldur
einnig mun víðar, svo sem meðfram
ám og lækjum. Þetta er aðgerð sem
getur ekki flokkast undir náttúru-
vernd og hefur auk þess svipuð áhrif
og leið 1 á sauðfjárrækt og hefðir.
Þriðja leiðin, að beitarfriða og
vinna jafnframt að uppgræðslu, er
kostur sem greinarhöfundur telur að
komi vel til greina. Þá væri hægt
að einbeita sér, líkt og gert hefur
verið, að því að stöðva virkt rof og
koma í veg fyrir eyðingu gróðurs
og jarðvegs. Jafnframt yrði veruleg
sjálfgræðsla í afrétti, birki myndi,
líkt og við leið 1, taka að nema land
í allmiklum mæli. Aðferðin fellur vel
að náttúruvernd en áhrif á sauðfjár-
rækt og hefðir yrðu svipuð og við
leiðir 1 og 2. Vel má hugsa sér að
bændum yrði greitt fyrir að vinna að
uppgræðslu í stað þess að fjármagni
sé veitt úr ríkissjóði til að framleiða
lambakjöt. Þeir hafa yfir tækjum að
ráða sem nota má við uppgræðslu.
Fjórða leiðin, þ.e. að beita afrétt-
arlandið „hóflega“ og vinna jafn-
framt að uppgræðslu í samvinnu við
bændur og fleiri aðila, er sennilega
álitlegasta leiðin. Þá verður að hafa
sérstaklega í huga hvað átt er við
með hóflegri beit. Eins og áður
hefur komið fram er heildarfjöldi
í afrétti nú rúmlega 4.000 fjár og
beitarálag á gróið land víðast hvar
að mati greinarhöfundar ekki úr
hófi. Beit á melum er hins vegar
afar óheppileg svo ekki sé sterkar
til orða tekið. Telja verður æskilegt
að fé verði fækkað nokkuð frá því
sem nú er og reynt að stýra beit eins
og kostur er. Á Náttúrufræðistofnun
hafa melar nýlega verið flokkað-
ir í fjórar megingerðir eða vist-
gerðir, þ.e. eyðimelavist, mosa-
melavist, víðimelavist og gras-
melavist. Samkvæmt kortlagn-
ingu Náttúrufræðistofnunar þekja
melavistir á Hrunamannaafrétti um
480 km2 eða 47% af afrétti, en þeir
eru algengastir ofan 500 m hæðar-
marka. Á örfoka landi undir 500
m hæð er mest af víðimelavist og
grasmelavist. Á þessum gerðum er
talsverður munur. Líklegt er að beit
hamli gróðurframvindu á víðimelum
en reynslan frá Heygili bendir til
þess að friðun grasmela hafi tak-
mörkuð áhrif á framvindu.
Verði þessi leið valin er afar
mikilvægt að sleppa fé ekki of
snemma í afrétt þannig að gróður
hafi tíma til að jafna sig eftir vetur-
inn og komast í góðan vöxt áður en
beit hefst. Einnig má stýra beit að
nokkru með því að sleppa fé á þau
svæði sem einna best eru til beit-
ar fallin. Með því að beita hóflega
nýtast helstu kostir beitarinnar fyrir
landnám plantna í rofjöðrum og á
moldum (traðk og áburðaráhrif frá
fénu) sem myndi draga úr rofi á
svæðum sem nú er erfitt að kom-
ast að með vélum og tækjum. Líkt
og við leið 3 væri hægt að beina
kröftunum að því að stöðva rof og
græða upp rofjaðra. Með þessari leið
myndu áhrif á sauðfjárrækt og hefðir
viðhaldast að nokkru leyti. Þá má
nefna að beit dregur úr útbreiðslu
ágengra tegunda eins og lúpínu og
væntanlega einnig skógarkerfils.
Verulegur galli við þessa aðferð
er hins vegar að hún mun draga úr
möguleikum birkis á að nema land á
þeim svæðum sem áður voru vaxin
birkiskógi eða kjarri. Innan land-
græðslugirðingarinnar suðvestast í
afréttinum hefur birki verið sáð í
nokkrum mæli og eru þar komin
tré sem farin eru að sá sér út. Þar
stendur nú til að planta birki með
það fyrir augum að endurheimta
skóg á svæðinu.
Að lokum er rétt að árétta að
þessa grein ber ekki að skoða sem
lausn á meðferð afréttarlanda á
hálendi Íslands heldur sem innlegg
í þá umræðu sem þarf að fara fram
um það efni á næstunni. Í verkefninu
Grólind er nú unnið að því að meta
ástand gróðurs og jarðvegs á Íslandi
og þróa sjálfbærnivísa fyrir nýtingu
lands. Niðurstöður þess verkefnis
munu væntanlega gera menn betur í
stakk búna til að taka skynsamlegar
ákvarðanir um beit og meðferð lands
á hálendinu.
4. mynd (A-B-C). Dæmi um sjálfgræðslu lands á moldum við Heygil. Mynd
A var tekin 1988, mynd B var tekin 2009 og mynd C var tekin 2019.
Fyrir miðju á myndunum er friðaður reitur (R18) en annars er land beitt
af sauðfé. Þegar rannsóknir hófust við Heygil árið 1981 var þar mikið rof og
moldir nánast gróðurlausar.
Land tók að gróa upp, mest eftir 1990. Traðk, teðsla og þvag frá sauðfé
hefur væntanlega haft þarna veruleg áhrif og flýtt fyrir landnámi plantna,
en einnig fækkun fjár í afrétti og hlýnandi verðurfar.
Framkvæmdir við endurbætur á
garðskála Garðyrkjuskóla LbhÍ á
Reykjum í Ölfusi hófust 14. apríl
síðastliðinn en skálinn skemmdist
mikið í óveðri sem gekk yfir landið
helgina fyrir páska. Samhliða
endurbyggingunni er unnið að
langþráðu viðhaldi skólans.
Guðríður Helgadóttir, starfs-
menntanámsstjóri Garðyrkjuskólans,
segir að tjónið í veðrinu hafi verið
mikið og ákveðið hafi verið að flýta
enduruppbyggingu garðskálans sem
fara áttu fara fram í sumar.
„Starfsmenn skólans sáu um að
fjarlægja allan gróður í skálanum
og var hann ýmist tekinn upp til
geymslu eða plönturnar sagaðar
niður, enda margar hverjar orðnar
fullstórar fyrir garðskálann.“
Fjármagn tryggt
„Framkvæmdasýsla ríkisins hefur
yfirumsjón með verkinu ásamt með
verkfræðistofunni Verkís. Að baki
endurgerð skálans liggur nokkurra
ára undirbún-
ingur sem byggir
á þarfagreiningu
fyrir starfsemina á
Reykjum. Fjármagn
til endurbyggingar-
innar hefur verið
tryggt á fjárlögum
síðustu fjögurra ára
og er stefnt að því
að heildarkostnaður
við endurgerð
skálans sjálfs
hlaupi á um 100
til 120 milljónir
króna.“
Langþráð viðhald
Að sögn Guðríðar hefur, samhliða
undirbúningsvinnu við endurgerð
garðskálans, heilmikið og langþráð
viðhald átt sér stað á húsakosti
skólans, útveggir klæddir og ein-
angraðir, búið að endurnýja þök á
kennslustofum og matsal og setja
nýtt gler í alla glugga. Stefnt er að
því að verkinu ljúki áður en kennsla
hefst í haust. /VH
Garðyrkjuskólinn á Reykjum:
Endurbygging og langþráð viðhald
Framkvæmdum við endurbyggingu gróðurskála Garðyrkjuskólans miðar vel.
Myndir / Guðríður Helgadóttir
Skemmdir á skálanum í óveðrinu voru miklar.
Kostnaður við endurgerð skálans er
talinn vera 100 til 120 milljónir króna.
Plöntum úr skálanum var komið í geymslu á meðan endur-
bygging hans fer fram.